Việc khơi thông các nguồn lực không chỉ quyết định tiến độ từng công trình, mà còn tác động trực tiếp đến năng lực cạnh tranh, chất lượng tăng trưởng và vai trò đầu tàu kinh tế của thành phố trong giai đoạn 2026-2030.
Nhận diện các điểm nghẽn
Năm 2025 được xác định là năm Thành phố Hồ Chí Minh tập trung cao độ nguồn lực để triển khai các dự án đầu tư công, nhất là các công trình giao thông trọng điểm mang tính kết nối vùng. Trên thực địa, hàng loạt dự án lớn đang được đẩy nhanh tiến độ như đường Vành đai 3, đường cao tốc Biên Hòa-Vũng Tàu, Dự án cải tạo kênh Tham Lương-Bến Cát-rạch Nước Lên, cùng nhiều công trình hạ tầng quan trọng khác. Không dừng lại ở đó, bước sang giai đoạn 2026-2030, thành phố dự kiến tiếp tục triển khai những dự án quy mô rất lớn như đường Vành đai 4, đường cao tốc Thành phố Hồ Chí Minh-Mộc Bài, mở rộng các tuyến Thành phố Hồ Chí Minh-Long Thành-Dầu Giây, Thành phố Hồ Chí Minh-Trung Lương và tuyến Metro số 2,... Điều này cho thấy, đầu tư công không chỉ là nhiệm vụ trước mắt mà là trụ cột chiến lược để mở rộng không gian phát triển, giảm áp lực hạ tầng hiện hữu và tạo động lực tăng trưởng dài hạn.
Tuy nhiên, thực tiễn triển khai cho thấy, tiến độ đầu tư công vẫn đang chịu tác động mạnh từ các điểm nghẽn quen thuộc. Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường thành phố Nguyễn Thị Ngọc Thúy cho biết, năm 2025 toàn thành phố triển khai 290 dự án, với tổng vốn bồi thường hơn 60.000 tỷ đồng, tỷ lệ giải ngân đạt hơn 65%. Riêng công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư do sở tham mưu đã giải ngân gần 42.600 tỷ đồng, đạt xấp xỉ 90% kế hoạch, góp phần quan trọng trong việc bảo đảm mặt bằng cho các dự án đầu tư công.
Những con số trên cho thấy nỗ lực rất lớn của các cơ quan chức năng. Tuy nhiên, để dòng vốn đầu tư công thật sự “chảy” nhanh và hiệu quả, hai yếu tố đầu vào mang tính quyết định vẫn là mặt bằng sạch và nguồn vật liệu xây dựng. Trong đó, việc khan hiếm cục bộ các loại vật liệu, nhất là cát san lấp và đá xây dựng đang trở thành “nút thắt” mới, đặt ra thách thức lớn trong bối cảnh các yêu cầu về bảo vệ môi trường ngày càng chặt chẽ. Đây không chỉ là khó khăn riêng của thành phố mà còn là thực trạng chung của nhiều địa phương vùng Đông Nam Bộ cũng như cả nước.
Chủ tịch Hiệp hội Công nghiệp Khoáng sản thành phố Phan Tấn Đạt cho rằng, dù Chính phủ đã ban hành nhiều cơ chế đặc thù, song tình trạng thiếu vật liệu vẫn khiến nhiều dự án đối mặt nguy cơ chậm tiến độ và phát sinh chi phí rất lớn. Đáng lo ngại hơn, việc ưu tiên cung ứng vật liệu cho các công trình nhà nước khiến thị trường vật liệu phục vụ nhu cầu dân sinh và doanh nghiệp ngoài khu vực công gần như bị bỏ trống. Trong bối cảnh đầu tư hạ tầng toàn xã hội tiếp tục tăng mạnh, áp lực lên nguồn cung vật liệu sẽ ngày càng lớn nếu không có giải pháp căn cơ.
