Tiến trình đàm phán thỏa thuận
Hiệp định RCEP được khởi động vào tháng 11-2012 tại Phnom Penh (Campuchia) theo sáng kiến của ASEAN nhằm khuyến khích thương mại giữa các nước thành viên và các đối tác Trung Quốc, Ấn Độ, Nhật Bản, Hàn Quốc, New Zealand, Australia. Đây đều là những quốc gia đã có Hiệp định thương mại tự do (FTA) độc lập với ASEAN.
ASEAN và sáu đối tác đã bắt đầu đàm phán RCEP từ ngày 9-5-2013. Và đến tháng 11-2019, các nước thành viên đã cơ bản hoàn tất đàm phán văn kiện RCEP. Tuy nhiên lúc này, Ấn Độ đã tuyên bố rút khỏi hiệp định, với lo ngại thâm hụt thương mại gia tăng do các quy định hạ thấp hàng rào thuế quan của hiệp định sẽ khiến cho hàng hóa của nước này khó cạnh tranh với nguồn hàng giá rẻ, bao bì bắt mắt từ Trung Quốc, trong khi hàng hóa Ấn Độ lại không được bảo đảm lợi thế tương tự tại thị trường Trung Quốc. Quan ngại về thâm hụt thương mại với Trung Quốc cũng được xem là một trong những thách thức lớn với các nước tham gia RCEP.
Mục tiêu của RCEP là hài hòa các mạng lưới FTA thành một hiệp định thống nhất, tạo ra một bộ quy tắc thương mại duy nhất và gắn kết cho khu vực. Tuy nhiên, việc đàm phán một “siêu thỏa thuận” như vậy đòi hỏi sự kiên trì và quyết tâm của các bên tham gia. Các nước tham gia RCEP đã phải vượt qua rất nhiều rào cản, trong đó có xu hướng gia tăng chủ nghĩa bảo hộ, căng thẳng thương mại leo thang…
Vấn đề chênh lệch giàu - nghèo ở nội bộ các thành viên cũng khiến quá trình đàm phán phải đối mặt nhiều bất đồng khó giải quyết. Số liệu thống kê cho thấy, nền kinh tế thành viên giàu nhất của RCEP có thu nhập bình quân đầu người cao hơn nhiều lần so quốc gia nghèo nhất trong khu vực. Từ tháng 4 vừa qua, trong bối cảnh dịch Covid-19 bùng phát, các cuộc đàm phán phải chuyển sang hình thức trực tuyến, được xem là phương thức đàm phán phi truyền thống về ngoại giao thương mại lần đầu được thực hiện trên thế giới. Vượt qua những thách thức đó, 15 nước thành viên RCEP đã hoàn tất đàm phán trên văn bản cho tất cả các nội dung của hiệp định.
Năm 2020, trong vai trò là Chủ tịch ASEAN, Việt Nam đã nỗ lực xúc tiến việc ký kết thỏa thuận trong khuôn khổ Hội nghị cấp cao ASEAN lần thứ 37 và các hội nghị cấp cao liên quan. Ngày 15-11 vừa qua, 15 nước thành viên RCEP, trừ Ấn Độ, đã ký kết RCEP.
Hiệp định sẽ chính thức có hiệu lực trong vòng 60 ngày kể từ ngày được thông qua bởi ít nhất sáu nước thành viên ASEAN và ba nước đối tác. France 24 dẫn lời đại diện Bộ Thương mại Indonesia cho biết, dự kiến thời gian đạt đủ điều kiện trên để hiệp định có hiệu lực là khoảng hai năm tới. Trang này cũng đưa tin về việc “các nước châu Á hình thành khối thương mại lớn nhất thế giới, không gồm Mỹ”. Bằng hình thức trực tuyến, các nhà lãnh đạo của các quốc gia thành viên RCEP đã chứng kiến lễ ký kết hiệp định và thay phiên gửi lời chúc mừng.
Dù thiếu vắng Ấn Độ, song tuyên bố chung của các nhà lãnh đạo các nước thành viên RCEP khẳng định rằng, Hiệp định RCEP vẫn mở cửa để Ấn Độ tham gia. “Việc tham gia của Ấn Độ vào RCEP sẽ được hoan nghênh, với tư cách là một trong 16 quốc gia ban đầu tham gia đàm phán hiệp định từ năm 2012 và có tầm quan trọng chiến lược trong việc tăng cường và mở rộng chuỗi giá trị khu vực”, tuyên bố chung nêu rõ.
