Giữ lấy Căn cứ kháng chiến Đầm Đen

Đáp lại lời hiệu triệu của Vua Hàm Nghi với ngọn cờ Cần Vương, Tham tán Lê Đình Dật đã về quê hương trung du, dấy binh tụ nghĩa, lập căn cứ nơi núi rừng, vượt sông Hồng, sông Lô, tổ chức các cuộc khởi nghĩa chống thực dân Pháp.

Bia di tích tại Đền thờ Tham tán Lê Đình Dật.
Bia di tích tại Đền thờ Tham tán Lê Đình Dật.

Hào khí Đầm Đen

Lần theo những tư liệu được ghi chép trong “Lý lịch di tích địa điểm lịch sử Đầm Đen” (Biên soạn năm 2002) cùng những lời kể của con cháu dòng họ Lê ở huyện Hạ Hòa, tỉnh Phú Thọ, đi qua con đường làng để đến thôn Phi Đình, khu 4, xã Lang Sơn (Hạ Hòa, Phú Thọ), chúng tôi đến Căn cứ Đầm Đen.

Giữa một vùng tre nứa um tùm hoà vào mầu xanh của cây lá ngút ngàn, một khung cảnh đầm nước rộng lớn hiện ra dưới chân một ngọn đồi cao, bao bọc chung quanh là những triền đồi trùng điệp. Ít ai biết vào thế kỷ XIX, địa điểm này lại là một căn cứ kháng chiến chống Pháp oanh liệt. Tham tán Lê Đình Dật người xã Lang Sơn, tổng Ấm Hạ, Hạ Hòa, Phú Thọ (không rõ năm sinh). Khi Vua Hàm Nghi hạ chiếu Cần Vương, ông rời kinh thành, trở về quê hương cùng quan tuần phủ là Nguyễn Quang Bích và các sĩ phu khác tổ chức cuộc kháng chiến ở vùng trung du Phú Thọ. Sau những trận chiến ác liệt bảo vệ thành Sơn Tây, Tán Dật cùng Bố Giáp, Lãnh Mai rút về xây dựng căn cứ ở Thanh Mai, Thạch Bơn (huyện Lâm Thao)…

Sau những trận tấn công vào căn cứ không thành công, thực dân Pháp mở một trận quyết định đánh vào Đầm Đen nhằm san phẳng chiến lũy này. Cuộc chiến diễn ra ác liệt tại gò Bồ Đề (còn gọi là gò Cao) nằm giữa vùng căn cứ. Do tương quan lực lượng và vũ khí, nghĩa quân bị tổn thất nặng nề, không thể cầm cự được. Tán Dật cho quân rút theo đường về núi Gia Điền rồi sang Bằng Doãn (Đoan Hùng). Tại đây, ông lại tiếp tục xây dựng căn cứ giữa vùng đầm gò thuộc thôn Cổ Tích. Cách đây vài chục năm, người ta vẫn còn thấy bức thành đất dày tới 1,22 m trên đỉnh gò Tròn.

Đầu năm 1893, thực dân Pháp đánh tới đây, trận chiến bảo vệ căn cứ diễn ra ác liệt. Biết không thể cầm cự được, Tán Dật đành giải tán binh sĩ rồi vờ ra xin hàng. Nhưng sau đó, ông đã uống thuốc độc tự tử. Trước khi chết ông còn nói: “Ta nhất định không chịu nhìn thấy mặt thằng Tây”.

141a.jpg
Tác giả bài viết và đoàn giáo viên đến tìm hiểu địa điểm di tích Căn cứ Đầm Đen.

Sự tri ân và mong mỏi của hậu thế

Ngày 25/10/2002, Căn cứ Đầm Đen (Lang Sơn) đã được UBND tỉnh Phú Thọ công nhận, xếp hạng là Di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh. Tại xã Tiên Lương (Cẩm Khê, Phú Thọ), Tham tán Lê Đình Dật được xếp vào hàng quan văn, được phối thờ tại đền Tiên Động, di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia thờ Nguyễn Quang Bích. Năm 2001, dòng họ Lê đã xây dựng ngôi đền thờ quan Tán Dật tại vị trí khuôn viên nhà chút trưởng Lê Xuân Đài, khu 5, xã Hà Lương (Hạ Hòa). Năm 2023, ngôi đền được xây mới trên nền cũ khang trang trên đỉnh gò Chùa. Ông Lê Xuân Đài (92 tuổi, chút của Tham tán Lê Đình Dật) chia sẻ: “Nhân dân và dòng họ Lê luôn tưởng nhớ, tri ân công đức của quan Tán Dật bằng những việc làm cụ thể như xây cất lăng mộ của cụ được khang trang, hương khói phụng thờ cụ, giáo dục cho các thế hệ con cháu luôn noi gương cụ mà học hành thành tài”.

