Nhiều bất cập trong hoạt động đầu tư công
Trong giai đoạn 2017-2022, Kiểm toán Nhà nước đã thực hiện 53 cuộc kiểm toán hoạt động về đầu tư công. Các cuộc kiểm toán tập trung vào những vấn đề nóng được dư luận xã hội, Quốc hội và cử tri quan tâm, phục vụ các chuyên đề giám sát tối cao của Quốc hội.
Kiểm toán Nhà nước đã chỉ rõ nhiều bất cập trong cơ chế, chính sách cũng như quá trình tổ chức thực hiện các dự án, thể hiện ở 5 nội dung chính. Đó là chất lượng công tác lập, thẩm định và phê duyệt dự án còn hạn chế nên khi thực hiện dự án phải thay đổi tổng mức đầu tư, tổng dự toán nhiều lần làm ảnh hưởng đến công tác kế hoạch vốn đầu tư, kéo dài thời gian thực hiện dự án.
Công tác khảo sát thiết kế, lập dự toán của các đơn vị được kiểm toán hầu hết chưa đáp ứng yêu cầu nên phải thay đổi, bổ sung thiết kế, điều chỉnh dự toán và tổng mức đầu tư. Công tác lập kế hoạch vốn chưa sát với thực tế, còn tình trạng “vốn chờ dự án”, nhiều dự án chưa đủ thủ tục đầu tư, chưa đủ điều kiện giao vốn hằng năm nhưng các bộ, ngành và địa phương vẫn đề xuất bố trí vốn dẫn đến không phân bổ hết số vốn được giao.
Một số quy định pháp luật điều chỉnh hoạt động đầu tư công còn chưa thống nhất, chưa phù hợp với yêu cầu thực tiễn như thẩm định dự án đối với các đơn vị ngành dọc của cơ quan thuế, hải quan, toà án nhân dân tối cao, Viện Kiểm sát nhân dân tối cao… cơ chế đền bù, giải phóng mặt bằng tái định cư và vấn đề chuyển đổi đất nông nghiệp, đất rừng.
Kết quả kiểm toán cũng cho thấy việc lựa chọn nhà thầu, quản lý tiến độ dự án cũng như quy định về trách nhiệm của các bên trong thực hiện hợp đồng vẫn còn những hạn chế, dẫn đến khi phát sinh vấn đề, việc phối hợp, xử lý mất nhiều thời gian.
Các cuộc kiểm toán hoạt động về đầu tư công trong giai đoạn 2017-2022 gồm: Kiểm toán các Chương trình mục tiêu quốc gia; kiểm toán công tác lập, phân bổ vốn đầu tư Chương trình phục hồi và phát triển kinh tế xã hội theo Nghị quyết số 43/2022/QH15 của Quốc hội; kiểm toán việc lập, sử dụng nguồn dự phòng chung của Kế hoạch đầu tư công trung hạn giai đoạn 2016-2020; kiểm toán Đề án ổn định dân cư, phát triển kinh tế-xã hội vùng chuyển dân sông Đà xây dựng thủy điện Hòa Bình…
Theo Phó Tổng Kiểm toán Nhà nước Doãn Anh Thơ, hoạt động đầu tư công đang gặp nhiều khó khăn, vướng mắc tạo thành “nút thắt” ảnh hưởng đến giải ngân dự án, công trình.
Nguyên nhân do một số cơ chế, chính sách chậm được ban hành hoặc chậm được nghiên cứu sửa đổi khi đã bộc lộ bất cập; việc phân cấp, phân quyền còn chưa triệt để, rõ ràng.
Bên cạnh đó, việc lập, phân bổ, giao kế hoạch vốn trung hạn và hằng năm còn dàn trải, chưa có trọng tâm, trọng điểm, chưa phù hợp với tiến độ các dự án; việc điều chỉnh kế hoạch vốn còn chưa linh hoạt, kịp thời...
Việc thiếu hụt nguyên vật liệu phục vụ thi công các dự án đầu tư, đặc biệt là các dự án trọng điểm ngành giao thông; tình trạng giá các nguyên vật liệu có những thời điểm chưa được dự báo, kiểm soát tốt cũng làm ảnh hưởng đến tiến độ thi công các dự án, làm tăng chi phí đầu tư...
