1 Đó là câu kết trong bài viết của nhà văn Nguyễn Quang Chánh, khi ông hồi tưởng cuộc gặp mới đây với Phó Chủ tịch Ủy ban Đối ngoại Saint Petersburg (Nga) Vyacheslav Kalganov - một người Nga yêu Việt Nam da diết. Một cuộc gặp gỡ gợi lên nhiều điều.
Ông Nguyễn Quang Chánh tình cờ gặp ông Vyacheslav Kalganov lần đầu vào tháng 11/2023 tại Thành phố Hồ Chí Minh, khi ông V.Kalganov có chuyến thăm và làm việc tại đây. Người bạn Nga thân thiết chỉ được giới thiệu ông Nguyễn Quang Chánh là nhà văn viết về những câu chuyện tình báo, đặc biệt là tác giả cuốn sách “Kể chuyện cụm tình báo H.63 anh hùng” ra mắt tháng 6/2023. Sau đó, ông V.Kalganov mời ông Nguyễn Quang Chánh tham gia hội thảo trực tuyến để kể về anh hùng Phạm Xuân Ẩn và H.63, rồi mời ông tham gia hội sách tháng 5/2024 tại “thủ đô phương Bắc” nước Nga.
Biết đến nhà tình báo lỗi lạc Phạm Xuân Ẩn, ông V.Kalganov đề nghị ông Nguyễn Quang Chánh hợp tác dịch cuốn “Kể chuyện cụm tình báo H.63 anh hùng” sang tiếng Nga. Tâm huyết với dự án, đích thân ông Kalganov tìm dịch giả uy tín, kêu gọi sự hợp tác từ phân ban Saint Petersburg của Hội Nhà văn Nga và tìm biên tập gạo cội cho bản dịch. Đúng một năm sau, cuốn sách phiên bản tiếng Nga ra mắt độc giả ngày 23/5/2025, tại Hội chợ sách Saint Petersburg, với sự đón nhận nồng nhiệt của độc giả. Đó là một thành công ngoài mong đợi.
Trong bài đăng của mình, ông Nguyễn Quang Chánh chia sẻ: Sau hơn một tháng ra mắt cuốn sách tại Nga, ông Kalganov lại có mặt tại Thành phố Hồ Chí Minh. Ông gọi điện cho tác giả Nguyễn Quang Chánh, nhờ thu xếp để được gặp Đại tá, Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân Nguyễn Văn Tàu (biệt danh Tư Cang), nguyên Cụm trưởng Cụm tình báo H.63.
Cuộc gặp mặt xúc động của ông Kalganov với ông Tư Cang tại nhà riêng hôm 6/7/2025 có những giây phút khiến Phó Chủ tịch Ủy ban Đối ngoại Saint Petersburg lặng người, khi nghe người trong cuộc kể những câu chuyện hy sinh của tình báo và cách thức hoạt động của một cụm tình báo khi có hơn 10 năm bám trụ ở địa đạo Củ Chi. Ông Kalganov thổ lộ: Đây là một diễm phúc lớn lao đối với tôi. Tôi xúc động đến nghẹn lời. Một cụ già 97 tuổi mà trí tuệ vô cùng minh mẫn, khiến tôi đi từ bất ngờ này đến bất ngờ khác. Rồi đây, sẽ có rất nhiều người Nga đọc được cuốn H.63 muốn tìm gặp ông Tư Cang, khi có mặt ở Thành phố Hồ Chí Minh.
Ông Kalganov đề nghị ông Nguyễn Quang Chánh dẫn lên nghĩa trang thành phố. Ông Tư Cang cùng đi. Tại nơi an nghỉ của ông Phạm Xuân Ẩn, ông Kalganov cúi đầu, thắp nén nhang tưởng nhớ người anh hùng tình báo huyền thoại của Việt Nam, với những đóng góp vô cùng quan trọng vào thắng lợi chung của dân tộc trong kháng chiến chống Mỹ, cứu nước đầy gian khổ cùng các nhà tình báo khác.
