Bớt tính hàn lâm, tăng tính thực tiễn, tính hành động, không chỉ trong việc chuẩn bị các văn kiện đại hội mà ngay cả trong khi thảo luận, khi lựa chọn giới thiệu nhân sự tham gia cấp ủy. Đương nhiên, khâu đầu tiên, quan trọng hơn cả là chuẩn bị dự thảo Báo cáo chính trị. Bản báo cáo ấy giống như một luồng gió mới, đủ sức nâng và sức đẩy cho những cánh diều bay cao, bay đúng hướng.
Báo cáo chính trị của đảng bộ là báo cáo trung tâm, có vai trò định hướng cho các văn kiện khác. Bức tranh chung của một địa phương, cơ quan, đơn vị cần được đánh giá toàn diện, khách quan, trung thực. Trong bức tranh ấy, cần phác họa rõ nét tình hình, kết quả đạt được, ưu điểm, hạn chế, nguyên nhân và bài học kinh nghiệm, yêu cầu nhiệm vụ mới. Trong bức tranh ấy hiện rõ những mảng màu chủ đạo là những chủ trương, định hướng lớn trong các dự thảo văn kiện Đại hội XIV của Đảng, cụ thể là phương hướng, mục tiêu, nhiệm vụ cho nhiệm kỳ 2025-2030, nhất là các nhiệm vụ, giải pháp đột phá với tầm nhìn dài hạn.
Vừa qua, chúng tôi có dịp tham dự đại hội một số đảng bộ cơ sở và đóng góp ý kiến vào một vài dự thảo Báo cáo chính trị cấp tỉnh, thấy rằng, có nơi việc chuẩn bị báo cáo còn thiếu sự đầu tư công phu. Không ít “cẩm nang” cho chặng đường sắp tới nặng về lý thuyết, khái niệm trừu tượng, rất khó triển khai thành chính sách cụ thể, thành chương trình hành động của chính quyền cùng cấp.
Thực tiễn phát triển ở các ngành, các địa phương đã có nhiều thay đổi nhanh chóng, nhất là qua gần 40 năm đổi mới, bước vào thời kỳ phát triển khoa học công nghệ, chuyển đổi số. Việc “đưa thực tiễn vào nghị quyết” khi chuẩn bị văn kiện đòi hỏi phải trả lời được các câu hỏi: Làm cái gì? Làm như thế nào? Ai chịu trách nhiệm? Khi nào hoàn thành?
Cán bộ, đảng viên và nhân dân chờ đợi ở báo cáo những tổng kết, phân tích sâu sắc về thành tựu và hạn chế, khuyết điểm, nguyên nhân, hướng khắc phục với lộ trình rõ ràng, chứ không phải một tập hợp luận điểm chung chung. Thế nhưng, không ít dự thảo báo cáo nặng tính hàn lâm, kinh viện, nghiêng về lý thuyết, sử dụng nhiều khái niệm chuyên môn, lập luận phức tạp, đôi khi mang tính nghiên cứu thuần túy. Những “công trình” ấy có thể rất chặt chẽ về mặt lý luận, dẫn chứng nhiều tài liệu, nhưng lại ít đề cập đến khía cạnh thực tế, hoặc nói chưa tới, chưa trúng, không rõ tính khả thi. Nói cách khác, nó thiên về đúng trong sách vở hơn là hữu dụng trong đời sống, trong triển khai công việc.
Những báo cáo và những bài tham luận to tát, chữ nghĩa trùng điệp, không phải là vô hại. Điều dễ thấy nhất là nó sẽ khó triển khai thực hiện, bởi các khuyến nghị, cách làm nêu ra không có gì mới, không phù hợp hoàn cảnh, nguồn lực, con người, pháp lý. Điều này có thể liên hệ ngay với tình hình thực tế khi chính quyền địa phương hai cấp đang trong bước đầu vận hành, nhưng vẫn phải bảo đảm phục vụ người dân một cách tốt nhất.
Không những thế những báo cáo “trên mây” còn gây lãng phí thời gian và nguồn lực. Rồi ra, nhiều ý tưởng cao siêu chỉ để... lưu trữ, không tạo giá trị thực tế. Thậm chí, có báo cáo dài lê thê, đủ mục lớn, mục nhỏ, kèm theo phụ lục, thừa lý lẽ mà thiếu đề xuất hành động cụ thể.
