Ưu đãi lớn, hiệu quả thấp
Ngày 29-4-2010, UBND tỉnh Đác Lắc ban hành Quyết định số 1054/QĐ-UBND cho Công ty TNHH liên hiệp công - nông nghiệp bền vững Sao Đỏ (Công ty Sao Đỏ) thuê 1.513 ha đất tại thôn 8, xã Ea Lai, huyện M’Đrắc với thời hạn 50 năm để thực hiện Dự án đầu tư phát triển chăn nuôi đại gia súc hướng thịt. Dự án có quy mô chăn nuôi bò với tổng đàn ổn định 13 nghìn con; trồng ngô hạt, ngô non, đậu nành và các loại cỏ làm thức ăn cho bò; quản lý, bảo vệ 71,5 ha rừng; trồng 96,5 ha rừng sản xuất... Tổng vốn đầu tư của dự án gần 224 tỷ đồng (không tính chi phí giải phóng mặt bằng). Tiến độ thực hiện đầu tư từ quý II-2012 hoàn thành các hạng mục xây dựng cơ bản, đưa vào khai thác sử dụng vào quý IV-2012. Đây là dự án thuộc lĩnh vực nông nghiệp, nông thôn và được đầu tư tại xã Ea Lai, địa phương có điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn... phù hợp chủ trương, chính sách của tỉnh về chuyển dịch cơ cấu kinh tế, tạo việc làm, tăng thu nhập, cải thiện đời sống người dân địa phương... Vì vậy, dự án nhận được các chính sách ưu đãi của tỉnh như: Ưu đãi về thuế nhập khẩu; miễn tiền thuê đất suốt thời gian thực hiện dự án đối với phần diện tích trồng rừng; miễn tiền thuê đất 15 năm kể từ ngày hoàn thành, đưa dự án vào hoạt động với diện tích đất chăn nuôi gia súc; miễn tiền thuê đất 11 năm kể từ ngày hoàn thành đưa dự án vào hoạt động với diện tích quản lý, bảo vệ rừng; được hỗ trợ tín dụng và đào tạo lao động theo quy định...
Tính đến thời điểm UBND tỉnh Đác Lắc ban hành kết luận thanh tra toàn diện Dự án chăn nuôi Sao Đỏ (Kết luận số 6451/KL-UBND ngày 3-8-2018), địa phương đã bàn giao 1.000,3 ha đất để Công ty Sao Đỏ triển khai dự án. Tuy nhiên thực tế, công ty này chỉ quản lý, sử dụng hơn 454 ha. Diện tích còn lại do vướng mắc trong công tác đền bù, giải phóng mặt bằng, tái định cư cho nên người dân vẫn đang tổ chức sản xuất. Theo đánh giá của UBND tỉnh Đác Lắc, dự án triển khai chậm, hiệu quả rất thấp so với kế hoạch được duyệt ban đầu. Tại thời điểm thanh tra, tổng nguồn vốn đầu tư thực hiện dự án chỉ khoảng 125 tỷ đồng, đạt 56% tổng vốn đăng ký đầu tư. Công ty cũng chỉ mới trồng cỏ các loại để chăn nuôi bò đạt 24% so với kế hoạch; số lượng bò hiện có là 3.223 con, đạt 24,9% so với kế hoạch và chủ yếu là nhập bò sống từ các nước về nuôi vỗ béo để bán làm thịt, chưa chế biến thành sản phẩm thịt bò, chỉ một số ít được lựa chọn làm bò giống cho nên chưa thúc đẩy việc cải tạo giống đàn bò nuôi của địa phương...
Bên cạnh đó, đến thời điểm kết luận thanh tra, Công ty Sao Đỏ chỉ mới trồng được 29,5 ha rừng keo, đạt 30,6% diện tích trồng rừng sản xuất theo dự án phê duyệt. Về sử dụng lao động, tổng số lao động ký hợp đồng dài hạn tại dự án chỉ là 32 người, ngoài ra công ty có thuê mướn khoảng 70 lao động thời vụ. Như vậy, so với quy mô đất đai thì dự án chưa tạo nhiều việc làm cho người dân địa phương, chưa đóng góp nhiều về tăng thu ngân sách và chưa có tác động gì đối với thay đổi cơ cấu kinh tế địa phương. Cụ thể, từ năm 2009 đến 2015, Công ty Sao Đỏ chỉ nộp gần 4,9 tỷ đồng tiền thuế.
