Đây được xem là bước chuyển quan trọng trong cách EU bảo vệ lợi ích trước các rủi ro kinh tế và cạnh tranh địa chính trị ngày càng gia tăng, đồng thời bảo đảm duy trì tinh thần mở cửa trong thương mại và đầu tư quốc tế.
Châu Âu đang ngày càng dễ bị tổn thương trước các cú sốc. Trong một thế giới ngày càng phức tạp và khó đoán, châu Âu cần thích ứng và chuẩn bị cho nhiều kịch bản khác nhau. Với mục tiêu nâng cao khả năng tự chủ, sức chống chịu và tính linh hoạt của nền kinh tế, EU đặt việc chủ động giảm thiểu rủi ro chiến lược thành ưu tiên hàng đầu. Theo Ủy ban châu Âu (EC), định hướng mới này không nhằm thu hẹp hội nhập quốc tế, mà hướng tới bảo đảm mọi kết nối với thế giới diễn ra an toàn, minh bạch và bền vững.
Học thuyết an ninh kinh tế mới của EU được thiết kế để dự đoán các mối đe dọa thương mại và áp dụng cách tiếp cận chiến lược hơn đối với các công cụ thương mại hiện có, góp phần củng cố khả năng bảo vệ thị trường của khối trước những rủi ro ngày càng tăng từ nước ngoài. Trong khi ba trụ cột của chiến lược an ninh kinh tế được EU công bố hồi tháng 6/2023 là “thúc đẩy, bảo vệ, hợp tác”, trụ cột của học thuyết mới hướng tới “bảo vệ và hợp tác”.
Theo đó, bên cạnh những rủi ro tiềm ẩn đã được đề cập trong các lĩnh vực công nghệ nhạy cảm như bán dẫn, trí tuệ nhân tạo (AI), công nghệ lượng tử và công nghệ sinh học, học thuyết an ninh kinh tế mới sẽ dự báo thêm các nguy cơ rủi ro. Học thuyết mới cũng làm rõ cách thức tốt nhất để ứng phó với các mối đe dọa kinh tế bằng cách sử dụng hiệu quả và kịp thời kho công cụ phòng vệ thương mại hiện có của EU.
Chiến lược lần này thể hiện sự chuyển dịch từ cách tiếp cận phản ứng sang chủ động nhận diện và ứng phó với rủi ro từ sớm. EU sẽ tận dụng linh hoạt các công cụ hiện có, từ cơ chế sàng lọc đầu tư trực tiếp nước ngoài, các biện pháp phòng vệ thương mại đến các quỹ hỗ trợ phát triển công nghiệp, để phục vụ mục tiêu giảm phụ thuộc và củng cố nền tảng kinh tế.
Nguồn lực sẽ được ưu tiên vào các lĩnh vực chiến lược, gồm công nghệ mũi nhọn, quốc phòng-không gian, hạ tầng trọng yếu và bảo vệ dữ liệu nhạy cảm. Bên cạnh tối ưu hóa công cụ hiện có, EU còn hướng tới nâng cao năng lực đánh giá rủi ro và chia sẻ thông tin giữa các bên liên quan. Đánh giá rủi ro định kỳ sẽ tạo cơ sở cho những biện pháp phòng ngừa hiệu quả, giúp EU ứng phó chủ động trước tình huống bất ngờ.
Một bước đi quan trọng khác là hoàn thiện bộ công cụ còn thiếu. Học thuyết an ninh kinh tế mới không chỉ là tầm nhìn, mà đã bắt đầu đi vào thực tiễn thông qua chương trình ResourceEU, nhằm trang bị cho khối những công cụ cần thiết để duy trì sức mạnh, khả năng thích ứng và chủ quyền trong môi trường toàn cầu đầy biến động.
Bên cạnh ResourceEU nhằm giảm phụ thuộc vào nguồn cung nguyên liệu chiến lược và linh kiện bán dẫn từ nước ngoài, EU còn triển khai các sáng kiến như Đạo luật Tăng tốc Công nghiệp, Đạo luật CHIPS 2.0, các chương trình về điện toán đám mây, AI và phát triển công nghiệp xanh. Các biện pháp này được thiết kế nhằm bảo đảm các ngành then chốt của châu Âu không bị động trước những biến động toàn cầu và giữ vững vị thế dẫn đầu về công nghệ và sản xuất chiến lược.
An ninh kinh tế được đánh giá là nền tảng cho an ninh tổng thể của châu Âu. Sự phụ thuộc quá mức vào các nguồn cung không ổn định có thể dẫn tới rủi ro nghiêm trọng. Bởi thế, chiến lược mới của EU hướng tới đa dạng hóa chuỗi cung ứng, đồng thời vẫn duy trì hợp tác với các đối tác đáng tin cậy. Khai thác hiệu quả bộ công cụ thương mại và tăng cường chia sẻ thông tin tình báo sẽ giúp EU chủ động hơn trước những thách thức kinh tế.
Hiện các bước triển khai lập pháp và kỹ thuật để đưa chiến lược mới vào thực tế đang được đẩy nhanh và EU tiếp tục thực hiện mục tiêu xây dựng một liên minh tự cường, an toàn và đủ khả năng ứng phó những biến động kinh tế và địa chính trị trên phạm vi toàn cầu.
