Trong tiến trình toàn cầu hóa thương mại, những phương thức giải quyết tranh chấp dựa trên sự bình đẳng, quyền tự quyết của doanh nghiệp, dân chủ, minh bạch, công bằng đang được các quốc gia, các doanh nghiệp, tập đoàn chú trọng lựa chọn. Trong khi hệ thống tòa án quá tải vụ việc, nhất là tại các thành phố là trung tâm tài chính, kinh tế thì trọng tài thương mại - một trong những phương thức giải quyết tranh chấp ngoài tòa án - đang là sự lựa chọn của nhiều doanh nghiệp.
Xu hướng tất yếu
“Nguyên tắc giải quyết tranh chấp của trọng tài là tôn trọng tối đa ý chí tự do thỏa thuận của các bên tranh chấp. Thủ tục giải quyết tranh chấp nhanh gọn, bảo đảm bí mật kinh doanh. Đặc biệt, phán quyết trọng tài có giá trị chung thẩm và được bảo đảm hiệu lực thi hành bằng sức mạnh cưỡng chế của Nhà nước. Khi lựa chọn trọng tài, các bên được làm chủ trong cuộc chơi về tố tụng”, luật sư Vũ Ánh Dương, Phó Chủ tịch Thường trực kiêm Tổng Thư ký của Trung tâm Trọng tài quốc tế Việt Nam (VIAC) cho biết về những lợi thế của loại hình tài phán này.
Luật gia, Tiến sĩ Trần Minh Sơn, Chủ tịch Hội đồng cố vấn Trung tâm Trọng tài giải quyết tranh chấp thương mại quốc tế khu vực châu Á-Thái Bình Dương (PACC) cho rằng, xu thế giải quyết tranh chấp tòa thương mại là xu thế bắt buộc.
“Khi tôi tiếp xúc nhiều nhà doanh nghiệp đầu tư, họ không hỏi Luật Doanh nghiệp, Luật Đầu tư mà hỏi về Luật Trọng tài thương mại. Đầu tư vào Việt Nam, điều họ quan tâm khi có tranh chấp là ai bảo vệ họ, theo tòa án thì họ rất khó theo”, Tiến sĩ Trần Minh Sơn cho biết.
Hiện khoảng 40% số doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) lựa chọn trọng tài để giải quyết các tranh chấp của mình.
Theo Bộ trưởng Tư pháp Nguyễn Hải Ninh, Đảng và Nhà nước ta đang chủ trương hội nhập sâu và rộng vào đời sống kinh tế quốc tế, do đó, trong các quan hệ thương mại, đầu tư quốc tế phải chú trọng đến phương thức giải quyết tranh chấp bằng phương thức trọng tài.
“Các trung tâm trọng tài được phát triển sẽ góp phần giảm tải áp lực cho tòa án, cho Nhà nước trong việc giải quyết những tranh chấp thương mại, tạo cho đất nước một nhân tố bổ sung năng lực cạnh tranh của nền kinh tế”, Bộ trưởng Tư pháp chia sẻ.
Các trung tâm trọng tài được phát triển sẽ góp phần giảm tải áp lực cho tòa án, cho Nhà nước trong việc giải quyết những tranh chấp thương mại, tạo cho đất nước một nhân tố bổ sung năng lực cạnh tranh của nền kinh tế.
Bộ trưởng Tư pháp Nguyễn Hải Ninh
Hiện, Chính phủ đang đặt mục tiêu đến hết năm 2025, Trung tâm Tài chính quốc tế tại thành phố Hồ Chí Minh và Đà Nẵng đi vào hoạt động, tạo bước đột phá thu hút nguồn lực tài chính, nền tảng phát triển kinh tế-xã hội.
Còn nhiều khó khăn
Hiện tại, Việt Nam có khoảng 50 trung tâm trọng tài với số lượng khá đông trọng tài viên, trong đó, nhiều người là trọng tài viên nước ngoài. Phạm vi giải quyết tại các trung tâm trọng tài thương mại khá đa dạng từ những tranh chấp về hợp đồng mua bán hàng hóa đến bảo hiểm, công nghệ thông tin, xây dựng...
Tuy nhiên, hiệu quả hoạt động vẫn chưa đáp ứng được nhu cầu giải quyết tranh chấp thương mại hiện nay của các doanh nghiệp, mới chỉ khoảng 1% số lượng các tranh chấp thương mại. Ngay tại Trung tâm Trọng tài quốc tế Việt Nam (VIAC), tổ chức trọng tài, hòa giải hàng đầu tại Việt Nam, trong 30 năm thành lập cũng chỉ giải quyết khoảng 3.000 vụ.
Theo luật sư Vũ Ánh Dương, điều này xuất phát từ nhiều nguyên nhân, trước hết nhận thức về trọng tài tại nước ta còn có những hạn chế nhất định. Bên cạnh đó, pháp luật trọng tài vẫn chưa thật sự đồng bộ và hoàn thiện. Các chính sách và sự hỗ trợ của Nhà nước đối với hoạt động trọng tài cũng chưa thật sự đủ mạnh và phát huy được hiệu quả.
Bên cạnh đó, chính sự thiếu hụt các trọng tài viên quốc tế, nhất là những người am hiểu sâu sắc về luật pháp và thực tiễn kinh doanh trong nước và nước ngoài, đang trở thành một rào cản lớn đối với việc giải quyết hiệu quả các tranh chấp phát sinh cho doanh nghiệp, nhất là từ các hợp đồng có yếu tố nước ngoài. Trong khi đó, tỷ lệ phán quyết trọng tài bị hủy khi có đơn không nhỏ, có thời điểm lên đến 22%.
Theo luật sư Vũ Ánh Dương, vấn đề đặt ra hiện nay là sớm sửa đổi Luật Trọng tài thương mại năm 2010 theo hướng đồng bộ và tương đồng với pháp luật và thực tiễn trọng tài quốc tế, trong đó cần đặc biệt nhấn mạnh vai trò hỗ trợ của tòa án đối với hoạt động trọng tài. Việc sửa đổi phải theo hướng tháo gỡ vướng mắc cho thiết chế trọng tài, tạo không gian rộng mở cho các bên tự lựa chọn và ủy thác cho trọng tài quyết định.