Tuy nhiên, điểm nhấn quan trọng để minh chứng cho quần thể di tích Căn cứ Đầm Đen thì cho đến nay vẫn chưa được tôn tạo đúng với giá trị và tầm vóc lịch sử. Tại địa điểm di tích, dấu tích còn lại có lẽ chỉ tồn tại qua những yếu tố tự nhiên như đầm nước, gò đồi, tre nứa, cây lá. Toàn bộ diện tích đất và vùng Đầm Đen của căn cứ đã thuộc sở hữu của các hộ dân trong vùng. Đến nay, chưa có biển chỉ dẫn di tích, chưa có văn bia di tích hay công trình lưu niệm nào tại địa điểm Đầm Đen. Duy nhất chỉ có tấm bằng công nhận di tích hiện được lưu giữ tại đền thờ của dòng họ tại xã Hà Lương (cách địa điểm di tích hơn 10 km). Các hoạt động tri ân công lao của Tham tán Lê Đình Dật những năm qua đều do con cháu trong dòng họ Lê tổ chức. Điều đó cho thấy, Căn cứ Đầm Đen bấy lâu nay chỉ được nhắc tới qua tư liệu và lời kể của người đời sau.

Đảng bộ, chính quyền, nhân dân xã Lang Sơn (Hạ Hòa, Phú Thọ) và con cháu dòng họ Lê trong nhiều năm qua luôn mong mỏi Căn cứ Đầm Đen sẽ được quy hoạch, tôn tạo cả về yếu tố tự nhiên và lịch sử theo Luật Di sản văn hóa để di tích Đầm Đen xứng đáng với tầm vóc và giá trị lịch sử vốn có. Đồng chí Lê Xuân Tá - Bí thư Đảng ủy xã Lang Sơn cho biết: “Đảng bộ, chính quyền và nhân dân rất mong mỏi được sự quan tâm của các cơ quan chức năng trong việc tôn tạo khu di tích Đầm Đen để nơi đây trở thành một “địa chỉ đỏ” giáo dục truyền thống yêu nước của quê hương”. Ông Phùng Đức Hạnh - Khu 4, xã Lang Sơn mong mỏi: “Từ nhỏ, tôi được nghe kể về công lao của cụ Lê Đình Dật và Căn cứ Đầm Đen ở quê mình nên tôi và người dân quanh vùng ngày đêm mong mỏi di tích được xây dựng thành một khu lưu niệm cụ để nhân dân được đến thăm và tưởng nhớ cụ”.

Mong rằng di tích lịch sử Đầm Đen sẽ được tôn tạo, xây dựng khang trang, xứng đáng với tầm vóc và giá trị lịch sử. Có được điều đó, nơi đây sẽ là điểm nhấn để lưu giữ những tư liệu lịch sử về cuộc khởi nghĩa Đầm Đen và công trạng của Tham tán Lê Đình Dật. Và ý nghĩa hơn, nơi đây sẽ trở thành điểm đến trong hành trình về “địa chỉ đỏ” của thế hệ hôm nay và mai sau.

Có thể bạn quan tâm

Nhà văn Nguyễn Nhật Ánh ra sách mới

Nhà văn Nguyễn Nhật Ánh ra sách mới

NXB Trẻ vừa phát hành truyện dài mới nhất của nhà văn Nguyễn Nhật Ánh mang tên “Cô bé hàng xóm và bốn viên kẹo”. Chọn bối cảnh Sài Gòn - Thành phố Hồ Chí Minh những năm 1980, truyện kể về dân nhập cư, những người nghèo sống ở đô thị hoa lệ, về tình làng nghĩa xóm và bao điều đẹp đẽ giờ đây chỉ còn trong ký ức.

Không gian trong chiếc xe "Sách trên mây".

"Sách trên mây" - Nung nấu từ vấp ngã

“Người lái xe” như anh chỉ cần làm một sứ mệnh nhỏ là lái xe, đưa những quyển sách đến tay những người cần, gieo một hạt mầm nhỏ và đợi chờ ngày những hạt mầm đó sẽ trở nên xanh hơn...