Ở góc độ chính sách, ông Nguyễn Thế Minh, Phó Cục trưởng Kinh tế-Quản lý đầu tư xây dựng, Bộ Xây dựng chỉ ra rằng, việc không bảo đảm nguồn cung vật liệu đang ảnh hưởng nghiêm trọng đến kế hoạch giải ngân vốn đầu tư công hằng năm của các bộ, ngành, địa phương; nguyên nhân còn bắt nguồn từ những bất cập kéo dài của hệ thống pháp luật cũ, nhất là trong vấn đề tiếp cận và cấp phép mỏ vật liệu. Một thí dụ điển hình là việc thỏa thuận chuyển nhượng quyền sử dụng đất tại các khu vực có mỏ khoáng sản. Thực tế cho thấy, nhiều chủ đất không muốn chuyển nhượng hoặc cố tình nâng giá khi biết có dự án đi qua, khiến quá trình cấp phép mỏ cho các dự án quan trọng quốc gia gặp nhiều trở ngại. Dù Luật Đất đai sửa đổi đã cho phép thu hồi đất tại khu vực khai thác khoáng sản, song để nguồn lực thật sự được khơi thông, đòi hỏi các chính sách quản lý và phân cấp phải tiếp tục được thực hiện thông thoáng, nhất quán hơn.
Cần một mô hình quản lý đồng bộ, tổng thể
Không chỉ vật liệu, công tác giải phóng mặt bằng tiếp tục được xem là khâu then chốt quyết định thành bại của đầu tư công. Tiến sĩ Phạm Viết Thuận, Viện trưởng Kinh tế Tài nguyên và Môi trường thành phố dẫn chứng, dự án đường cao tốc Thành phố Hồ Chí Minh-Mộc Bài (Tây Ninh) cho thấy sự chênh lệch rõ rệt giữa các địa phương. Trong khi phía Tây Ninh đã cơ bản hoàn tất công tác bồi thường thì Thành phố Hồ Chí Minh vẫn gặp nhiều vướng mắc do đơn giá bồi thường thấp so với thực tế thị trường. Theo ông Thuận, khi người dân được bồi thường thỏa đáng, quá trình bàn giao mặt bằng sẽ diễn ra nhanh chóng. Thậm chí, nếu mức giá “nhỉnh” hơn, xét về dài hạn, thành phố vẫn có lợi khi tính đến chi phí cơ hội từ việc dự án hoàn thành sớm, giảm ùn tắc, tiết kiệm thời gian và chi phí logistics cho toàn xã hội.
Bà Nguyễn Thị Ngọc Thúy nhấn mạnh, để các dự án đầu tư công đạt hiệu quả cao, cần sự vào cuộc quyết liệt của cả hệ thống chính trị cùng sự phối hợp đồng bộ giữa các cấp, ngành, chính quyền địa phương, chủ đầu tư, nhà thầu và cộng đồng doanh nghiệp. Thời gian tới, Sở Nông nghiệp và Môi trường sẽ tiếp tục phối hợp chặt chẽ với các đơn vị liên quan, triển khai hiệu quả các cơ chế đặc thù theo Nghị quyết số 66.4/2025 /NQ-CP, ngày 21/9/2025 của Chính phủ theo hướng gắn quản lý vật liệu xây dựng với tiến độ thực tế từng dự án, bảo đảm hài hòa giữa phát triển kinh tế, bảo vệ tài nguyên và mục tiêu tăng trưởng bền vững.
Ở góc nhìn dài hạn, nhiều chuyên gia cho rằng đầu tư công không nên chỉ được đo bằng tỷ lệ giải ngân, mà cần được nhìn nhận như một đòn bẩy nâng cao năng suất tổng hợp của nền kinh tế; cần ưu tiên đánh giá hiệu quả vòng đời của dòng vốn đầu tư công, từ đó tạo động lực cho hạ tầng xã hội và khu vực tư nhân cùng phát triển.
Trong bối cảnh Việt Nam vẫn thiếu một quy hoạch tổng thể cấp quốc gia đối với các loại vật liệu xây dựng thông thường như đất, cát, đá, việc giải phóng và sử dụng hiệu quả các nguồn lực sẵn có càng trở nên cấp thiết. Chỉ khi những “nút thắt” này được tháo gỡ, đầu tư công mới thật sự phát huy vai trò dẫn dắt, mở đường cho tăng trưởng nhanh, bền vững của Thành phố Hồ Chí Minh và cả Vùng kinh tế trọng điểm phía nam trong giai đoạn phát triển mới.
