Tổng Thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam (VINAFRUIT) Đặng Phúc Nguyên cho biết, nguyên nhân của sự sụt giảm này là do xuất khẩu rau quả sang thị trường Trung Quốc giảm mạnh trong thời gian vừa qua, nhất là khi mặt hàng sầu riêng bị ảnh hưởng bởi những quy định mới về kiểm dịch thực vật. Thống kê từ Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công thương) cho thấy, xuất khẩu rau quả sang Trung Quốc trong 4 tháng đầu năm 2025 chỉ đạt 777,8 triệu USD, giảm 32,8% so với cùng kỳ năm 2024.
“Không chỉ bị ảnh hưởng bởi các biện pháp kiểm tra chất lượng, sầu riêng Việt Nam còn đang chịu sự cạnh tranh gay gắt với sầu riêng đến từ các quốc gia khác. Ngoài Thái Lan và Malaysia, giờ đây Indonesia và Lào cũng bắt đầu xu hướng mở rộng vùng trồng và đáp ứng các điều kiện để thâm nhập thị trường Trung Quốc”, ông Nguyên nhấn mạnh.
Cụ thể, Trung Quốc hiện tiêu thụ 91% sầu riêng toàn cầu, chủ yếu nhập khẩu từ Thái Lan và Việt Nam, nhưng đang tìm kiếm các nguồn cung cấp mới trong đó có Lào. Một trong những lợi thế của Lào là sở hữu tuyến đường sắt Viêng Chăn-Côn Minh dài hơn 1.000km, tốc độ hơn 120 km/giờ, giúp rút ngắn đáng kể thời gian vận chuyển nông sản, nhất là các mặt hàng trái cây tươi. Tính đến năm 2024, diện tích trồng sầu riêng của Lào đã đạt hơn 3.000ha, dự kiến sẽ tăng mạnh theo từng năm.
Trong khi đó, Indonesia đang giải quyết những vấn đề về hậu cần để chuẩn bị xuất khẩu sầu riêng sang Trung Quốc. Trước tình hình đó, để lấy lại đà tăng trưởng xuất khẩu của ngành hàng rau quả, cần đa dạng mặt hàng và mở rộng thị trường tiêu thụ, tránh phụ thuộc vào một vài thị trường truyền thống và trọng điểm.
Nhìn từ những con số thực tế, có thể thấy trong nhóm 20 thị trường xuất khẩu rau quả lớn của Việt Nam 4 tháng đầu năm 2025, kim ngạch xuất khẩu hàng rau quả tăng mạnh nhất tới thị trường Italia với mức tăng 372,7%, đạt 5,9 triệu USD; tiếp theo là xuất khẩu tới thị trường Hồng Kông (Trung Quốc) tăng 103% so với cùng kỳ năm 2024, đạt 24,7 triệu USD. Ngoài ra, xuất khẩu hàng rau quả Việt Nam tăng trưởng khả quan sang một số thị trường, như: Nhật Bản, Các Tiểu Vương quốc Arab Thống nhất, Australia… Đáng chú ý, xuất khẩu sang thị trường Mỹ đạt 154,3 triệu USD, tăng 66% so với cùng kỳ năm 2024.
Bên cạnh việc đa dạng thị trường, các doanh nghiệp Việt Nam cần tính đến hướng đa dạng mặt hàng xuất khẩu để gia tăng cơ hội tiếp cận khách hàng và tăng trưởng kim ngạch. Cụ thể, các sản phẩm như thanh long, chuối, xoài, bưởi… hiện có nhiều lợi thế xuất khẩu, cần được khai thác hiệu quả hơn. Ông Hồ Bảo - Giám đốc Công ty cổ phần Vạn Xuân Agri (tỉnh Đắk Nông) cho biết: Từ giữa tháng 4 vừa qua, Nghị định thư về yêu cầu kiểm dịch thực vật đối với ớt và chanh leo xuất khẩu từ Việt Nam sang Trung Quốc được ký kết đã mở ra cơ hội bứt phá mới cho ngành hàng rau quả khi Trung Quốc là thị trường có nhu cầu rất lớn đối với hai mặt hàng này, nhất là trái chanh leo tươi. Hiện nay, công ty cũng đang xuất khẩu số lượng lớn chanh leo sang Trung Quốc nhưng chủ yếu qua hình thức tiểu ngạch; có những ngày xuất khoảng 10 container (khoảng 200 tấn chanh leo).
“Tuy nhiên, để có các lô hàng chanh leo đủ điều kiện xuất khẩu chính ngạch sang Trung Quốc cũng không đơn giản bởi các quy định trong Nghị định thư rất nghiêm ngặt, đòi hỏi doanh nghiệp phải nắm bắt chi tiết và đáp ứng đúng, đủ. Trong khi đó, nhiều doanh nghiệp chưa được phổ biến, cập nhật thông tin các quy định về kiểm dịch thực vật, an toàn thực phẩm theo Nghị định thư, rất cần các cơ quan chức năng hỗ trợ”, ông Bảo kiến nghị.
Trước thực tế đó, đại diện Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho biết, cục đang phối hợp cơ quan chuyên môn tại các địa phương hướng dẫn thiết lập và cấp mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói chanh leo, ớt tươi xuất khẩu sang Trung Quốc. Đồng thời phối hợp chặt chẽ với Tổng cục Hải quan Trung Quốc kiểm tra, phê duyệt mã số cũng như phát hiện và xử lý các lô hàng không tuân thủ yêu cầu của Nghị định thư đã ký kết.
Ngoài ra, để đưa các sản phẩm này tiếp cận đa dạng thị trường tiêu thụ, cục cũng tổ chức đào tạo, tập huấn cho các bên liên quan về tiêu chuẩn chất lượng quả chanh leo và ớt tươi xuất khẩu; kiên quyết áp dụng biện pháp thu hồi, dừng sử dụng các mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói vi phạm. Mặt khác, khuyến cáo các địa phương thúc đẩy liên kết trong sản xuất, tiêu thụ sản phẩm rau quả; nâng cao vai trò, trách nhiệm của doanh nghiệp, nông dân và năng lực quản trị của các hợp tác xã trong chuỗi giá trị nhằm tạo ra khối lượng hàng hóa lớn với chất lượng đồng đều, đáp ứng tốt yêu cầu của các thị trường khác nhau.