Nhà thơ Kevin Bowen và nhà thơ Nguyễn Phan Quế Mai trong cuộc ra mắt tập thơ "Khúc hát thành Cổ Loa" của ông tại Việt Nam. Ảnh: QUANG HƯNG

Khôn nguôi những cuộc kiếm tìm

Chiến tranh ngày một lùi xa nhưng dư chấn của mất mát, hy sinh vẫn luôn day dứt, buốt đau trong tâm khảm những người ở lại, những người thuộc thế hệ sau.

Một góc phòng triển lãm.

Bước ngoặt mới của Đặng Tiến

Sau tám năm, họa sĩ Đặng Tiến trở lại với công chúng mỹ thuật bằng triển lãm cá nhân “Ngày tháng này”, đang diễn ra tại Art30 Gallery (30 Quang Trung, Hà Nội).

Một chuyến về nguồn Thanh Hóa của dòng họ Trịnh ở Đa Sỹ (Hà Đông, Hà Nội).

Tôn vinh các danh nhân họ Trịnh

Nhiều đóng góp của họ Trịnh Việt Nam nói chung, các bậc danh nhân, nhân sĩ họ Trịnh nói chung, đối với lịch sử đất nước, đã được điểm nhắc trong hội thảo khoa học “Họ Trịnh trong tiến trình lịch sử Việt Nam”.

KTS Vũ Hiệp cùng các đồng nghiệp trong cuộc ra mắt sách.

Gọi ra sự gần gũi giữa các ngành nghệ thuật

KTS, họa sĩ, tác giả Vũ Hiệp, giảng viên Trường đại học Giao thông vận tải, đã bắt đầu từ bản nhạc “Rhapsody trên chủ đề Paganini” để tìm kiếm mối liên quan giữa các ngành kiến trúc, điêu khắc, hội họa, văn học, âm nhạc, sân khấu, điện ảnh và cho ra mắt cuốn sách “Tiếng dội của hình” (NXB Mỹ thuật).

Một cuốn Lịch có Kỷ lục số trang nhiều nhất (4.019 trang), nặng 8 kg, NXB Tri thức, 2019.

Háo danh, hư danh và đua kỷ lục

Những tưởng thói háo danh méo mó đã được Ngô Tất Tố cay đắng giễu cợt trong “Góc chiếu giữa đình” từ năm 1933 đã lùi xa trong ký ức. Nhưng đến đầu thế kỷ XXI nó lại “tái sinh” dưới các bản dạng mới, tinh vi và hào nhoáng hơn, như việc chạy đua “lập kỷ lục”.

Họa sĩ Bùi Lê Dũng bên tác phẩm của mình.

“Với tôi, Hà Nội là thưa vắng”

Tại Vân Art Gallery, 10-12 Yên Hoa (Hà Nội), bày 35 bức tranh sơn dầu và acrylic về phố Hà Nội và một số phong cảnh trung du, họa sĩ Bùi Lê Dũng đưa người xem về với sự tĩnh lặng để chiêm ngưỡng những khoảnh khắc bừng sáng của khung cảnh, của tâm hồn.

Các em học sinh giao lưu chia sẻ cảm xúc sau khi đọc tác phẩm của nhà văn Đoàn Giỏi.

Kể thêm nét mới về nhà văn “Đất rừng phương Nam”

Hội Nhà văn Việt Nam phối hợp với Hội Nhà văn Thành phố Hồ Chí Minh vừa kỷ niệm 100 năm Ngày sinh nhà văn Đoàn Giỏi (1925-2025), cùng nhìn lại hành trình sáng tác độc đáo và những đóng góp của ông cho nền văn học Việt Nam hiện đại. Những tác phẩm tiêu biểu của ông được ví như bản đồ di sản, hiện rõ phong vị đất và người Nam Bộ.

Món cá suối được ướp và nướng bằng phương thức truyền thống của người Cơ Ho.

Quà của núi rừng

Mỗi lần được nhận những món quà đơn sơ, dung dị của bạn bè dân tộc thiểu số, lòng tôi lại xúc động khó tả. Quà của bạn là quà của núi, của rừng, bạn chọn từ trên rẫy, dưới suối; những thức quà thấm nắng, ngấm gió của đại ngàn thân thương.

