Tuy nhiên, để chính sách này thật sự hiệu quả, cần có sự cân nhắc kỹ lưỡng những yếu tố tác động nhằm hài hòa lợi ích giữa Nhà nước, người dân và doanh nghiệp.
Các chuyên gia kinh tế, hiệp hội doanh nghiệp đồng quan điểm, cần tiếp tục nghiên cứu, có đánh giá tác động kỹ lưỡng để xác định mức thuế với các sản phẩm trên; nên có lộ trình áp dụng phù hợp, tránh gây sốc cho thị trường, tránh tạo thêm khó khăn cho doanh nghiệp và bảo vệ lợi ích lâu dài của nền kinh tế, nhất là khi chúng ta đang đặt ra mục tiêu tăng trưởng GDP 8% trong năm nay và hai con số trong những năm tiếp theo.
Tìm một phương án tổng thể phù hợp
Theo Bộ Tài chính, mặt hàng rượu, bia và thuốc lá đã được tăng thuế tiêu thụ đặc biệt theo lộ trình từ giai đoạn năm 2016-2019, nhưng thời gian qua, tình trạng sử dụng thuốc lá, rượu, bia ở Việt Nam vẫn ở mức cao. Hiện nay, mức thuế tiêu thụ đặc biệt đang áp dụng với thuốc lá là 75%, rượu 35-65% (tùy loại), bia là 65%.
Với dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi), sẽ áp dụng kết hợp thuế suất theo tỷ lệ và mức thuế tuyệt đối với thuốc lá; tiếp tục tăng thuế suất tiêu thụ đặc biệt với rượu, bia để hạn chế sản xuất, nhập khẩu, tiêu dùng.
Dư luận xã hội đồng tình với việc tăng thuế các mặt hàng không được khuyến khích nhằm vừa giúp tăng nguồn thu cho ngân sách nhà nước, vừa giảm mức tiêu thụ, từ đó giảm thiểu các hệ lụy xã hội như tai nạn giao thông do rượu, bia, bệnh tật liên quan đến thuốc lá và gánh nặng cho hệ thống y tế. Tuy nhiên, cũng có không ít ý kiến chưa đồng thuận.
Góp ý vào dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi), mới đây Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt nam (VCCI) đã có văn bản gửi Bộ Tài chính kiến nghị lùi lộ trình tăng thuế tiêu thụ đặc biệt với bia, rượu, nên áp dụng từ năm 2028 với mức tăng chỉ 5% mỗi hai năm.
Với mặt hàng thuốc lá điếu, VCCI đề xuất mức thuế tuyệt đối 2.000 đồng/bao từ năm 2026, sau đó tăng 2.000 đồng/bao mỗi hai năm, với mức tối đa là 6.000 đồng/bao vào năm 2030. Thay vì mức đề xuất ban đầu của Bộ Tài chính, tăng 2.000 hoặc 5.000 đồng/bao vào năm 2026 và tăng dần 1.000 hoặc 2.000 đồng/bao/năm, bảo đảm đạt 10 nghìn đồng/bao vào năm 2030.
VCCI cho rằng, nếu chỉ tăng thuế mà không có các biện pháp khác đi kèm sẽ khó đạt hiệu quả về mặt tổng thể; vô hình trung có thể khiến kích thích gia tăng hoạt động buôn lậu các mặt hàng này hoặc người tiêu dùng có thể tìm đến những loại sản phẩm thay thế có giá thành rẻ hơn, nhưng không được kiểm soát về chất lượng.
Ðiều này gây ảnh hưởng ngược đến sức khỏe người tiêu dùng, có thể dẫn đến việc doanh nghiệp trong những ngành này phải thu hẹp quy mô sản xuất, thua lỗ và thậm chí phá sản.
Từ góc độ chuyên gia về tư vấn thuế, Chủ tịch Hội Tư vấn Thuế Việt Nam Nguyễn Thị Cúc cho rằng, cần xem xét kỹ lưỡng số liệu nghiên cứu, đánh giá của các tổ chức, chuyên gia giữa việc tăng thuế tiêu thụ đặc biệt với hoạt động sản xuất; bởi hiện nay các doanh nghiệp sản xuất rượu, bia, thuốc lá đã phải chịu nhiều loại thuế, phí, nếu tiếp tục tăng thuế tiêu thụ đặc biệt ở mức cao và áp dụng ngay sẽ càng làm tăng gánh nặng với các doanh nghiệp.
