Đột phá chính sách tạo động lực cho nhà khoa học

Cơ chế, chính sách mới tại Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo và Nghị định số 263/2025/NĐ-CP được kỳ vọng sẽ là “chìa khóa” mở cánh cửa thu hút nhân tài, xóa bỏ các rào cản hành chính về lương, thu nhập, từ đó tạo ra cú huých cho sự phát triển của khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo.

Hoạt động nghiên cứu khoa học tại Viện Cây lương thực và Cây thực phẩm.
Hoạt động nghiên cứu khoa học tại Viện Cây lương thực và Cây thực phẩm.

Cơ chế tài chính mới cho nhà khoa học

Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo năm 2025 và Nghị định số 263/2025/ NĐ-CP vừa được ban hành quy định chi tiết và hướng dẫn một số điều của Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo đã mở ra bước ngoặt về chính sách đối với đội ngũ nhà khoa học.

Theo đó, với việc xóa bỏ “trần lương”, thu nhập của viên chức, người lao động thuộc tổ chức khoa học và công nghệ công lập không còn bị bó buộc trong các mức gấp hai, gấp ba… so với bảng lương Nhà nước. Tổ chức khoa học và công nghệ công lập được tự chủ, tự chịu trách nhiệm sử dụng các nguồn thu từ ngân sách Nhà nước, từ kinh phí công lao động của hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, từ các nguồn hợp pháp để chi trả lương và thu nhập.

Việc trả lương và thu nhập theo vị trí việc làm, nhiệm vụ được giao, hiệu quả công việc để bảo đảm thu nhập tương xứng với số lượng, chất lượng và hiệu quả thay vì tính lương theo “ngạch, bậc” cố định như trước đây. Bên cạnh đó, các khoản thu nhập từ thương mại hóa kết quả nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ và đổi mới sáng tạo của tổ chức cũng được trả cho viên chức và người lao động một cách công khai, theo thỏa thuận.

Một ưu đãi quan trọng khác là miễn thuế thu nhập cá nhân cho nhà khoa học khi tham gia chuyển giao công nghệ, cũng như được miễn thuế nhập khẩu thiết bị trực tiếp phục vụ nghiên cứu.

Khi rào cản tài chính được gỡ bỏ, các tổ chức khoa học, công nghệ có thể cạnh tranh để thu hút người Việt Nam định cư ở nước ngoài và các chuyên gia người nước ngoài. Cơ chế mới cho phép đưa ra các “gói” đãi ngộ như lương, nhà ở, điều kiện làm việc... đủ hấp dẫn để thuyết phục các nhà khoa học có tên tuổi về Việt Nam làm việc.

Bộ Khoa học và Công nghệ cho rằng, cơ chế mới về thu hút nhân lực khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo nước ngoài kỳ vọng giúp Việt Nam hội nhập sâu rộng hơn vào chuỗi giá trị và mạng lưới nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ và đổi mới sáng tạo toàn cầu, giải quyết các bài toán chiến lược của đất nước, góp phần giúp Việt Nam phát triển mạnh mẽ hơn trong giai đoạn vươn mình hiện nay.

“Sự trở về” của các nhân tài sẽ mang theo kiến thức, kinh nghiệm, tư duy đổi mới và mạng lưới quan hệ quốc tế, trực tiếp nâng cao năng lực nghiên cứu, phát triển công nghệ trong nước. Đội ngũ nhân tài cũng là yếu tố cốt lõi để Việt Nam làm chủ công nghệ lõi, tự chủ sản xuất các sản phẩm công nghệ cao, giảm phụ thuộc vào nước ngoài và nâng cao vị thế trên bản đồ công nghệ toàn cầu.

Trao quyền để tổ chức khoa học mạnh lên

Nếu chính sách đối với nhà khoa học tạo động lực từ phía cá nhân thì những thay đổi về cơ chế đối với tổ chức khoa học và công nghệ lại mở ra động lực cho hệ thống các cơ sở nghiên cứu. Lần đầu tiên, các viện, trung tâm nghiên cứu công lập được trao một mức tự chủ toàn diện về tổ chức bộ máy, nhân sự, tài chính và triển khai nhiệm vụ khoa học; trong đó, đột phá quan trọng là tự chủ tuyển dụng.

Nghị định số 263/2025/NĐ-CP giao quyền cho các tổ chức khoa học và công nghệ công lập được quyết định việc tuyển dụng, quản lý, sử dụng viên chức và người lao động theo quy định khi tổ chức có phòng, ban hoặc viên chức chuyên trách công tác tổ chức, cán bộ. Quy định mới này giúp các tổ chức khoa học và công nghệ công lập hoàn toàn chủ động tháo gỡ các nút thắt trong việc tuyển dụng, quản lý, sử dụng viên chức và người lao động của tổ chức.

Theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Phan Tiến Dũng, Trưởng ban Ứng dụng và triển khai công nghệ (Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam): Trước đây, mọi tuyển dụng phải trình cơ quan chủ quản, khiến quá trình kéo dài và làm mất cơ hội thu hút nhân lực giỏi. Nhân sự quản lý theo Luật Công chức, viên chức, rất khó để tổ chức khoa học, công nghệ sa thải, tuyển dụng, bổ nhiệm theo cách khác. Nay, các viện nghiên cứu có thể chủ động tuyển đúng người, đúng thời điểm, đúng chuyên mônyếu tố quyết định trong các lĩnh vực công nghệ phát triển nhanh như trí tuệ nhân tạo, sinh học, vật liệu mới…

Nghị định số 263/2025/NĐ-CP giao quyền cho các tổ chức khoa học và công nghệ công lập được quyết định việc tuyển dụng, quản lý, sử dụng viên chức và người lao động theo quy định khi tổ chức có phòng, ban hoặc viên chức chuyên trách công tác tổ chức, cán bộ.

Quyền tự chủ tài chính cũng được mở rộng, với việc tổ chức khoa học và công nghệ có thể tự quyết định mức chi cho nhiệm vụ khoa học và công nghệ, tự chủ chi thường xuyên và chi đầu tư; đồng thời được chủ động khai thác các nguồn thu hợp pháp để nuôi dưỡng hoạt động nghiên cứu. Đây là điều kiện cần thiết để các viện nghiên cứu mạnh dạn đầu tư phòng thí nghiệm, mua sắm thiết bị và triển khai các hướng nghiên cứu mới có tính rủi ro cao nhưng mang lại giá trị chiến lược.

Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo và nghị định hướng dẫn cho phép tổ chức khoa học và công nghệ thành lập doanh nghiệp hoặc góp vốn vào doanh nghiệp để thương mại hóa sản phẩm nghiên cứu. Quy định này tạo cầu nối trực tiếp giữa phòng thí nghiệm và thị trường, giúp kết quả nghiên cứu nhanh chóng trở thành sản phẩm có giá trị kinh tế. Lợi nhuận thu được không chỉ giúp tăng thu nhập cho nhà khoa học mà còn tạo nguồn tài chính để tái đầu tư cho hoạt động nghiên cứu. Đây là mô hình mà nhiều quốc gia có nền khoa học mạnh đã thực hiện thành công. Tuy nhiên, tự chủ đi đôi với yêu cầu minh bạch tài chính, đánh giá hiệu quả theo sản phẩm đầu ra và chuẩn hóa quy trình quản trị.

Cơ chế mới còn cho phép tổ chức khoa học, công nghệ công lập được quyền thuê chuyên gia, nhà khoa học là người Việt Nam định cư ở nước ngoài, là người nước ngoài đảm nhiệm chức danh lãnh đạo, quản lý tại tổ chức, qua đó giúp đơn vị tiếp cận mô hình vận hành hiện đại theo thông lệ quốc tế. Khi một tổ chức khoa học có khả năng thu hút, quản lý và vận hành theo chuẩn quốc tế, mức độ hội nhập và năng lực cạnh tranh sẽ được nâng lên đáng kể.

Theo các nhà khoa học, các chính sách mới tạo thành hệ thống hoàn chỉnh, cá nhân được bảo đảm động lực, tổ chức được bảo đảm quyền lực và hệ thống được bảo đảm sự kết nối và hội nhập. Khi tổ chức khoa học và công nghệ mạnh lên từ bên trong, đó sẽ là những hạt nhân dẫn dắt đổi mới sáng tạo, góp phần giải quyết các bài toán chiến lược của đất nước và nâng cao vị thế khoa học, công nghệ Việt Nam.

Có thể bạn quan tâm

Bên lề Đại hội, các đại biểu tham quan gian hàng của Công ty cổ phần Khoa học công nghệ Việt Nam (Busadco).

Doanh nghiệp khoa học-công nghệ: Củng cố nội lực để bứt phá

Trong bối cảnh đất nước bước vào kỷ nguyên kinh tế tri thức, với những đột phá mạnh mẽ về trí tuệ nhân tạo, chuyển đổi số và chuyển đổi xanh, cộng đồng doanh nghiệp khoa học-công nghệ đang đứng trước yêu cầu phải đổi mới tư duy, tái cấu trúc nguồn lực và đầu tư chiều sâu để tạo ra năng lực cạnh tranh mới.

[Video] Việt Nam tiên phong xây dựng khung pháp lý cho trí tuệ nhân tạo

[Video] Việt Nam tiên phong xây dựng khung pháp lý cho trí tuệ nhân tạo

Dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo không chỉ là khung pháp lý cho một công nghệ mới mà là bước đi chiến lược giúp Việt Nam chủ động nắm bắt cơ hội của kỷ nguyên số. Khi được ban hành, luật sẽ tạo nền tảng để AI phát triển an toàn nhân văn và hiệu quả, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia và thúc đẩy đổi mới sáng tạo.