Tôi neo âm nhạc vào niềm tin, không phải vào khổ đau

Tôi neo âm nhạc vào niềm tin, không phải vào khổ đau

Trong hành trình âm nhạc, nhạc sĩ Đỗ Bảo (trong ảnh) không chỉ soi chiếu cảm xúc của mình mà còn mở ra một thế giới thấm đẫm những suy tưởng về hạnh phúc, khổ đau, ánh sáng và bóng tối. Nhạc sĩ chia sẻ với Thời Nay sự tĩnh tại - một vẻ đẹp âm thầm nhưng lay động sâu xa.

Vẽ để níu thanh xuân đang trôi

Vẽ để níu thanh xuân đang trôi

Vẽ bằng ký ức, hoài niệm và cả nỗi sợ thanh xuân dần trôi, họa sĩ Trần Cường (Kuolg Trần, ảnh) sẽ mang đến không gian triển lãm “Bay - Lạc giữa thanh xuân” (diễn ra từ ngày 22 - 30/9 tại Nhà triển lãm 16 Ngô Quyền, Hoàn Kiếm, Hà Nội) một thế giới vừa phảng phất nuối tiếc vừa rực rỡ khát khao.

Thầy Chư tận tình hướng dẫn học viên viết chữ Nôm Dao.

Từ “cấp bản”, cần làm ở cấp tỉnh để giữ chữ Nôm Dao

Tại Bản Cuôn (xã Chợ Đồn, Thái Nguyên), chữ Nôm Dao không chỉ hiện hữu trong những cuốn sách cũ hay các nghi lễ truyền thống, mà đang được truyền dạy lại cho thế hệ trẻ. Cộng đồng người Dao nơi đây coi việc giữ chữ cũng chính là giữ lấy cội nguồn văn hóa của mình.

Bốn nữ nhà văn gặp nhau và chụp ảnh ở Đà Nẵng sau ngày giải phóng miền nam. Hàng trên từ trái qua: Vũ Thị Hồng, Bùi Thị Chiến; hàng dưới từ trái qua: Hà Phương, Trần Thị Thắng. Ảnh tư liệu phục chế mầu

Ngời sáng những dịu dàng qua bom đạn

Tập văn xuôi, thơ “Hoa hồng trong lửa” (NXB Hội nhà văn) của bốn cô gái mới đôi mươi, ngoài đôi mươi năm ấy, sẽ kể những điều có thể coi như đại diện cho thế hệ nữ sinh viên trong số hơn 10 nghìn sinh viên lên đường nhập ngũ từ năm 1970 đến 1972.

“Bản sắc cá nhân chính là nhịp điệu riêng”

“Bản sắc cá nhân chính là nhịp điệu riêng”

Từ những bức tranh phố đậm chất hoài niệm, họa sĩ Phạm Hà Duy Khánh (trong ảnh) trở lại với triển lãm “Lát Phố” (từ ngày 22 đến 31/8 tại Nhà triển lãm 16 Ngô Quyền, Hà Nội) - một cuộc đối thoại nghệ thuật thầm lặng, day dứt.

Trần Nhật Minh (ngoài cùng bên trái) cùng các đồng nghiệp đọc thơ trên Sân thơ Trẻ - Ngày thơ Việt Nam 2019. Ảnh: THÀNH DUY

Cùng ở lại với mùa xuân

Những khúc hát, những cánh đồng, những mùa xuân, buổi mai tinh khôi và cuộc đời lấp lánh… còn ở lại trong tập thơ mới của nhà báo, thi sĩ Khánh Văn Trần Nhật Minh (1981-2024).

Ông Pả La Ham (ngồi giữa) tham gia hoạt động văn hóa ở địa phương.

Dệt âm thanh tình yêu

Ông Pả La Ham (tên khai sinh là Hồ Văn Dương) là người dân tộc Vân Kiều ở thôn R’Lây, xã Đakrông (tỉnh Quảng Trị). Sinh ra và lớn lên ở ngôi làng nhỏ giữa núi rừng Trường Sơn, cả cuộc đời mình, ông để dành thực hiện ước nguyện dệt âm thanh tình yêu.

Đạo diễn Nguyễn Thành Paven trong một lần tác nghiệp.

Hãy chạm tim mình vào “kho báu xanh”

Đạo diễn, nhà làm phim trẻ Nguyễn Thành Paven là một trong ít những nhà làm phim trẻ thế hệ 9X làm việc quên thời gian và có thể vượt núi băng rừng hàng tuần để ghi lại bằng được những khoảnh khắc vàng của “kho báu xanh”.

