Hãy làm nghề bằng cả lý trí và trái tim

Và đó cũng là câu trả lời giản dị cho câu hỏi của phóng viên Nhân Dân hằng tháng: “Bí quyết nào giúp Linh có thể mang đến cho công chúng hàng loạt sản phẩm báo chí đối ngoại nhân văn và giàu sức lan tỏa đến thế?”.

Tìm mọi cách vượt qua những con dốc đứng

Không nhiều phim tài liệu nhận được lời khen ngợi nồng nhiệt từ cả giới làm nghề cùng đông đảo khán giả như Cuộc đọ sức của ý chí mà Linh đảm nhận vai trò Tổng đạo diễn. Nhưng được biết, đề bài mà các bạn nhận được ban đầu khá hóc búa, thậm chí có phần bất khả thi?

Cách đây hơn một năm, tôi được giao một nhiệm vụ nặng nề, thực hiện một bộ phim kỷ niệm 50 năm Ngày Giải phóng miền nam, thống nhất đất nước với góc nhìn đã có độ lùi về thời gian. Tác phẩm vừa toàn diện lại phải vừa chi tiết, vừa tạo cho khán giả nhiều suy tư nhưng cũng gợi mở được cảm xúc về những tháng năm kháng chiến trường kỳ của cả dân tộc. Và điều tiên quyết là phải đưa ra được những điều mới mẻ mà công chúng Việt Nam chưa hề biết.

Những yêu cầu nan giải như thể những con dốc dựng đứng buộc người thực hiện phải tìm mọi cách để vượt qua, chúng tôi từng nhận được khá nhiều trong những năm đồng hành cùng VTV4. Không chỉ ở Cuộc đọ sức của ý chí, với Lời Người để lại - chương trình kỷ niệm 55 năm thực hiện Di chúc của Chủ tịch Hồ Chí Minh, trọng trách mà chúng tôi được giao bao gồm rất nhiều gạch đầu dòng. Cân đối hài hòa yếu tố chính luận và nghệ thuật, phác họa chân dung Bác giản dị nhưng lớn lao, chuyển tải sự tiếc thương nhưng không bi lụy, đề cập câu chuyện lịch sử nhưng hướng đến vận dụng vào hiện tại, từ nội dung đến bài hát lựa chọn phải vừa lạ vừa quen, thu hút được giới trẻ nhưng người già phải thích thú… Gói ghém chừng đó yêu cầu trong một sản phẩm truyền hình, thú thật chỉ nghe qua đã đủ ù tai!

Và các bạn đã vượt qua những con dốc hiểm trở ấy bằng cách nào?

Với 2 tập phim Cuộc đọ sức của ý chí, chúng tôi bắt tay vào phân tích và giải quyết triệt để từng điểm một. Góc nhìn có độ lùi là thế nào, là phải đa chiều, không phiến diện, bao hàm được những bước tiến đáng trân trọng trong khoảng thời gian dài sau khi cuộc chiến kết thúc của cả 2 phía. Vừa toàn diện vừa chi tiết, tức là nêu bật được những nét lớn của cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, khẳng định tính chính nghĩa, sức mạnh của ý chí quật cường và tầm cao trí tuệ của quân và dân ta ở cả cấp chiến lược lẫn chiến thuật và tới tận từng cá nhân. Tạo nhiều suy tư lại gợi mở cảm xúc là kể lại những chi tiết cụ thể trong lịch sử, sắp xếp chúng đứng cạnh nhau một cách có chủ đích, tạo các mặt đối lập để thôi thúc đầu óc phân tích và sự tò mò của khán giả. Bên cạnh đó, phải đan cài được những câu chuyện, số phận con người cụ thể cùng với diễn tiến lịch sử để “mềm hóa” nội dung.

Điều quan trọng nhất là phải MỚI, chỉ một chữ thôi nhưng thật sự đau đầu! Cả nhóm chia nhau nghe, xem, đọc, học hỏi từ các tác phẩm đi trước và cố phát hiện những “kẽ hở còn trống” trong suốt dòng chảy lịch sử cuộc chiến kéo dài 21 năm đó. Rồi cuốn sách Because our fathers lied (Vì cha chúng tôi nói dối) của tác giả Craig McNamara (con trai của Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ) xuất hiện, rồi hành trình hiện thực hóa từng lát cắt đề bài hóc búa kể trên đã xác định được điểm khởi đầu. Để rồi sau hơn một năm thực hiện, phỏng vấn hơn 50 nhân vật với hơn 1.000 giờ băng ghi hình tại hàng chục địa điểm ở cả 2 quốc gia, chúng tôi đã chắt lọc, cô đúc để có 100 phút phim lên sóng VTV đặc biệt, được dư luận đánh giá cao.

Tôi đặc biệt ấn tượng với những con số mà bạn vừa cung cấp, đúng là khối lượng công việc khổng lồ?

