Trước đây, hơn 2.000 m² đất của gia đình bà Đặng Thị Tuyết ở thôn Nà Thái chủ yếu trồng lúa, ngô, rau màu, nhưng thu nhập bấp bênh. Năm 2023, sau khi tham quan các mô hình nông nghiệp hiệu quả, trong đó có trồng bí xanh thơm ở Bắc Kạn, nhận thấy tiềm năng kinh tế, bà Tuyết mạnh dạn chuyển toàn bộ diện tích đất sang trồng thử loại cây này. Dù thời tiết ban đầu bất lợi khiến cây phát triển chậm, bà vẫn kiên trì học hỏi, áp dụng kỹ thuật chăm sóc.
Kết quả, cây cho quả đều, to, năng suất cao, được người tiêu dùng ưa chuộng vì vị ngọt và mùi thơm đặc trưng. “Bí thơm không chỉ là thực phẩm hằng ngày mà còn có giá trị dược liệu cho nên dễ tiêu thụ, trồng đến đâu bán hết đến đó”, bà Tuyết phấn khởi chia sẻ. Không chỉ dừng lại ở việc phát triển kinh tế gia đình, bà Tuyết còn tích cực chia sẻ kinh nghiệm, hỗ trợ giống và kỹ thuật cho các hộ dân khác.
Đến nay, tại thôn Nà Thái đã có bảy hộ tham gia mô hình, với diện tích sản xuất hơn 2 ha; đồng thời thành lập Tổ hội nghề nghiệp trồng bí thơm với bảy thành viên. Việc hình thành vùng sản xuất tập trung không chỉ giúp nâng cao hiệu quả sản xuất, mà còn tạo điều kiện thuận lợi cho việc liên kết tiêu thụ sản phẩm, hướng tới xây dựng thương hiệu nông sản địa phương.
Cũng là một trong những hộ tiên phong chuyển đổi cây trồng kém hiệu quả sang trồng bí xanh thơm, gia đình anh Đỗ Thanh Bình đã chuyển hơn 3.000 m² đất ruộng và thuê thêm đất chung quanh để trồng. Năm 2023, những luống bí đầu tiên bén rễ, đánh dấu sự đổi mới trong tư duy làm nông nghiệp của anh. Ban đầu, nhiều người còn dè dặt vì chưa ai trong vùng trồng loại cây này, nhưng chỉ sau một vụ, những trái bí to, căng bóng, thơm đặc trưng đã khẳng định đây là hướng đi đúng.
Năm 2024, anh Bình mở rộng thêm 500 m² đất lúa hiệu quả thấp sang trồng bí, kết hợp trồng rau màu, nuôi thủy sản và gia cầm để tận dụng đất. Nhờ áp dụng đúng kỹ thuật canh tác từ làm đất, bón phân hữu cơ đến tưới tiêu tiết kiệm, năng suất đạt trung bình 4 tấn/vụ. Ngoài vụ chính đầu năm, anh còn trồng thêm vụ hai để tăng sản lượng. Bí xanh thơm của gia đình anh được bán lẻ 25.000 đồng/kg, hoặc bán cho Hợp tác xã Nông nghiệp Vạn An (xã Khánh Yên) theo hợp đồng bao tiêu 20.000 đồng/kg.
Mô hình này mang lại thu nhập hơn 160 triệu đồng/ năm, con số đáng kể đối với nông dân vùng cao. Anh Bình cho biết: “Sau gần 2 năm trồng thử nghiệm, tôi thấy mô hình này thật sự hiệu quả. Mấy năm trước, tôi chỉ nghĩ làm sao đủ ăn, giờ trồng bí, tôi có thêm thu nhập, lại không quá vất vả. Điều tôi mừng nhất là mình tìm được một hướng đi mới phù hợp với điều kiện của gia đình, lại có thu nhập tốt. Bà con quanh đây bắt đầu làm theo, tôi sẵn sàng chia sẻ kiến thức và kinh nghiệm để cùng nhau phát triển kinh tế”.
Cây bí xanh thơm đang mở ra hướng phát triển nông nghiệp mới cho Văn Bàn. Loại cây này phù hợp với điều kiện tự nhiên địa phương, dễ chăm sóc, ít rủi ro, cho năng suất cao và đầu ra ổn định. Ngoài phục vụ nhu cầu trong tỉnh, bí xanh thơm còn có tiềm năng mở rộng thị trường, tạo cơ sở để Văn Bàn xây dựng thương hiệu nông sản đặc trưng. Mô hình không chỉ mang lại hiệu quả kinh tế mà còn góp phần thay đổi tư duy sản xuất, giúp nông dân chuyển từ cây trồng truyền thống sang cây có giá trị kinh tế cao, nâng cao thu nhập, tạo tiền đề hình thành vùng sản xuất hàng hóa tập trung, thúc đẩy phát triển kinh tế-xã hội bền vững.
Bí xanh không phải cây trồng mới trên đồng đất xã Văn Bàn. Tuy nhiên giống bí xanh thơm, có đặc điểm tất cả thân, lá, hoa, quả đều có mùi thơm, quả to nặng, dày mình cho sản lượng cao thì lần đầu được các hộ dân trồng thử nghiệm với số lượng lớn. Theo đánh giá, bình quân 1 ha có thể đạt khoảng từ 30 tấn quả trở lên, cho thu nhập cao hơn nhiều lần so với một số cây trồng khác.
Theo bà Trịnh Thị Hòa, Chủ tịch Hội Nông dân xã Văn Bàn, sau khi nghiên cứu kỹ lưỡng, xã xác định giống bí xanh thơm từ Bắc Kạn (cũ) phù hợp với điều kiện đất đai, khí hậu của địa phương. Không chỉ dễ trồng, giống bí này còn cho hiệu quả kinh tế cao gấp nhiều lần cây lúa hoặc ngô. Do đó, Hội Nông dân xã đã tuyên truyền, hướng dẫn kỹ thuật để bà con nhân rộng mô hình, tạo thành vùng sản xuất quy mô lớn.
Trước đây, bà con chỉ trồng một vụ mỗi năm, nay khi đã nắm bắt được kỹ thuật, nhiều hộ triển khai trồng hai vụ. “Mục tiêu của chúng tôi đưa cây bí xanh thơm trở thành cây hàng hóa chủ lực, hướng tới xây dựng sản phẩm OCOP của xã trong thời gian tới. Từ đó bà con có thể bán bí ra nhiều nơi hơn, giá trị sẽ tăng lên nữa”, bà Hòa cho biết.
