Nâng ngưỡng miễn thuế, giảm gánh nặng cho hộ kinh doanh nhỏ
Với đa số đại biểu tán thành, Quốc hội đã thông qua Luật Thuế thu nhập cá nhân (sửa đổi), đánh dấu một trong những thay đổi lớn nhất đối với khu vực hộ và cá nhân kinh doanh trong nhiều năm qua.
Điểm nhấn quan trọng là việc nâng ngưỡng doanh thu không phải nộp thuế lên 500 triệu đồng/năm, một mức điều chỉnh được đánh giá là phù hợp với thực tế khi chi phí đầu vào, mặt bằng và giá nguyên vật liệu đều tăng mạnh trong thời gian gần đây.
Theo Luật mới, cá nhân cư trú có hoạt động sản xuất-kinh doanh mà doanh thu năm không vượt quá 500 triệu đồng sẽ không phải nộp thuế thu nhập cá nhân. Đây là sự thay đổi lớn so với ngưỡng 200 triệu đồng đưa ra trước đó, góp phần giảm áp lực tài chính, tạo điều kiện cho hộ kinh doanh nhỏ lẻ ổn định hoạt động và tái đầu tư. Luật cũng giao Chính phủ trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội điều chỉnh ngưỡng doanh thu này trong từng thời kỳ để bảo đảm tính linh hoạt của chính sách trong bối cảnh kinh tế biến động liên tục.
Thực tế tại nhiều địa phương cho thấy hiệu ứng tích cực của chính sách ngay khi được công bố. Chị Nguyễn Thị Bảo Trân, chủ cửa hàng đồ ăn nhanh tại Hà Đông (Hà Nội) cho biết, doanh thu cửa hàng thường dao động 330-380 triệu đồng/năm, nhưng chi phí nguyên liệu và mặt bằng ngày càng tăng khiến lợi nhuận không cao. Việc được miễn thuế giúp chị có thêm nguồn lực để sửa sang cửa hàng và mở rộng thực đơn.
Tại Nghệ An, anh Trần Mạnh Đức, kinh doanh đồ trang trí nội thất cũng cho rằng, mức miễn thuế mới giúp anh yên tâm hơn trong giai đoạn chi phí đầu vào liên tục tăng, từ đó mạnh dạn tái đầu tư và cải thiện dịch vụ. Những trường hợp này phản ánh đúng tinh thần của chính sách: đồng hành với hộ kinh doanh nhỏ lẻ, nhóm chịu nhiều rủi ro thị trường và biến động chi phí.
Bà Lê Thị Duyên Hải, Phó Tổng thư ký Hội Tư vấn Thuế Việt Nam cho rằng, một bộ phận lớn cá nhân kinh doanh thực tế đã thuộc diện quản lý thuế nhưng chưa đăng ký kinh doanh, chỉ thực hiện đăng ký thuế khi phát sinh nhu cầu xuất hóa đơn hoặc nhận thu nhập từ hoa hồng, đại lý.
Bà nhấn mạnh: Việc đăng ký kinh doanh đầy đủ giúp hộ kinh doanh được liên thông dữ liệu với cơ quan thuế, bảo đảm quyền lợi và nghĩa vụ pháp lý, nhất là trong bối cảnh các chính sách mới ngày càng yêu cầu minh bạch và đồng bộ thông tin.
Bên cạnh đó, việc nâng ngưỡng miễn thuế lên 500 triệu đồng cũng giúp giảm đáng kể số hộ phải thực hiện thủ tục thuế. Theo phân tích của bà Hải, nhóm hộ doanh thu dưới ngưỡng dự kiến chiếm tới 90% trong số hộ cơ quan thuế đang quản lý - tức phần lớn hộ sẽ không phải sử dụng hóa đơn điện tử, không phải ghi sổ sách kế toán và chỉ khai thuế một lần mỗi năm, tiếp tục kế thừa cơ chế đơn giản như hiện nay.
