Giá trị xưa cũ ở thời hiện đại
Băng qua cầu Chợ Thông, chúng tôi bắt đầu đặt chân lên ngôi làng Lựu Bảo. Những cơn gió đầu ngày mang theo hương bưởi thoảng bay khắp nơi. Con đường bê-tông dọc theo dòng Bạch Yến được dân làng dọn dẹp tinh tươm. Ở làng Lựu Bảo, hầu như các ngôi nhà đều có một khoảng sân vườn rộng thênh thang. Người dân trồng những hàng cây tạo cảnh quan, đồng thời là hàng rào tự nhiên giữa các khu vườn. Dưới tán cây bồ đề, đình Lựu Bảo nằm uy nghi trên gò đất cao trở thành biểu tượng văn hóa của làng.
Theo sách Ô Châu cận lục, Lựu Bảo là một xã thuộc tổng An Ninh, huyện Kim Trà, phủ Triệu Phong của xứ Thuận Hóa. Ông Hồ Văn Luyện, 84 tuổi, Trưởng làng cho biết: "Làng Lựu Bảo nằm trên thế đất dài và hẹp. Từ đình làng nhìn về hướng nam sẽ thấy đỉnh núi Kim Phụng đứng án ngữ.
Người xưa khi chọn địa thế lập làng và xây đình đã thấy được sự tương quan giữa các yếu tố Thủy (sông Bạch Yến) và Sơn (núi Kim Phụng) đến đời sống người dân. Sự ổn định và phát triển của cuộc sống hôm nay phần nào đến từ những tính toán kỹ lưỡng của người xưa". Mái đình Lựu Bảo đã tồn tại từ năm 1555 đến nay. Để có được điều đó, ông Luyện cho rằng tính quy củ, nền nếp chính là yếu tố quan trọng nhất.
Thuở khai canh lập làng, hai Ngài khai canh là Nguyễn Quý Công và Hồ Quý Công đã mở mang đất đai, dựng lên ngôi làng. Từ khi hai dòng họ này có mặt ở Lựu Bảo, chốn rừng núi hoang vu dần trở nên thoáng đãng, rộng mở. Đền đáp lại công lao của các bậc tiền nhân, vào ngày 15/2 âm lịch hằng năm, dân làng tổ chức giỗ hai Ngài khai canh. Ngày 23/5 âm lịch, lễ cúng Thất thủ kinh đô được tổ chức. Đến ngày 15/8 âm lịch, lễ Thu tế tiếp tục được tiến hành. Cũng trong dịp Thu tế, lớp thế hệ trẻ bao gồm các em trong độ tuổi còn đi học sẽ được nhận những phần thưởng từ làng.
Phong trào khuyến học lồng ghép vào ngày lễ quan trọng của làng đã tăng thêm tính gắn kết, tiếp nối truyền thống hiếu học của làng Lựu Bảo. Có thể thấy, những lễ nghi quan trọng đang được các thế hệ ở Lựu Bảo gìn giữ, tiếp nối bài bản.
Sông Bạch Yến giữ hồn làng
“Bên dòng Bạch Yến ngày xưa/ Chiều chiều gió mát bến xưa năm nào/ Cây sung cổ thụ đón chào/ Đình làng vẫn đứng trên cao ngước nhìn/ Trước sông sau núi kề bên/ Ngôi đình vẫn tựa một bên quả đồi/ Lớn lên tôi đã thấy rồi/ Những năm lụt lội lại bồi đất thêm/ Con sông ngày trước êm đềm/ Bây giờ nước cạn lại thêm đất bồi/ Khi nào bạn đến quê tôi/ Hỏi thăm làng Lựu sông Bồi đâu đây/”, những câu thơ của ông Hồ Văn Hùng Nam, sinh sống ở làng Lựu Bảo phần nào thể hiện những vẻ đẹp và vết tích của làng.
Dòng sông Bạch Yến còn có tên gọi là sông Thông hay sông Chợ Thông. Trong sách Địa danh thành phố Huế của Trần Thanh Tâm và Huỳnh Đình Kết có chỉ dẫn: "Sông Bạch Yến nằm ở phía tây nam huyện Hương Trà, tây bắc Kinh thành Phú Xuân gồm các nhánh Khe Nhự, Khuê Chữ, Bồn Phổ (Bàu Dài), nhánh sông Hương ở địa phận làng Long Hồ Hạ, xã Xước Dũ, nhánh An Vân tục gọi là sông Cùng". Ngày xưa, sông Bạch Yến là dòng chảy rất sâu. Trải qua thời gian, riêng khúc sông phía trước đình Lựu Bảo dần bị bồi lấp. Sông đã cạn, lớp đất phù sa lộ ra tạo điều kiện cho các hộ dân hai bên bờ trồng các loại đậu bắp, cây đu đủ… Mặc dù dáng vẻ của sông Bạch Yến ngày xưa và hiện nay có nhiều thay đổi nhưng tình sông, tình người vẫn luôn tồn tại.
Rảo bước quanh làng, điều dễ dàng nhận thấy nhất là những cột khói từ bếp lò tráng bánh bay lên. Khung cảnh đó gợi nên một cảm giác hoài niệm về quê hương cho những người con xa xứ, nhớ đến mùi thơm và hương vị đặc trưng của bánh tráng Lựu Bảo. Ngày 14/4/2014, làng nghề bánh tráng Lựu Bảo được công nhận là làng nghề truyền thống của tỉnh. Hiện nay, làng nghề bánh tráng, bánh ướt Lựu Bảo có tổng 173 lao động làm việc thường xuyên. Khung cảnh làng quê yên bình, trật tự là nếp sống quan trọng mà Lựu Bảo có được. Theo đó, mục tiêu đón khách du lịch về làng để trải nghiệm làm bánh tráng đang được tính toán, lên kế hoạch thực hiện.
Với vai trò Trưởng làng, ông Luyện tự hào nhất là tình đoàn kết cùng ý chí vươn lên của bao thế hệ dân làng. Nhìn những rặng tre sum suê cành lá, thấy câu chuyện giáo dục, lan tỏa tính lịch sử, xa hơn là giữ lấy hồn làng Lựu Bảo sẽ dựa trên mối quan hệ mật thiết của làng mạc, dòng sông và con người.