Đầu tháng 8-2019, chúng tôi có mặt tại khu vực Dự án chăn nuôi Sao Đỏ tại thôn 8, xã Ea Lai, bộ mặt nông thôn và đời sống của người dân ở khu vực này không thay đổi nhiều so với trước. Trong khi đó, tình trạng người dân khiếu nại về công tác đền bù, giải phóng mặt bằng và lấn chiếm đất đai trong vùng dự án gia tăng, gây nhiều vấn đề bức xúc ở địa phương.
Nhiều sai phạm và vướng mắc
Kết luận thanh tra của UBND tỉnh Đác Lắc về thanh tra toàn diện Dự án chăn nuôi Sao Đỏ cũng chỉ ra hàng loạt sai phạm và vướng mắc trong quá trình triển khai thực hiện dự án này. Cụ thể, đến thời điểm kết luận thanh tra, Công ty Sao Đỏ chưa ký hợp đồng thuê đất với diện tích đất đã nhận bàn giao, sử dụng. Bên cạnh đó, tại khu vực dự án đã đầu tư xây dựng hoàn thành các hạng mục công trình như: Khu nhà kho, nhà giết mổ với diện tích 747 m2; khu nhà kho nguyên liệu với diện tích 443 m2; khu nhà kho thành phẩm với diện tích 1.500 m2; bãi tập kết nguyên liệu với diện tích 2.600 m2; khu phân loại bò với diện tích 1.050 m2; hệ thống biogas quy mô 7.308 m3; hệ thống thu gom phân bò và nước thải với diện tích 1.010 m2... đều được đầu tư xây dựng kiên cố, ổn định lâu dài phục vụ công tác chăn nuôi, sản xuất, quản lý điều hành dự án... Nhưng tất cả đều không có hồ sơ thiết kế dự toán, chưa có cơ sở xác định vốn đầu tư và không có giấy phép xây dựng của cơ quan có thẩm quyền. Đồng thời, Công ty Sao Đỏ cũng chưa lập thủ tục chuyển đổi mục đích sử dụng đất theo quy định. Khi thực hiện dự án, công ty được bàn giao quản lý, bảo vệ 71,5 ha rừng tự nhiên, tuy nhiên qua kiểm tra, diện tích rừng tự nhiên trong khu vực của dự án suy giảm chỉ còn 20,27 ha.
Kết quả kiểm tra còn cho thấy, Dự án chăn nuôi Sao Đỏ có tổng kinh phí bồi thường, hỗ trợ giải phóng mặt bằng được UBND huyện M’Đrắc phê duyệt lần đầu tại Quyết định số 2566/QĐ-UBND ngày 22-12-2010 với diện tích 1.513 ha của 327 hộ dân và của Công ty lâm nghiệp M’Đrắc, Công ty cổ phần giấy Tân Mai là hơn 51,1 tỷ đồng. Trong quá trình triển khai, phương án bồi thường, giải phóng mặt bằng của dự án đã năm lần được điều chỉnh bổ sung khiến tổng chi phí tăng lên hơn 105,8 tỷ đồng. Tính đến thời điểm thanh tra, tổng kinh phí bồi thường, hỗ trợ giải phóng mặt bằng dự án là hơn 75,8 tỷ đồng, trong đó nguồn ngân sách tỉnh tạm ứng và bố trí hơn 50,4 tỷ đồng; UBND huyện M’Đrắc ứng Quỹ Phát triển đất tỉnh Đác Lắc là 4,9 tỷ đồng và Công ty Sao Đỏ chi trả hơn 20,4 tỷ đồng. Với số tiền nêu trên, Hội đồng đền bù huyện M’Đrắc đã chi trả dứt điểm cho 345,4 ha của 104 hộ dân với số tiền hơn 57,4 tỷ đồng; chi trả chưa dứt điểm cho 318,485 ha của 167 hộ dân với số tiền hơn 13,3 tỷ đồng; chi trả chưa dứt điểm số tiền hơn 3,2 tỷ đồng cho Công ty TNHH một thành viên lâm nghiệp M’Đrắc...
