An cư để lạc nghiệp
Xã Chợ Mới được thành lập trên cơ sở sáp nhập thị trấn Đồng Tâm, xã Quảng Chu và xã Như Cố (Bắc Kạn cũ) với tổng diện tích tự nhiên 118,98 km² và dân số hơn 14.000 người. Nằm ở khu vực trung du phía bắc Thái Nguyên, với địa hình đồi núi thấp xen kẽ đồng bằng nhỏ, xã có điều kiện tự nhiên thuận lợi cho phát triển nông-lâm nghiệp. Tuy nhiên, như nhiều xã vùng cao khác, Chợ Mới vẫn đối mặt với những thách thức không nhỏ về mục tiêu xây dựng Nông thôn mới và giảm nghèo bền vững thuộc Chương trình Mục tiêu Quốc gia. Theo thống kê, sau sáp nhập, Chợ Mới vẫn còn nhiều hộ nghèo và cận nghèo, chủ yếu là đồng bào dân tộc thiểu số Tày sinh sống tại các thôn vùng sâu, xa. Đời sống phụ thuộc vào nương rẫy truyền thống, thu nhập bấp bênh... là bức tranh chung của nhiều gia đình nơi đây.
Nhận thức được thực trạng này, chính quyền xã Chợ Mới đã quyết tâm triển khai đồng bộ các dự án, tiểu dự án giảm nghèo, như: Phát triển giáo dục nghề nghiệp vùng nghèo, vùng khó khăn; Đa dạng hóa sinh kế, phát triển mô hình giảm nghèo; Hỗ trợ việc làm bền vững; Truyền thông về giảm nghèo đa chiều... Theo Phó Trưởng ban Xây dựng Đảng Dương Quan Yến, nhờ triển khai nghiêm túc các dự án, mô hình tạo sinh kế cùng chính sách hỗ trợ phát triển sản xuất và vay vốn ưu đãi, tỷ lệ hộ nghèo của xã đã giảm đáng kể. Cụ thể, từ 401 hộ nghèo năm 2021 giảm còn 272 hộ vào năm 2024, bình quân giảm 1,42% mỗi năm. Đây là kết quả rõ nét của sự nỗ lực đồng bộ giữa chính quyền và người dân.
Hỗ trợ nhà ở là một trong những dự án của Chương trình Mục tiêu Quốc gia giảm nghèo bền vững, với tổng vốn 30,39 tỷ đồng cho toàn tỉnh giai đoạn 2021-2025. Tại Chợ Mới, các hộ nghèo được hỗ trợ bảo đảm an toàn trước thiên tai với mức giá 30 triệu cho sửa chữa và 60 triệu đồng để xây mới nhà ở.
Theo chân chị Hà Thị Viễn - chuyên viên kinh tế xã, chúng tôi rời trung tâm xã, vượt hơn 20 km đường đèo núi quanh co. Con đường tuy xa nhưng được dải nhựa phẳng lì uốn lượn giữa đại ngàn xanh mướt. Điểm đến của chúng tôi là thôn Nà Luống, một trong những vùng đặc biệt khó khăn của xã. Thế nhưng, khi vừa đặt chân tới, cảm giác đầu tiên lại là sự ngỡ ngàng với nhiều ngôi nhà sàn mới sơn vàng óng ánh hiện ra rực rỡ giữa núi rừng. Trong nụ cười hiền hậu, anh Hoàng Văn Minh - chủ nhân của một căn nhà mới khang trang - chia sẻ: "Tôi phấn khởi lắm! Nhà vừa hoàn thiện hồi tháng 5, giờ mưa gió chẳng còn lo gì nữa".
Năm nay anh 44 tuổi, cùng vợ làm nông trồng lúa, chè như bao người dân nơi đây. Anh tâm sự: “Nếu không có dự án hỗ trợ xây, sửa nhà, có lẽ chẳng biết đến bao giờ vợ chồng tôi mới có được mái nhà mơ ước”. Giọng anh đầy tự hào khi dẫn chúng tôi tham quan từng góc nhỏ trong ngôi nhà 4 gian truyền thống của người Tày - nơi không chỉ là tổ ấm, mà còn là biểu tượng của sự đổi thay và niềm hy vọng giữa vùng cao Nà Luống. Anh kể: “Gia đình tôi được hỗ trợ 30 triệu đồng để sửa chữa nhà, phần còn lại được vay ngân hàng theo chính sách ưu đãi và trả dần từng tháng. Nhờ vậy, chúng tôi mới có thể hoàn thiện được căn nhà này”.
Cuộc sống của vợ chồng anh chủ yếu dựa vào trồng lúa và nuôi gà, phần nhiều để phục vụ sinh hoạt hằng ngày. Nhưng từ năm ngoái, một cơ hội mới mở ra khi anh được đăng ký tham gia Dự án hỗ trợ phát triển sản xuất cộng đồng trồng cây dẻ ghép, thuộc Chương trình Mục tiêu Quốc gia giảm nghèo bền vững của xã. Với ánh mắt ánh lên niềm tin, anh nói: "Tôi vay vốn và đăng ký trồng 50 cây trên khoảng 2.000 m2, hy vọng mô hình này sẽ giúp gia đình tôi có thêm thu nhập, bớt khó khăn hơn, để có vốn tái đầu tư, trả ngân hàng và lo cho con cái".