“Thỏa thuận toàn diện và chất lượng cao”
RCEP bao trùm một thị trường rộng lớn với 2,2 tỷ người, chiếm 30% dân số thế giới và 30% GDP toàn cầu. Bởi vậy, Hiệp định RCEP được xem là thỏa thuận thương mại tự do lớn nhất thế giới, thể hiện một bước tiến quan trọng hướng tới khuôn khổ hội nhập thương mại toàn diện và rộng mở. RCEP gồm hầu hết tất cả các nền kinh tế lớn của khu vực châu Á - Thái Bình Dương đang phát triển sôi động. Các nhà đàm phán cũng cho rằng, thỏa thuận đã được điều chỉnh theo nhu cầu phát triển riêng của các nước này, đó là một lợi thế lớn của RCEP khi so sánh với Hiệp định Đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP).
Tuy nhiên, cũng như khi tham gia các FTA trước đây, thách thức lớn nhất của Việt Nam trong RCEP vẫn là việc nâng cao sức cạnh tranh của doanh nghiệp trong nước để tận dụng hiệu quả các cơ hội từ RCEP. Các chuyên gia khuyến nghị, sự cạnh tranh trong RCEP hết sức phức tạp nên doanh nghiệp vừa phải vươn lên ở thị trường xuất khẩu nhưng cũng phải củng cố ở nội địa, nếu không sẽ “thua trên sân nhà” trước sức cạnh tranh mạnh mẽ từ các phía.
Tờ Reuters trích tuyên bố chung tại Hội nghị cấp cao RCEP lần thứ tư hôm 15-11, trong đó “ghi nhận RCEP là hiệp định thương mại tự do thế hệ mới tham vọng nhất do ASEAN khởi xướng, góp phần nâng cao vai trò trung tâm của ASEAN trong khuôn khổ khu vực và tăng cường hợp tác giữa ASEAN và các nước đối tác”. Báo này cũng dẫn chứng, Hiệp định RCEP với 20 chương, bao gồm các lĩnh vực và nguyên tắc chưa từng có trong các hiệp định thương mại tự do trước đây giữa ASEAN và các nước đối tác. Bên cạnh các điều khoản thương mại hàng hóa, dịch vụ và đầu tư, Hiệp định RCEP còn bao gồm những chương về sở hữu trí tuệ, thương mại điện tử, cạnh tranh, doanh nghiệp nhỏ và vừa (SMEs) hay mua sắm của chính phủ, được xem là những điều khoản tiến bộ và cập nhật hiện nay.
Theo báo Nikkei của Nhật Bản, hiệp định này sẽ tạo ra một khuôn khổ thương mại tự do khổng lồ, giúp thúc đẩy tăng trưởng của các nước thành viên sau đại dịch Covid-19. Báo trên cũng dẫn lời Bộ trưởng Kinh tế, Thương mại và Công nghiệp Nhật Bản Hiroshi Kajiyama cho biết, RCEP sẽ tạo ra nhiều cơ hội mới cho các nhà sản xuất và người nông dân Nhật Bản, đóng góp lớn cho sự gia tăng kim ngạch xuất khẩu của Nhật Bản sang các nước châu Á khác. Ông Hiroshi Kajiyama khẳng định, Chính phủ Nhật Bản sẽ nỗ lực để nhanh chóng đưa RCEP đi vào thực thi. Còn tờ DW của Đức có bài nhận định Hiệp định RCEP là một “thành tựu mang tính bước ngoặt”, dẫn lời Thủ tướng Chính phủ Việt Nam Nguyễn Xuân Phúc bày tỏ hài lòng với thỏa thuận này.
Mặc dù vẫn có nhiều thách thức trước mắt, song trong bối cảnh căng thẳng thương mại leo thang, chủ nghĩa bảo hộ gia tăng và tác động của đại dịch Covid-19, việc ký kết RCEP là một thông điệp gửi tới thế giới rằng các nước trong khu vực vẫn tin tưởng hướng đi mở rộng hội nhập kinh tế khu vực nhằm đóng vai trò mạnh mẽ hơn trong chuỗi giá trị toàn cầu. Đặc biệt, hiệp định được kỳ vọng là công cụ giúp khởi động sự phục hồi kinh tế khu vực thời kỳ hậu Covid-19.