(Cười) Vâng, chúng tôi cũng kịp làm quen với khái niệm “khối lượng khổng lồ” ấy, sau nhiều năm đồng hành cùng báo chí đối ngoại. Chắc chị còn nhớ Mảnh ký ức, tác phẩm được khán giả bình chọn là Phim tài liệu Ấn tượng của VTV Awards 2023. Để có được thời lượng một giờ phim lên sóng, chúng tôi đã phải theo đuổi đề tài tới 6 năm, với nhiều lần liều thử và nhận về thất bại. Trong đó có 2 năm bám theo đội nghiên cứu và tìm kiếm để ghi hình từng diễn biến nhỏ nhất, cùng 5 tháng miệt mài làm hậu kỳ, đọc hàng nghìn giờ băng phỏng vấn và hình quay ngồn ngộn tư liệu…

Nỗ lực của 5 cựu chiến binh Bob March, Spencer Matteson, Ivory Whitaker, Steve Hassett và Kin Lo đã đánh thức và xâu chuỗi những mảnh ký ức rời rạc về các khu mộ tập thể chôn cất các liệt sĩ Việt Nam của những người lính Mỹ năm xưa. Nhờ thông tin quý giá từ họ, 60 liệt sĩ hy sinh trong trận đánh đồi Xuân Sơn (Bình Định) đã được quy tập hài cốt và an nghỉ tại nghĩa trang sau 56 năm. Và với nỗ lực trong nhiều năm của các cựu binh Mỹ cùng nhóm nghiên cứu ở Việt Nam mà tôi cũng may mắn là một thành viên, khoảng 160 trận chiến có dấu hiệu mộ tập thể đã được lên danh sách. Hiện nay, khoảng 20 vị trí tiềm năng nhất đã được khảo sát và trao đổi thông tin, chuyên chở hy vọng sẽ có khoảng 3 nghìn liệt sĩ được tìm thấy. Nhiều cựu chiến binh từng tham chiến tại Việt Nam tìm được sự thanh thản sau hơn nửa thế kỷ dằn vặt đau đớn. Một cách thức tìm kiếm, quy tập hài cốt liệt sĩ mới đã được hình thành. Với ê-kíp làm phim, đó là những phần thưởng nghề nghiệp vô giá.

Áp lực chính là động lực

Không chỉ đi tìm lời giải cho những đầu bài hóc búa phục vụ công tác truyền thông đối ngoại kể trên, Linh còn phải đảm đương cùng lúc nhiều chuyên mục cố định của kênh VTV4 với tần suất lên sóng dày đặc. Bạn hóa giải áp lực nặng nề đó bằng cách nào?

Phải biến áp lực thành động lực thôi. Tôi rất thích câu chuyện về sức chứa của chiếc bình, khi thầy giáo liên tục đổ sỏi, thêm cát rồi rót nước để chứng minh với học trò, rằng chúng ta có thể tăng tối đa số vật thể chứa đựng trong thể tích hữu hạn của nó, nếu chịu khó tư duy tìm phương cách.

Những cái tên mà tôi gắn bó nhiều năm như Talk Vietnam, loạt chương trình thường niên Gala Ngày trở về… đều luôn đặt yếu tố mới-lạ-hay lên hàng đầu. Để nhận được cái gật đầu tham dự Talk Vietnam của những nhân vật tầm vóc như Tổng Thư ký Liên Hợp Quốc Antonio Guterres, Hoàng tử William - Công tước xứ Cambridge, nguyên Phó Thủ tướng Đức Philipp Rosler… hay những tên tuổi có tầm ảnh hưởng sâu rộng như đạo diễn đạt giải Oscar Mark Harris, nhiếp ảnh gia của vụ thảm sát Mỹ Lai Ron Haeberle, ngôi sao màn bạc Jackie Chan hay Dương Tử Quỳnh… đều không đơn giản. Để thổi được làn gió mới mẻ, hấp dẫn cho cuộc hẹn thường niên mỗi dịp Tết Nguyên đán cùng kiều bào ta ở nước ngoài cũng là cả một thử thách lớn lao.

Rất may là chúng tôi sở hữu một tập thể yêu nghề, sẵn sàng “chiến đấu khô máu” vì công việc, luôn đề cao sĩ diện nghề nghiệp kiểu “phải làm cho ra trò, không chấp nhận lớt phớt cho xong”. Chúng tôi đều thấm nhuần tư duy làm đối ngoại từ ngày đầu về VTV4, phải hiểu văn hóa người ta để có cách nói khiến họ nghe và hiểu được mình. Làm nghề, để có thể đạt được chút thành quả nào đó cần cả lý trí lẫn trái tim, tôi tâm niệm thế.

Tôi thấy nể khi nhìn vào bộ sưu tập giải thưởng nghề nghiệp mà bạn sở hữu, sau 17 năm gắn bó cùng VTV4. Liệu bạn có đồng ý, nếu ai đó nhận xét, Linh đã chạm tới đỉnh cao của nghề báo?

Nghề báo nói chung, nghề làm truyền hình nói riêng không có đỉnh cao. Đòi hỏi của độc giả và khán giả không bao giờ dừng lại, khi họ luôn muốn sản phẩm sau phải tốt-hay-cảm xúc hơn cái trước. Giải thưởng là sự ghi nhận, nhưng như lời đạo diễn Mark Harris - người từng giành tượng vàng Oscar cho Phim tài liệu xuất sắc nhất năm 2001 với Into the Arms Of Strangers, “phim này bạn làm hay không bảo đảm phim sau bạn sẽ thành công. Điều bảo đảm duy nhất đến từ lòng yêu nghề cùng sự tâm huyết, kỳ công trong từng tác phẩm của mình”, đó là điều tôi luôn khắc ghi.