“Vào chùa”, Acrylic, 120x80cm.

Lời Kinh Bắc của họa sĩ Đỗ Bảng

“Xẩm Chợ” triển lãm tranh lần thứ hai của họa sĩ Đỗ Bảng (Đỗ Hữu Bảng), vừa diễn ra tại triển lãm 16 Ngô Quyền, Hà Nội. 24 tác phẩm tại đây mang dấu ấn sâu sắc trong hành trình sáng tác hơn ba thập kỷ vừa qua, đa sắc màu và lộng lẫy ánh sáng văn hóa vùng Kinh Bắc.

Tác giả Giai Du nhận giải cao nhất Giải thưởng văn học Kim Đồng lần thứ nhất.

“Thế giới thẩm mỹ trẻ em là vùng đất không dễ chinh phục”

Vượt qua hơn 600 tác phẩm từ khắp các tỉnh, thành phố và nhiều quốc gia, Giai Du - cây bút trẻ 24 tuổi - đã xuất sắc giành Giải nhất tại Giải thưởng Văn học Kim Đồng lần thứ nhất với bản thảo tập truyện dài “Nên làm gì khi trời nổi gió”. Thời Nay đã có cuộc trò chuyện cùng tác giả trẻ về cảm hứng tuổi thơ chưa bao giờ vơi cạn.

Nhà báo Alăng Ngước cùng mẹ.

Khi nhà báo hát tri ân dân tộc mình

Nhà nghèo nhưng nỗ lực vượt khó, không ngừng tự học, nhà báo Alăng Ngước, sinh năm 1990, người con của dân tộc Cơ Tu (Đông Giang, Quảng Nam) đã trở thành cây bút phóng sự giỏi nghề. Gần đây, anh nhận thêm sự trân trọng khi ra mắt MV “Kỷ vật của Ama” để tri ân gia đình và đồng bào.

NSƯT Nguyễn Đức Tú giới thiệu về những chiếc mão do ông tạo tác. Ảnh: DƯƠNG NAM

Lửa hát ca còn sáng trên sắc áo

10 năm đứng trên sân khấu chuyên nghiệp, ông đã giành được nhiều giải thưởng quan trọng và được trao tặng danh hiệu NSƯT. Năm 1991, đoàn giải thể, ông Tú trở về địa phương. Tuy nhiên, ngọn lửa nghề trong ông chưa bao giờ ngừng cháy.

Nhà thơ, nhà báo Thuận Hữu chia sẻ tại lễ ra mắt sách của ông và người bạn - tác giả Phan Đức Nhạn. Ảnh: NXB HỘI NHÀ VĂN

Ẩn trong vỏ đá đầy hoa

Tập thơ “Nhặt dọc đường” (NXB Hội nhà văn) ra mắt gần đây được đánh dấu như cuộc trở lại, trở về cùng thơ ca của nhà báo, nhà thơ Thuận Hữu.
Cần sớm có bộ quy chuẩn về an ninh cho các bảo vật quốc gia.

Báo động đỏ trong bảo vệ bảo vật quốc gia

Bảo vật quốc gia Ngai vua triều Nguyễn bị một đối tượng phá hoại ngay tại Điện Thái Hòa, khu vực trung tâm Đại nội Huế. Dù được ngăn chặn kịp thời, sự cố đã để lại hậu quả nghiêm trọng và dấy lên cảnh báo về lỗ hổng an ninh di sản.
Một số tập thơ viết về Bác Hồ của nhà thơ Nguyễn Hưng Hải, thể hiện lòng kính yêu và cảm hứng thiêng liêng từ Người.

Bác là mạch nguồn khơi sáng cho thơ

Với lòng kính yêu, nhà thơ Nguyễn Hưng Hải (Phú Thọ) đã lựa chọn sáng tác về Chủ tịch Hồ Chí Minh là mạch cảm xúc chủ đạo. Ông không ngừng mài giũa mình và nhủ lòng phải tích cực, viết hay hơn nữa về vị lãnh tụ vĩ đại của dân tộc.
Sắc hoa ngô đồng trong Đại Nội. Ảnh: ĐÌNH HOÀNG

Cần giữ “di sản sống” trong Đại Nội

Hoa ngô đồng là một phần không thể thiếu trong văn hóa cung đình Huế. Vua Minh Mạng là người đầu tiên đưa giống cây này từ Quảng Đông (Trung Quốc) về trồng trong “tử cấm thành”.