Người người, nhà nhà say nghề
Dễ hiểu tại sao nơi đây được mệnh danh là “thủ phủ vàng mã”. Mọi khoảng không gian công cộng, từ đường làng cho tới vườn cây, từ sân đình cho tới nhà văn hóa đều được người dân tận dụng để phơi khung xương ngựa giấy, voi giấy hoặc các bọc nylon to, nhỏ đựng đủ mẫu hàng mã. Vào sân một số gia đình, có thể thấy sản phẩm chủ lực của làng Phúc Am thường là hình nộm ngựa, voi, cỗ mũ ông Công ông Táo, thuyền rồng, nhà, xe... phục vụ cho những khách hàng đi đền, phủ, miếu.
Có nhiều điểm khác biệt giữa sản phẩm hàng mã Phúc Am với các nơi khác. Đa số sản phẩm hàng mã tại đây thuộc cỡ lớn, nhưng hầu hết công đoạn được làm thủ công tỉ mỉ. Sản phẩm của làng có rất nhiều họa tiết cầu kỳ và sử dụng giấy kim tuyến óng ánh, mầu sắc bắt mắt. Chỉ riêng voi giấy, ngựa giấy cũng có rất nhiều công đoạn, được người dân phân chia công việc rõ ràng. Một số gia đình có người già lớn tuổi sẽ chuyên đan khung xương bằng nứa và dán giấy mầu, trong khi đó công đoạn hoàn thiện như cắt, dán các họa tiết, tô mầu sẽ do những người trẻ và khéo tay hơn thực hiện.
Nghề hàng mã hiện nay đang được các thế hệ người dân Phúc Am truyền lại cho các bạn trẻ. Nhiều gia đình có con cháu mới học tiểu học đã tập cắt dán họa tiết trên ngựa, voi giấy. Những bạn trẻ khéo tay, có tư duy nghệ thuật và giỏi tiếp cận khoa học công nghệ hơn đã quay trở lại hỗ trợ cha mẹ, ông bà, đưa ra ý tưởng ứng dụng việc thiết kế họa tiết trên máy tính, sau đó sử dụng máy in hàng loạt. Việc này đem lại hiệu quả bất ngờ khi vừa tăng tốc độ sản xuất vừa bảo đảm các họa tiết phức tạp như hình rồng, phượng được đẹp và đều.
Anh Lưu Văn Minh (43 tuổi), trưởng thôn Phúc Am chia sẻ: “Hiện tại, có hơn 30% hộ dân Phúc Am làm nghề hàng mã. Hầu như sản phẩm của làng bán quanh năm nhưng bận rộn nhất là ba tháng đầu năm và ba tháng cuối năm. Các mẫu hàng bán chạy của làng sẽ tùy thuộc từng thời điểm, đơn cử như sắp tới dịp cúng ông Công ông Táo, các sản phẩm bán chạy nhất là bộ mũ, hài của ông Công ông Táo. Mỗi bộ được bán ra thị trường với giá 100 nghìn đến 220 nghìn đồng, tùy thuộc vào chất liệu và kích cỡ”.
“Thay da đổi thịt” nhờ hàng mã
Với nguồn thu nhập ổn định quanh năm nhờ nghề thủ công làm hàng mã, cuộc sống người dân Phúc Am đã có nhiều đổi thay. Theo quan sát của phóng viên Thời Nay, những ngôi nhà khang trang nhất đều là các hộ dân ở trong sân chất nhiều sản phẩm hàng mã hoặc cửa hàng bày bán hàng mã. Theo chị Nguyễn Thị Thủy (45 tuổi), một người làm nghề: “So làm nông thì nghề này đem lại thu nhập ổn định và cao hơn. Đặc biệt những người già nhàn rỗi có thể kiếm thêm từ 5 - 6 triệu đồng/tháng qua công việc đan khung xương của ngựa, voi giấy. Các sản phẩm hàng mã nhỏ như bộ ông Công ông Táo không phải chủ lực của làng mà các đồ cúng lễ cỡ lớn trong tín ngưỡng thờ Mẫu hoặc lễ hội mới đem lại nguồn thu chính. Như một bộ tượng bà Chúa có giá vào khoảng 2-4 triệu đồng/bộ, có khi cao hơn tùy vào yêu cầu của khách hàng”.
Càng gần cuối năm, số lượng xe tải của các thương lái tập trung ở làng bắt đầu nhiều hơn. Sản phẩm hàng mã Phúc Am đã có mặt ở rất nhiều địa điểm tâm linh, tín ngưỡng trên cả nước, trong đó chủ yếu là các đền, miếu hay phủ ở các tỉnh phía bắc như Bắc Ninh, Lạng Sơn, Hải Phòng... Một số khách cũng lặn lội từ miền trung và miền nam ra để mua nhưng không nhiều. “Thời điểm bán chạy nhất cũng theo mùa, như dịp cuối năm phục vụ Tết và lễ hội, từ tháng 7 tới tháng 10 âm thì chúng tôi làm chủ yếu phục vụ các ngày lễ lớn như lễ ông Hoàng Bảy, lễ ông Hoàng Mười hoặc tiệc nhà Trần. Sau lễ ông Công ông Táo tới đây, chúng tôi phải tập trung làm hàng dự trữ để phục vụ lễ khai xuân và nhu cầu cúng bái giải hạn trong suốt ba tháng đầu năm mới”, chủ hộ sản xuất và buôn bán hàng mã Thúy Hỷ trong làng cho biết.
Tuy vậy, có lẽ là năm nay người dân Phúc Am sẽ gặp “thất thu” hơn so trước đây. Tình hình kinh tế biến động đi xuống khiến lượng đơn hàng cũng như giá các sản phẩm giảm đi. Doanh thu các hộ gia đình cũng vì thế mà chưa được khởi sắc. Sát Tết mà lượng đơn hàng tính tới thời điểm hiện tại chỉ bằng 60% so năm ngoái. Trước đây, có nhà phải thuê thêm tới 20 người làm ngày làm đêm cho kịp đơn hàng. Nhưng với số lượng đơn hàng như hiện tại, chỉ duy trì khoảng dưới 10 người cũng đủ. Giá thành sản phẩm cũng không cao như các năm vì yêu cầu của khách giảm. Kinh tế khó khăn thành ra nhiều người thắt chặt chi tiêu hơn.
