Theo Văn phòng Điều phối nông thôn mới Trung ương, chương trình tăng cường bảo vệ môi trường, an toàn thực phẩm và cấp nước sạch nông thôn trong xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021-2025 đã được nhiều kết quả tích cực. Cụ thể, tỷ lệ dân số nông thôn được tiếp cận với nước sạch đạt quy chuẩn ước tính đến năm 2025 đạt 60%. Trong đó, vùng đồng bằng sông Hồng có số hộ gia đình nông thôn sử dụng nước sạch đạt quy chuẩn cao nhất với 91,9% so với các vùng khác trên phạm vi toàn quốc; vùng Tây Nguyên có số hộ gia đình sử dụng nước sạch đạt quy chuẩn thấp nhất là 39,5%.
Hầu hết các khu dân cư ở nông thôn chưa có hệ thống thu gom và xử lý nước sinh hoạt tập trung. Cả nước có 3.498 xã và gần 22,96 nghìn thôn có hệ thống thoát nước thải sinh hoạt (chiếm 42,16% tổng số xã và 34,67% tổng số thôn). Nước thải sinh hoạt ở các vùng nông thôn phần lớn thải trực tiếp ra môi trường hoặc là tự thấm mà chưa được thu gom, xử lý triệt để đạt quy chuẩn kỹ thuật về môi trường. Có 83,86% chất thải chăn nuôi trang trại và 72,24% chất thải chăn nuôi nông hộ có biện pháp xử lý.
Đến nay có 31 trong tổng số 47 làng nghề gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng thuộc danh mục đã triển khai các hoạt động khắc phục ô nhiễm và cải thiện môi trường. Trong đó, có nhiều làng nghề đã hoàn thành các biện pháp khắc phục ô nhiễm hoặc tự thu hẹp quy mô, chuyển đổi ngành nghề sản xuất, chấm dứt hoạt động và về cơ bản không còn ô nhiễm; 16 trong tổng số 47 làng nghề đang triển khai các biện pháp khắc phục ô nhiễm.
Chương trình đã thu hút được đông đảo người dân cũng như các đơn vị, tổ chức tham gia. Đặc biệt, trong giai đoạn 2021-2025, Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam đã hỗ trợ hơn 550 nghìn hộ xây dựng nhà tiêu hợp vệ sinh. Bên cạnh đó, các cấp Hội đưa nội dung tiêu chí "Gia đình 5 có 3 sạch" vào chỉ tiêu thi đua hàng năm của các địa phương. Sau hơn 3 năm triển khai thực hiện, 100% xã nông thôn mới nâng cao đã thành lập mô hình "Gia đình 5 có, 3 sạch", góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống, vun đắp giá trị gia đình, tạo nền tảng để lan tỏa sâu rộng trong cộng đồng dân cư. Đến nay, cả nước đã hình thành trên 26 nghìn mô hình "Gia đình 5 có, 3 sạch", trở thành điểm sáng, phát huy vai trò nòng cốt, gương mẫu của phụ nữ nông thôn trong xây dựng nông thôn mới…
Theo Chánh Văn phòng Điều phối nông thôn mới Trung ương, Ngô Trường Sơn, nhìn chung Chương trình đã tạo ra sự chuyển biến về nhận thức của cộng đồng dân cư khu vực nông thôn về công tác bảo vệ môi trường, người dân quan tâm, đòi hỏi chất lượng môi trường ngày càng tốt hơn và mong muốn được tham gia, thực hiện công tác bảo vệ môi trường. Đồng thời, huy động sự quan tâm, vào cuộc của các Bộ, ngành Trung ương, các tổ chức chính trị-xã hội, các địa phương và sự hưởng ứng của các doanh nghiệp dịch vụ môi trường, các tổ chức quốc tế, các tổ chức phi chính phủ, các cơ quan nghiên cứu và chuyên gia về môi trường.
Trong giai đoạn 2026-2030, Văn phòng Điều phối nông thôn mới Trung ương đề xuất một số giải pháp để đẩy mạnh công tác bảo vệ môi trường, cấp nước sạch nông thôn như: Nhân rộng các mô hình thí điểm đã triển khai; phát triển nhiều mô hình khu dân cư xanh-sạch-đẹp, không rác thải, tuyến đường xanh, vườn mẫu, cảnh quan nông thôn phù hợp đặc thù vùng miền; tiếp tục thí điểm triển khai một số mô hình bảo vệ môi trường về tuần hoàn chất thải, xử lý nước thải sinh hoạt nông thôn... làm cơ sở để tổng kết thành các hướng dẫn kỹ thuật, giới thiệu, nhân rộng.
Phát triển mô hình thôn sinh thái, khu dân cư kiểu mẫu, mở rộng không gian sinh hoạt cộng đồng; trồng cây xanh, cải tạo cảnh quan gắn với cộng đồng dân cư. Phát huy vai trò tự quản của cộng đồng trong duy trì môi trường sống hài hòa, an toàn và thân thiện với thiên nhiên. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số trong quản lý, giám sát môi trường, điều hành các hệ thống xử lý rác thải, nước thải, cảnh báo môi trường. Tăng cường công tác truyền thông, nâng cao nhận thức cộng đồng về bảo vệ môi trường gắn với xây dựng cảnh quan; thay đổi nhận thức và hành động của các cấp chính quyền đến người dân; để bảo vệ môi trường trở thành nhu cầu và mong muốn, nguyện vọng của mỗi người dân.
Ngoài ra, cần có giải pháp để đa dạng hóa nguồn lực đầu tư cho lĩnh vực này, bên cạnh nguồn vốn tín dụng ưu đãi từ Ngân hàng Chính sách xã hội và Quỹ Bảo vệ môi trường Việt Nam và quỹ bảo vệ môi trường các tỉnh, thành phố. Cần áp dụng các giải pháp về thanh tra, kiểm tra, xử phạt vi phạm trong lĩnh vực môi trường một cách quyết liệt và mạnh mẽ hơn ở khu vực nông thôn…