Các diễn giả trao đổi tại Diễn đàn. (Ảnh: Ủy ban Nhà nước về người Việt Nam ở nước ngoài)

Thúc đẩy hợp tác khoa học-công nghệ, kinh tế xanh và chuyển đổi số vì tương lai bền vững

Diễn đàn Tây Australia -Việt Nam “Tăng cường hợp tác khoa học và công nghệ vì tương lai bền vững” là cơ hội để lãnh đạo, chuyên gia, doanh nghiệp Việt Nam và Australia chia sẻ tầm nhìn, tăng cường hiểu biết và thúc đẩy hợp tác trong các lĩnh vực khoa học-công nghệ, kinh tế xanh, năng lượng tái tạo và chuyển đổi số.

Đại biểu tham dự hội thảo.

Vĩnh Long: Phối hợp chuyển giao ứng dụng khoa học-công nghệ phục vụ phát triển kinh tế-xã hội

Chiều 4/12, Văn phòng Bộ Khoa học và Công nghệ tại miền nam phối hợp Sở Khoa học và Công nghệ Vĩnh Long tổ chức Hội thảo với chủ đề “Phối hợp giữa Bộ Chủ trì Chương trình Khoa học-công nghệ cấp quốc gia với các địa phương trong chuyển giao ứng dụng kết quả nghiên cứu phục vụ phát triển kinh tế- xã hội khu vực phía nam”.

Ảnh minh họa.

Cảnh báo chiến dịch ‘Hanoi Thief’ tấn công mạng doanh nghiệp Việt Nam

Hàng loạt email giả mạo hồ sơ xin việc, đính kèm tệp “Le Xuan Son CV.zip”, được gửi đến các doanh nghiệp lớn, nhỏ tại Việt Nam. Đây là lớp vỏ ngụy trang cho chiến dịch tấn công mạng mang tên Hanoi Thief, với mục tiêu xâm nhập mạng nội bộ, chiếm quyền hệ thống và đánh cắp dữ liệu khách hàng, bí mật doanh nghiệp.

Toàn cảnh tọa đàm.

Những nghiên cứu mới hỗ trợ ngành nông nghiệp giảm phát thải, chăn nuôi bền vững

Các giải pháp đổi mới trong nông nghiệp và chăn nuôi bền vững, bao gồm việc áp dụng công nghệ gene, hệ vi sinh vật, nông nghiệp chính xác, AI và IoT để cải thiện năng suất, giảm hóa chất và phát thải, nâng cao khả năng chống chịu với biến đổi khí hậu vừa được giới thiệu tại tọa đàm “Đổi mới trong nông nghiệp và thực phẩm”.

Lễ khai mạc triển lãm “Tỏa V-Điểm chạm khoa học”.

Chín nghệ sĩ tiêu biểu của nghệ thuật đương đại Việt Nam trưng bày tác phẩm tại triển lãm "Tỏa V-Điểm chạm khoa học"

Triển lãm “Tỏa V-Điểm chạm khoa học” tôn vinh những thành tựu khoa học và ứng dụng sáng tạo vì sự phát triển bền vững và tương lai của nhân loại. Sự kiện nghệ thuật đặc biệt đánh dấu cột mốc kỷ niệm 5 năm Giải thưởng VinFuture cũng như 5 mùa triển lãm "Tỏa" của VCCA.

Lãnh đạo Thành phố Hồ Chí Minh chụp hình lưu niệm cùng các đại biểu dự hội nghị.

Khai mạc Hội nghị thượng đỉnh toàn cầu Diễn đàn cộng đồng thông minh thế giới 2025

Sáng 3/12, tại phường Bình Dương (Thành phố Hồ Chí Minh), đã diễn ra Lễ khai mạc Hội nghị thượng đỉnh toàn cầu Diễn đàn cộng đồng thông minh thế giới (ICF Global Summit 2025) do Ủy ban nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh phối hợp Diễn đàn cộng đồng thông minh thế giới (ICF) và Tập đoàn Becamex đăng cai tổ chức.

Quỹ VinFuture tổ chức Tọa đàm với chủ đề “Bước tiến trong phát hiện, chẩn đoán và điều trị bệnh” sáng 3/12.

Đột phá công nghệ trong y học: Cơ hội để Việt Nam hợp tác và bứt phá

Tọa đàm với chủ đề “Bước tiến trong phát hiện, chẩn đoán và điều trị bệnh” sáng 3/12 là cơ hội cho Việt Nam giới thiệu công nghệ y tế vật liệu in 3D, cũng như tăng cơ hội hợp tác với các chuyên gia hàng đầu thế giới nghiên cứu về công nghệ y tế, mang lại cơ hội điều trị tốt nhất cho người bệnh. 

[Video] Dấu ấn công nghệ Việt tại Tuần lễ Số quốc tế Việt Nam 2025

[Video] Dấu ấn công nghệ Việt tại Tuần lễ Số quốc tế Việt Nam 2025

Nhiều sản phẩm công nghệ made in Việt Nam từ robot giao hàng UAV đến giải pháp AI đã tạo nên điểm nhấn ấn tượng tại Tuần lễ số quốc tế Việt Nam 2025. Đây là dịp để các doanh nghiệp Việt giới thiệu kết quả nghiên cứu về công nghệ tự động hóa, AI và công nghệ phục vụ dân sinh quốc phòng.