Đáng chú ý, hàng loạt hội nhóm kín mang xu hướng tiêu cực như “Hội túng quẫn”, “Hội thích làm liều”, “Tâm sự của những người muốn tự tử”… đang lan rộng, trở thành thách thức nghiêm trọng đối với an toàn xã hội và sức khỏe tinh thần cộng đồng.
Bi kịch từ những cuộc trò chuyện ẩn danh
Đầu năm 2025, dư luận chú ý đến vụ án liên quan ông Đoàn Văn Sáng, nguyên Đội phó Quản lý thị trường số 4 (Lạng Sơn), bị khởi tố về hành vi sát hại ông Nguyễn Xuân Đạt (Hưng Yên). Theo kết quả điều tra mà cơ quan chức năng cung cấp, hai người vốn xa lạ, không chung nghề nghiệp quen nhau từ năm 2020 khi cùng tham gia một nhóm kín trên mạng xã hội. Thảm kịch chỉ phát sinh trong quá trình trao đổi qua mạng xã hội rồi ngày 25/1/2025, Sáng hẹn Đạt đến nơi làm việc để gây án và tìm cách phi tang thi thể.
Vụ việc gây bàng hoàng không chỉ vì tính chất tội phạm mà còn ở điểm xuất phát từ môi trường vốn chỉ là diễn đàn trực tuyến. Thực tế cho thấy đây không phải trường hợp cá biệt. Lực lượng chức năng thời gian qua ghi nhận nhiều chuyên án mà các đối tượng vốn xa lạ gặp nhau trong những nhóm kín, chia sẻ tư tưởng lệch chuẩn rồi bắt tay thực hiện hành vi phạm tội.
Đơn cử như vụ cướp ngân hàng BIDV Ngũ Hành Sơn (Đà Nẵng) cuối năm 2023 khiến một bảo vệ tử vong. Hai đối tượng Nguyễn Mạnh Cường và Trần Văn Trí, đều đang nợ nần, đã tìm thấy nhau trong nhóm kín “Hội những người vỡ nợ muốn làm liều” trên Facebook. Sau vài lần trao đổi qua tin nhắn, hai đối tượng gặp nhau, mua súng và dao, rồi tiến hành cướp ngân hàng theo kế hoạch đã bàn bạc.
Theo khảo sát, nhiều nhóm kín với tên gọi như “Hội bùng nợ”, “Hội túng quẫn”, “Hội thích làm liều”, hay các nhóm chia sẻ tâm lý tiêu cực như “Tâm sự của những người muốn tự tử” có thể thu hút hàng nghìn đến hàng chục nghìn người dùng, chủ yếu ẩn danh. Đây là môi trường dễ hình thành kết nối rủi ro, tác động tiêu cực đến nhận thức và hành vi nếu thiếu kiểm soát.
Thách thức trong quản lý không gian mạng
Giải thích về xu hướng gia tăng vụ án liên quan hội nhóm kín, TS Đào Trung Hiếu, chuyên gia tội phạm học nhận định, các nhóm kín thường tạo ra hiệu ứng “khuếch đại cảm xúc tiêu cực”. Những người đang gặp khủng hoảng tâm lý, thiếu điểm tựa, dễ bị cuốn theo dòng cảm xúc chung. Trong nhiều nhóm, nội dung cực đoan thường được quan tâm nhiều hơn; thành viên sử dụng ngôn ngữ gay gắt thường nhận được sự tán thưởng hơn. Theo TS Hiếu, cơ chế này khiến giá trị đạo đức bị đảo lộn, hành vi lệch chuẩn được xem như cách thể hiện “cá tính”, dẫn tới sự thay đổi nhận thức theo hướng méo mó.
Luật sư Hoàng Thị Oanh (Đoàn Luật sư Hà Nội) ghi nhận hiện tượng “bình thường hóa cái ác” trong nhiều vụ án bà từng tham gia bào chữa. Khi một thành viên chia sẻ ý định tiêu cực như cướp tài sản để trả nợ, họ không bị ngăn cản mà nhận hàng trăm bình luận cổ vũ, thậm chí hướng dẫn “kinh nghiệm” gây án hoặc né tránh pháp luật. Những người có chung suy nghĩ lệch chuẩn sau đó nhắn tin riêng, bàn bạc cụ thể các bước tiếp theo. Luật sư nhấn mạnh, đây là quá trình làm mờ ranh giới giữa ý nghĩ và hàh động phạm pháp, dẫn tới nguy cơ phạm tội cao.
Sự lan rộng của các hội nhóm kín tiêu cực đặt ra thách thức lớn đối với an ninh phi truyền thống. Khó khăn chủ yếu đến từ tính xuyên biên giới của các nền tảng khi máy chủ đặt ở nước ngoài, khiến việc thu thập chứng cứ, xử lý vi phạm gặp nhiều hạn chế. Bên cạnh đó, các thuật toán ưu tiên tương tác cao khiến nội dung gây sốc, lệch chuẩn dễ lan rộng hơn.
Dù Luật An ninh mạng đã có hiệu lực, quá trình xử lý triệt để các hội nhóm kín độc hại vẫn gặp trở ngại nếu thiếu sự phối hợp từ các nhà cung cấp nền tảng. Theo luật sư Hoàng Thị Oanh, cần tiếp tục hoàn thiện và thực thi nghiêm minh hành lang pháp lý, cụ thể hóa các quy định trong Luật An ninh mạng, Nghị định 13/2023/NĐ-CP về bảo vệ dữ liệu cá nhân. Bà đề xuất bổ sung chế tài đủ mạnh đối với hành vi lợi dụng hội nhóm kín để kích động phạm tội, đồng thời quy định rõ trách nhiệm liên đới của quản trị viên nhóm nếu không kiểm soát được nội dung vi phạm.
Các nền tảng như Facebook, Telegram, Zalo được khuyến nghị phối hợp chặt chẽ hơn trong việc rà soát, hạn chế quảng bá đường link nhóm kín độc hại và xử lý nhanh các báo cáo từ người dùng. Việc định danh tài khoản mạng xã hội qua số điện thoại chính chủ hoặc VNeID được xem là giải pháp quan trọng nhằm giảm tình trạng ẩn danh.
Cuộc chiến làm sạch môi trường số đòi hỏi sự chung tay của cơ quan quản lý, nhà cung cấp nền tảng, tổ chức xã hội và từng người dùng. Nút “report” (báo cáo) được xem là công cụ quan trọng để cộng đồng góp phần làm sạch môi trường mạng. Đã đến lúc mạng xã hội được nhìn nhận như một môi trường sống thứ hai, nơi pháp luật và đạo đức cần được tôn trọng.