Tuy nhiên, điều chỉnh này cũng đặt ra yêu cầu mới đối với quá trình chuyển đổi từ thuế khoán sang kê khai. Bà Hải chỉ rõ rằng tâm lý lo lắng của hộ kinh doanh không nằm ở nghĩa vụ thuế, mà chủ yếu ở việc phải chịu trách nhiệm về tính chính xác của doanh thu thực tế sau khi chuyển sang kê khai.
Trước đây, hộ khoán chỉ điều chỉnh doanh thu khi biến động trên 50%; còn khi kê khai, mọi thay đổi doanh thu đều phải phản ánh chính xác và kịp thời. Đây là điểm mới đòi hỏi hộ kinh doanh phải hình thành thói quen theo dõi doanh thu thường xuyên hơn.
Trong bối cảnh đó, việc chuẩn bị sớm để làm quen với công nghệ và công cụ quản lý doanh thu là hết sức cần thiết. Các hộ kinh doanh, dù chưa bắt buộc sử dụng hóa đơn điện tử nếu doanh thu dưới 1 tỷ đồng, vẫn được khuyến nghị nên sử dụng phần mềm bán hàng để hình thành thói quen quản lý chứng từ và số liệu.
Hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền - một quy trình khép kín từ bán hàng đến tạo hóa đơn được đánh giá là giải pháp tối ưu, giúp hộ kinh doanh minh bạch, dễ quản lý, và tránh sai sót khi chuyển sang kê khai bắt buộc trong tương lai.
Hoàn thiện phương pháp tính thuế, thúc đẩy minh bạch và chuyên nghiệp hóa
Cùng với việc nâng ngưỡng miễn thuế, Luật sửa đổi cũng điều chỉnh cách thức tính thuế đối với hộ kinh doanh có doanh thu lớn hơn. Thu nhập tính thuế được xác định bằng doanh thu trừ chi phí liên quan đến hoạt động sản xuất-kinh doanh, một cách tiếp cận phản ánh rõ hơn bản chất thu nhập ròng của từng mô hình kinh doanh.
Trên nền đó, Luật quy định ba mức thuế suất: 15% đối với doanh thu trên 500 triệu đến 3 tỷ đồng/năm; 17% đối với doanh thu trên 3 tỷ đến 50 tỷ đồng; và 20% đối với doanh thu trên 50 tỷ đồng. Đáng chú ý, nhóm có doanh thu trên 500 triệu đến 3 tỷ đồng được phép lựa chọn tính thuế theo tỷ lệ trên doanh thu hoặc theo thu nhập sau khi trừ chi phí. Quy định này tạo điều kiện để hộ kinh doanh lựa chọn phương pháp phù hợp nhất với đặc thù ngành nghề, chi phí và mô hình hoạt động.
Tại Bắc Ninh, chị Nguyễn Thu Hà, chủ xưởng may gia công, chia sẻ doanh thu xưởng đạt gần 2 tỷ đồng/năm nhưng chi phí vật liệu và nhân công chiếm phần lớn. Nếu tính thuế theo tỷ lệ doanh thu, số thuế phải nộp sẽ không tương xứng với lợi nhuận thực tế; do đó phương pháp tính thuế theo thu nhập giúp cơ sở của chị phản ánh đúng hiệu quả kinh doanh.
Tuy nhiên hiện nay, theo bà Lê Thị Duyên Hải, một trong những lo lắng lớn nhất của hộ kê khai là yêu cầu về sổ sách kế toán theo Thông tư 88/2021/TT-BTC, với bảy loại sổ như sổ doanh thu, chi phí, tiền mặt, nguyên vật liệu, hàng tồn kho và một số sổ liên quan khác.