Kiến nghị hoàn thiện cơ chế, chính sách
Bộ Kế hoạch và Đầu tư cho biết đầu tư công vừa là nguồn lực, vừa là động lực tạo ra các hoạt động sản xuất, kinh doanh, việc làm, tăng cường an sinh xã hội. Thời gian qua, Việt Nam đã không ngừng nỗ lực trong việc hoàn thiện các cơ chế, chính sách quản lý đầu tư công theo hướng nâng cao hiệu quả quản lý, tăng cường phân cấp đầu tư và nâng cao hiệu quả thực hiện vốn đầu tư.
Trong thực tế, hoạt động đầu tư công đã có nhiều chuyển biến tích cực cả về lượng và chất, góp phần làm thay đổi và phát triển cơ sở hạ tầng, nâng cao chất lượng đời sống của người dân, qua đó thúc đẩy tăng trưởng kinh tế của Việt Nam.
Tuy nhiên bên cạnh những kết quả đạt được, đầu tư công vẫn còn một số tồn tại, hạn chế như hiệu quả đầu tư chưa cao, chất lượng chuẩn bị dự án còn thấp, giải ngân vốn chưa đạt như kỳ vọng…
Để khắc phục hạn chế này, Kiểm toán Nhà nước đóng vai trò quan trọng, là công cụ hữu hiệu góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả trong quản lý và sử dụng vốn đầu tư công.
Bộ Kế hoạch và Đầu tư nhận định, nguồn lực ngân sách nhà nước cho chi đầu tư phát triển hiện chiếm khoảng 28-29% tổng chi ngân sách nhà nước. Do đó, để đầu tư của Nhà nước được sử dụng đúng mục đích, tiết kiệm và hiệu quả, vai trò của Kiểm toán Nhà nước trong quản lý chi đầu tư công là hết sức cần thiết.
Có thể thấy, vai trò của Kiểm toán Nhà nước đối với việc nâng cao hiệu lực, hiệu quả công tác quản lý đầu tư công ngày càng được khẳng định qua hoạt động kiểm toán. Vai trò này càng cần được phát huy hơn nữa trong bối cảnh cả nước đang triển khai rất nhiều dự án lớn, dự án quan trọng, liên vùng, đầu tư công là nguồn lực, động lực để phát triển kinh tế-xã hội.
Thông qua các kiến nghị của Kiểm toán Nhà nước, nhất là các kiến nghị về công tác triển khai dự án ở cấp cơ sở, sửa đổi một số quy định pháp luật điều chỉnh hoạt động đầu tư công, Bộ Kế hoạch và Đầu tư với chức năng là cơ quan quản lý nhà nước về đầu tư công đã kịp thời tham mưu, đề xuất với Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ các giải pháp quản lý đầu tư công hiệu quả, phù hợp với tình hình thực tiễn.
Nhờ đó, công tác quản lý vốn đầu tư công đã ngày càng hoàn thiện hơn, công khai, minh bạch, đầu tư có trọng tâm, trọng điểm; khắc phục tình trạng đầu tư phân tán, dàn trải, kéo dài, góp phần nâng cao hiệu quả đầu tư theo đúng mục tiêu, định hướng của chiến lược, kế hoạch phát triển kinh tế-xã hội 5 năm
Thông qua việc sửa đổi một số quy định pháp luật điều chỉnh hoạt động đầu tư công, ngân sách Trung ương được tập trung vào các dự án quan trọng quốc gia, dự án đường cao tốc, dự án liên vùng, dự án trọng điểm.
Từ đó tạo ra động lực mới, không gian mới phát triển kinh tế, khai thác tốt tiềm năng, thế mạnh và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. Tổng số dự án đầu tư công trong giai đoạn 2021-2025 đã giảm hơn một nửa so với giai đoạn 2016-2020.
Thể chế về đầu tư công tiếp tục được sửa đổi, bổ sung nhằm tháo gỡ khó khăn, vướng mắc mà thực tiễn đặt ra và tạo khung pháp lý cho những vấn đề mới. Kỷ luật, kỷ cương trong đầu tư công được tăng cường, gắn trách nhiệm của người đứng đầu với kết quả thực hiện kế hoạch đầu tư công.