Báo cáo số 65/BC-KVXII ngày 30-11-2016 của Kiểm toán Nhà nước khu vực XII kết luận: Việc ngân sách tỉnh Đác Lắc cho huyện M’Đrắc tạm ứng hơn 50,4 tỷ đồng để chi trả tiền bồi thường, giải phóng mặt bằng Dự án chăn nuôi Sao Đỏ là không đúng quy định tại điểm b, khoản 2, Điều 40 Nghị định số 197/2004/NĐ-CP ngày 3-12-2004 của Chính phủ. Trên cơ sở đó, Kiểm toán Nhà nước khu vực XII đề nghị UBND tỉnh Đác Lắc thu hồi khoản tạm ứng không đúng quy định này. Phó Chủ tịch UBND huyện M’Đrắc Chu Thị Thành, Chủ tịch Hội đồng đền bù giải phóng mặt bằng Dự án chăn nuôi Sao Đỏ cho biết: “Do diện tích dự án chiếm hơn 1.513 ha, địa hình phức tạp; cán bộ, nhân viên của Hội đồng đền bù giải phóng mặt bằng dự án chủ yếu là kiêm nhiệm, chưa có kinh nghiệm và phương tiện máy móc hỗ trợ cho nên quá trình đo đạc, kiểm kê, xác minh đất đai kéo dài. Và trong quá trình đó, chính sách hỗ trợ, đền bù giải phóng mặt bằng, tái định cư thay đổi khiến cho phương án giải phóng mặt bằng phải điều chỉnh nhiều lần, làm tăng chi phí đền bù so với phương án được phê duyệt ban đầu. Về khoản kinh phí hơn 50,4 tỷ đồng tiền ngân sách tạm ứng và bố trí để đền bù, giải phóng mặt bằng của dự án, đây là kinh phí do tỉnh bố trí, chứ huyện nghèo lấy đâu ra tiền”.
Cũng theo bà Chu Thị Thành, đến nay, khoảng 167 hộ dân còn vướng mắc công tác đền bù, giải phóng mặt bằng của Dự án chăn nuôi Sao Đỏ với kinh phí hơn 30 tỷ đồng, do đó người dân tiếp tục khiếu nại. Ông Lê Văn Minh, trú tại thôn 10, xã Ea Lai, đại diện cho chín hộ dân ở khu vực này bức xúc: “Thời gian qua, chúng tôi gửi đơn đến cơ quan chức năng của huyện, tỉnh nhiều lần, nhưng chưa nhận được đủ tiền đền bù, giải phóng mặt bằng, cuộc sống hết sức khó khăn. Vì vậy, chúng tôi đề nghị các ngành chức năng của huyện, tỉnh giải quyết dứt điểm tiền đền bù nếu không thì trả đất lại cho chúng tôi sản xuất”.
Theo tìm hiểu của phóng viên Báo Nhân Dân, sau khi ban hành kết luận thanh tra toàn diện Dự án chăn nuôi Sao Đỏ, UBND tỉnh Đác Lắc chỉ đạo các ngành chức năng của tỉnh phối hợp UBND huyện M’Đrắc tích cực xử lý những sai phạm và tháo gỡ vướng mắc tại dự án này, như: yêu cầu Công ty Sao Đỏ chuyển mục đích sử dụng đất, ký hợp đồng thuê đất; kiểm tra, rà soát lại diện tích đất của dự án và nhu cầu sử dụng đất của nhà đầu tư; đền bù, hỗ trợ giải phóng mặt bằng, tái định cư; giải quyết đơn thư khiếu nại của các hộ dân liên quan công tác đền bù, hỗ trợ của dự án; tìm phương án và thời gian yêu cầu nhà đầu tư hoàn trả kinh phí đền bù, giải phóng mặt bằng cho ngân sách nhà nước đã bố trí và tạm ứng... Về phía Công ty Sao Đỏ, đề nghị UBND tỉnh Đác Lắc xem xét cho công ty ký hợp đồng thuê đất đối với diện tích hơn 424 ha đã thực hiện xong bồi thường, giải phóng mặt bằng, diện tích còn lại giao về cho địa phương quản lý... Tuy nhiên, việc xử lý những sai phạm và vướng mắc tại dự án vẫn chưa được giải quyết triệt để, gây rất nhiều khó khăn, hệ lụy cho cả chính quyền, nhà đầu tư lẫn người dân vùng dự án.