Hy vọng nảy mầm từ cây dẻ
Được biết, mô hình trồng cây dẻ ghép có từ nhiều năm trước và đã mang lại hiệu quả kinh tế tốt, nhưng không phải hộ gia đình nào cũng có điều kiện để trồng. Gia đình ông Hoàng Văn Nam (73 tuổi) là một điển hình khi là hộ đầu tiên mạnh dạn tham gia mô hình. Trước đây, chỉ trồng ngô, sắn hiệu trên đồi hiệu quả kinh tế thấp, gia đình ông luôn nằm trong diện cận nghèo. Nhưng từ khoảng 10 năm trước, được sự hỗ trợ giống cây và kỹ thuật từ Dự án phát triển sản xuất, ông mạnh dạn chuyển đổi sang trồng hạt dẻ. "Lúc đầu cũng lo lắng lắm, vì cây hạt dẻ đầu tư lâu mà chưa biết đầu ra thế nào. Nhưng được cán bộ hướng dẫn kỹ thuật trồng, chăm sóc, lại được kết nối nhiều đầu mối để bao tiêu sản phẩm, nên gia đình tôi yên tâm", ông Nam chia sẻ.
Với dáng người gầy, mái tóc bạc trắng, dù tuổi đã cao, ông Nam vẫn tin vào sức trẻ của con cháu và hiệu quả lâu dài của mô hình này: "Khác với cách trồng gieo hạt phải mất 6-8 năm mới thu hoạch, cây dẻ ghép sau 2-3 năm nếu chăm sóc tốt sẽ cho thu hoạch và có thể khai thác liên tục khoảng 20 năm. Vừa rồi tôi mới phải đốn đi 2 cây vì ra tầm gửi nhiều quá, giờ còn khoảng chục cây. Thu hoạch xong bán cho chung quanh 50 nghìn đồng/1kg. Năm nay được có vài chục kg, bán hết rồi, được bao nhiêu hết bấy nhiêu, người ta thu mua nhiều lắm không có đủ mà bán".
Theo chị Hà Thị Viễn, cây dẻ có thể thích nghi trên nhiều loại đất khác nhau: đất đồi, sườn đồi, đất nương, rẫy cũ... và với điều kiện đất đai màu mỡ, khí hậu mát mẻ, thôn Nà Luống rất thích hợp cho sự sinh trưởng và phát triển của cây dẻ ghép lấy hạt. Giống cây này được nhập từ xã Ngân Sơn (huyện Ngân Sơn, Bắc Kạn cũ), nơi nổi tiếng với chất lượng dẻ ngon, năng suất cao. Chọn cây khỏe mạnh không sâu bệnh, có thể trồng cây nhân giống gieo ươm từ hạt hoặc trồng cây gốc ghép có bầu hoặc rễ trần, loại bỏ các mầm mọc ở phía dưới mắt ghép vì đó là mầm của cây dại. Ngoài hấp và nướng để ăn, hạt dẻ có thể chế biến thành: mật ong hạt dẻ, rượu, nước ép, bánh quy... Bởi vậy, hạt dẻ rất được ưa chuộng tại đây và các vùng chung quanh, thu hoạch được bao nhiêu tiêu thụ hết bấy nhiêu.
Nhờ đó, đến nay, mô hình trồng cây dẻ ghép lấy hạt đã thật sự hình thành và bước đầu mang lại hiệu quả kinh tế cho người dân. Mùa thu hoạch không chỉ giúp bà con có thêm nguồn thu nhập ổn định, mà còn mở ra một hướng phát triển kinh tế mới, bền vững hơn cho vùng cao. Bên cạnh đó, những hộ đủ điều kiện đăng ký tham gia mô hình này sẽ được hỗ trợ 50% giá cây giống.
"Năm nay, dịch tả lợn bùng phát đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến nguồn thu nhập chính của nhiều hộ dân. Cùng lúc đó, thiên tai diễn biến phức tạp, gây thiệt hại nặng cho sản xuất nông nghiệp. Chúng tôi đã chi trả gần 6 tỷ đồng hỗ trợ cho khoảng 1.400 hộ dân bị thiệt hại, theo Nghị định 09 của Chính phủ, tùy theo mức độ và diện tích ảnh hưởng. Ngoài nguồn kinh phí của tỉnh cấp, xã cũng chủ động rà soát, lập hồ sơ đề xuất bổ sung để kịp thời hỗ trợ bà con khôi phục sản xuất. Vì vậy, chúng tôi rất hy vọng mô hình trồng cây dẻ ghép có thể phủ kín để tăng thêm thu nhập cho bà con", chị Viễn chia sẻ.
Với quyết tâm của cả hệ thống chính trị, sự nỗ lực của người dân và sự hỗ trợ từ các nguồn lực xã hội, trên hành trình giảm nghèo đa chiều, mô hình trồng hạt dẻ ghép kết hợp với chương trình xóa nhà tạm, nhà dột nát đang góp phần thay đổi bộ mặt nông thôn và đời sống người dân vùng cao xã Chợ Mới.