Có thể dẫn trích đoạn từ một báo cáo: “Trong thời gian tới, chúng ta cần tiếp tục quán triệt sâu sắc và vận dụng sáng tạo đường lối đổi mới của Đảng, phát huy tiềm năng, lợi thế của địa phương, đẩy mạnh ứng dụng, phát triển khoa học, công nghệ, thúc đẩy đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn, nâng cao chất lượng tăng trưởng và sức cạnh tranh của sản phẩm nông nghiệp, nhằm thực hiện thắng lợi mục tiêu phát triển nhanh và bền vững”. Đây là những khẩu hiệu không hơn không kém, có thể đưa vào bất cứ báo cáo nào, địa phương nào. Cùng với những tư tưởng chỉ đạo này là những phương hướng có tuổi thọ dễ đến vài chục năm: “Quyết tâm thực hiện thắng lợi nghị quyết...”; “Phát huy tinh thần đoàn kết, nêu cao ý chí tự lực tự cường...”; “Tiếp tục khẳng định vai trò tiên phong, gương mẫu...”; “Đẩy mạnh phong trào thi đua sâu rộng, toàn diện”; “Tạo bước chuyển biến mạnh mẽ, vững chắc, mang tính đột phá”; “Khai thác tối đa tiềm năng, lợi thế sẵn có, hướng tới phát triển bền vững”; “Tăng cường công tác lãnh đạo, chỉ đạo, phối hợp chặt chẽ...”, v.v. Những cụm từ này thường không có số liệu cụ thể, không nêu giải pháp hiệu quả, đọc thì “kêu” nhưng làm thì... kẹt. Sáo ngữ, có người nói vui, tưởng là không hại, hóa ra... hại không tưởng!
Có vị “chuyên gia” soạn thảo các “công trình” phục vụ đại hội cho rằng, sở dĩ có tình trạng viết và nói vòng vo, sáo rỗng, chữ nghĩa xủng xoảng là do tâm lý “an toàn chính trị”. Người viết có thể “dám nghĩ” đấy, nhưng lại sợ rằng nếu viết khác, thay đổi trật tự, dùng cụm từ khác, nêu cụ thể thì dễ sai, cho nên cứ bám sát “khung” chỉ đạo của cấp trên và theo “mẫu” từ các đơn vị đã làm trước để tránh... rủi ro. Ở đây, “viết” chính là “làm”. Chúng ta vẫn thường nói, dám nghĩ, dám làm là một phẩm chất đáng quý, đáng trọng. Tiếc rằng, vẫn có người chỉ dám nghĩ nương theo ý cấp trên và dám làm những việc do cấp trên gợi ý (!).
Một lý do khác, tập thể ban soạn thảo và sau đó là cấp ủy chưa theo kịp tình hình mới, cùng những vấn đề chiến lược được Trung ương xác định trong những chủ trương, chính sách mới nhất. Chưa coi báo cáo như một “Chương trình hành động”, mà chỉ như bản tổng kết, báo cáo thành tích.
Vậy muốn tăng tính thực tiễn - hành động, cần phải làm thế nào? Trong Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản (1848) và nhiều tác phẩm khác, C.Mác và Ph.Ăngghen đều phê phán những nghị quyết, hay cái gọi là nghiên cứu lý luận chỉ dừng lại ở lời nói suông, xa rời hành động thực tiễn, đại ý: Một nghị quyết mà không được quần chúng thừa nhận, không trở thành hoạt động thực tiễn thì chỉ là mớ giấy lộn. Chỉ dẫn đó đến nay vẫn còn nguyên giá trị. Muốn được quần chúng thừa nhận thì phải xuất phát từ thực tiễn địa phương, khảo sát kỹ tình hình kinh tế-xã hội, lắng nghe ý kiến nhân dân, doanh nghiệp, cán bộ cơ sở.
Về giải pháp cụ thể, cần nêu rõ cơ chế, nguồn lực, lộ trình, phân công trách nhiệm. Về tư duy hành động, thay vì chỉ xác định phương hướng, cần chỉ ra cách làm và kết quả mong muốn. Về công tác kiểm tra, giám sát, thiết lập cơ chế đánh giá định kỳ để biến nghị quyết thành động lực hành động. Báo cáo kiểm điểm của cấp ủy cần gắn trách nhiệm của tập thể với trách nhiệm cá nhân, nhất là người đứng đầu. Cuối cùng là, nội dung ngắn gọn, câu văn súc tích, dễ hiểu, truyền cảm hứng mạnh mẽ, để mọi cán bộ, đảng viên, người dân đều có thể tiếp nhận, đồng thuận và cùng làm.