Bà Hải Duyên cho biết, Bộ Tài chính đang dự thảo thông tư mới nhằm đơn giản hóa hệ thống sổ sách xuống bốn loại và tiếp tục nghiên cứu đơn giản hơn cho nhóm siêu nhỏ. Với hộ chỉ tính thuế theo tỷ lệ doanh thu, chỉ cần theo dõi doanh thu; với hộ tính thuế theo doanh thu trừ chi phí, chỉ cần hai loại sổ cơ bản: doanh thu và chi phí. Đây là bước tiến nhằm giảm gánh nặng tuân thủ, tạo thuận lợi khi hộ kinh doanh chuyển sang kê khai.
Những hộ doanh thu lớn hơn cũng được khuyến nghị cân nhắc chuyển đổi lên doanh nghiệp. Theo phân tích của Hội Tư vấn Thuế, mô hình doanh nghiệp giúp mở rộng phạm vi hoạt động, hưởng ưu đãi thuế, mở rộng quan hệ khách hàng, đặc biệt là với các tổ chức cần hóa đơn VAT để khấu trừ. Việc tiếp tục duy trì mô hình hộ lớn đôi khi khiến họ chịu thiệt về thuế và hạn chế khả năng phát triển thị trường.
Câu chuyện lo lắng của bà Nguyễn Thị Thành - chủ hộ kinh doanh nhà thuốc về việc không xuất hóa đơn liệu có bị xử phạt, được bà Lê Thị Hải Duyên giải đáp thẳng thắn: nếu doanh thu chưa vượt 500 triệu đồng/năm, hộ vẫn thuộc diện miễn thuế; tuy nhiên nhà thuốc thường có doanh thu vượt ngưỡng, vì vậy cần chủ động chuẩn bị sớm và làm quen với hệ thống hóa đơn điện tử. Về chế tài xử phạt, bà Hải Duyên lưu ý Nghị định 310 đã thay đổi theo hướng nhân văn hơn, tính mức phạt theo hành vi vi phạm, không tính phạt theo từng tờ hóa đơn như trước.
Việc bổ sung phương pháp tính thuế theo thu nhập cũng góp phần thúc đẩy minh bạch hóa hoạt động kinh doanh, khi hộ phải hạch toán chi phí đầy đủ để xác định đúng thuế phải nộp. Đây là bước quan trọng trong tiến trình chuyển đổi sang quản lý thuế dựa trên dữ liệu, thay thế dần phương thức hành chính dựa trên khoán. Khi hộ kinh doanh quen dần với ghi chép doanh thu, sử dụng hóa đơn, lưu trữ chi phí, họ từng bước hội nhập vào môi trường kinh doanh chính thức, tiếp cận thuận lợi hơn với tín dụng, chuỗi cung ứng và thương mại điện tử.
Cùng với chính sách đối với hộ kinh doanh, Luật sửa đổi cũng điều chỉnh biểu thuế lũy tiến từng phần đối với thu nhập từ tiền lương, tiền công theo hướng hợp lý hơn. Theo đó, thuế suất 15% ở bậc 2 được giảm xuống 10%, thuế suất 25% ở bậc 3 giảm xuống 20%. Việc giảm thuế suất ở các bậc trung gian nhằm tránh tình trạng “nhảy bậc thuế”, đồng thời tạo động lực khuyến khích người lao động nâng cao thu nhập. Luật cũng đưa mức giảm trừ gia cảnh 15,5 triệu đồng/tháng đối với bản thân người nộp thuế và 6,2 triệu đồng/tháng đối với mỗi người phụ thuộc, giao Chính phủ xem xét điều chỉnh theo biến động giá cả và thu nhập.
Nhìn tổng thể, các điều chỉnh trong Luật Thuế thu nhập cá nhân (sửa đổi) lần này thể hiện rõ nỗ lực hoàn thiện thể chế tài chính, vừa hỗ trợ người dân, vừa tạo lập môi trường kinh doanh minh bạch và công bằng. Khi chính sách đi vào cuộc sống, sự phối hợp giữa cơ quan quản lý, chính quyền địa phương và cộng đồng kinh doanh sẽ là yếu tố then chốt để bảo đảm hiệu quả thực thi, góp phần xây dựng nền tài chính công hiện đại, ổn định và bền vững.