Chủ tịch Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam Hồ Lê Nghĩa lo ngại, nếu tăng thuế quá cao sẽ gây sốc cho thị trường, dẫn tới tiêu thụ thuốc lá hợp pháp trong nước giảm mạnh, ảnh hưởng nghiêm trọng đến các doanh nghiệp thuốc lá tại Việt Nam, kéo theo các mục tiêu về tăng thu ngân sách, giảm tỷ lệ hút thuốc ở Việt Nam có thể sẽ khó đạt yêu cầu đề ra. Bởi theo lẽ thường, khi giá thuốc lá hợp pháp tăng, người tiêu dùng có nhu cầu sẽ có xu hướng tìm đến thuốc lá lậu giá thành rẻ hơn.
Bên cạnh đó, nguy cơ thất nghiệp đột ngột đối với hàng chục nghìn người lao động tại các doanh nghiệp sản xuất và các nhà phân phối thuốc lá cũng sẽ hiện hữu; ảnh hưởng đến kế sinh nhai của cả trăm nghìn nông dân vùng trồng cây lá thuốc lá. Vì vậy, nên cân nhắc kỹ để có định mức và lộ trình thời gian áp dụng tăng thuế phù hợp, tránh gây sốc cho thị trường, doanh nghiệp và người dân.
Cần đánh giá kỹ những tác động
Cả nước có gần 14 nghìn ha trồng cây thuốc lá với 90 nghìn bà con nông dân kiếm sống từ loại cây này, tập trung tại những tỉnh biên giới, miền núi như Lạng Sơn, Cao Bằng, Bắc Kạn,... Khi thuế tiêu thụ đặc biệt với thuốc lá tăng lên, đương nhiên nhu cầu sản xuất sẽ giảm đi, dẫn đến nguyên liệu đầu vào giảm theo, từ đó ảnh hưởng trực tiếp ngay tới những nhóm đối tượng này.
Chia sẻ về hiệu quả kinh tế từ việc trồng cây thuốc lá, ông Chu Văn Luân, sống tại xã Bằng Vân, huyện Ngân Sơn (Bắc Kạn) cho biết: “Tôi là một trong những hộ dân đầu tiên xung phong trồng cây thuốc lá ở địa phương từ những năm 1997. Từ ngày có cây thuốc lá, mỗi năm giúp gia đình có nguồn thu nhập ổn định từ 70-80 triệu đồng, thậm chí có những năm đạt hơn 100 triệu đồng.
Do tính chất đất nông nghiệp tại địa phương, nếu chỉ trồng ngô, khoai sắn thì gia đình tôi đã không thể thoát nghèo và ổn định cuộc sống từ gần 20 năm trước. Ngoài ra, nhờ cây thuốc lá, người dân xã Bằng Vân đã có cuộc sống khá hơn, từng bước thoát nghèo, mỗi năm giảm từ 4-5% số hộ nghèo” .
Bên cạnh vấn đề an sinh xã hội cho người dân vùng trồng nguyên liệu thuốc lá, các chuyên gia cũng hết sức lo ngại với những tác động đến từ việc gia tăng hành vi buôn lậu thuốc lá. Thêm vào đó, theo tính toán của Hiệp hội thuốc lá Việt Nam, sản lượng thuốc lá hợp pháp có thể sẽ giảm hơn 70% vào năm 2030 so với hiện tại, dẫn đến thất thu 40 nghìn tỷ đồng tiền thuế (so với mức 5-6 nghìn tỷ đồng hiện tại).
Việc tăng thuế tiêu thụ đặc biệt với rượu, bia, thuốc lá là một chính sách cần thiết, nhưng cần có lộ trình nhằm giúp các bên có thời gian thích nghi. Khi thuế tăng đột ngột khiến giá bán lẻ thuốc lá, rượu, bia hợp pháp tăng, đẩy người tiêu dùng, nhất là nhóm thu nhập thấp tìm đến nguồn hàng nhập lậu giá rẻ, các sản phẩm thay thế không được kiểm soát chất lượng.
Do đó, để dung hòa lợi ích của Nhà nước, người dân và doanh nghiệp, bên cạnh việc tham khảo kinh nghiệm quốc tế, cần phải thực hiện đồng bộ và nâng cao các biện pháp quản lý nhà nước, đẩy mạnh hơn nữa công tác phòng chống buôn lậu, tránh thất thu ngân sách nhà nước.
Tiếp tục có những đánh giá toàn diện và tính tới các yếu tố như tính chất mặt hàng, mức độ ảnh hưởng của việc tiêu thụ, bối cảnh kinh tế, nhằm vừa tạo thuận lợi cho hoạt động sản xuất, kinh doanh của các doanh nghiệp, vừa điều tiết thói quen tiêu dùng, hướng tới giảm tỷ lệ người hút thuốc lá và sử dụng rượu, bia một cách hiệu quả trong tương lai.