2 Chuyến trở lại Việt Nam vừa rồi của Phó Chủ tịch Ủy ban Đối ngoại Saint Petersburg diễn ra vào khoảng thời gian giữa hai ngày lễ trọng đại của Việt Nam: 50 năm Ngày Giải phóng miền nam, thống nhất đất nước và 80 năm Quốc khánh nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Trong chuyến công tác trở lại Thành phố Hồ Chí Minh - địa phương kết nghĩa với Saint Petersburg, cuộc gặp khoảng 5 giờ đồng hồ với ông Tư Cang và một vài người khác đã để lại nhiều ấn tượng trong ông. Ông không giấu nổi sự ngạc nhiên trước trí tuệ minh mẫn, bền bỉ, bản lĩnh kiên cường và thể lực tốt của các đồng chí Việt Nam.
Trước giờ, tại các hội nghị, hội thảo và bàn tròn thảo luận về các sự kiện, nhân vật quan trọng trong lịch sử Việt Nam và quốc tế mà ông Kalganov từng tham dự, người dân dành trọn tình cảm cho Chủ tịch Hồ Chí Minh, một tấm gương nổi bật của phong trào giải phóng dân tộc thế kỷ XX, một nhà tư tưởng lỗi lạc, nhà tiên phong, người kết tinh những phẩm chất tốt đẹp nhất của dân tộc Việt Nam. Phẩm chất ấy cũng được bộc lộ qua rất nhiều câu chuyện đầy cảm hứng, gắn liền những cái tên vang dội, như “kiến trúc sư” của Chiến thắng Điện Biên Phủ, Đại tướng Võ Nguyên Giáp; người góp phần kiến tạo cho đổi mới, Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh; nhà tình báo huyền thoại Phạm Xuân Ẩn...
Ông Kalganov tin rằng, việc gặp gỡ những tấm gương và lắng nghe những kinh nghiệm quý báu từ họ sẽ mang lại nhiều giá trị. Những bài học sẽ giúp “vượt qua đại dương đầy sóng gió” trong một thế giới đang thay đổi nhanh chóng, giúp chúng ta tồn tại trong đấu tranh và góp phần củng cố, phát triển nhân cách, gia đình. Trao đổi với đồng chí Tư Cang, ông Kalganov hiểu rõ hơn: Điều gì đã khiến nhà tình báo anh hùng và đồng đội có thể chiến đấu trong điều kiện sống khắc nghiệt ở địa đạo Củ Chi như vậy, để chỉ đạo một mạng lưới liên lạc rộng khắp và luôn tận tụy với nhiệm vụ và sẵn sàng hy sinh vì Tổ quốc.
Tất nhiên, câu trả lời phần lớn có trong những cuốn sách đã xuất bản, nhưng ông Kalganov vẫn cảm thấy vô cùng thú vị khi thấy trong người đàn ông, dù tuổi cao song còn rất minh mẫn kia, những tia lửa của lòng yêu nước, cùng sự kiên định, sống với mục tiêu rõ ràng và niềm tin vào lẽ phải. Giá trị này được lưu giữ và kế thừa liên tục từ thế hệ người dân Việt Nam này đến thế hệ khác, như thứ vũ khí sắc bén được đúc kết trong những lời dạy giản dị nhưng sinh động, dễ hiểu của Chủ tịch Hồ Chí Minh, được tôi luyện qua những trận chiến khốc liệt. Kinh nghiệm ấy đã cho phép Việt Nam giữ vững những thành quả của chủ nghĩa xã hội.
3 Trong buổi trò chuyện thong thả bên tách trà tại nhà ông Tư Cang, ông Kalganov chợt nghĩ: Liệu những lời chúng ta thường nói với thế hệ trẻ những lời chúc hạnh phúc, sức khỏe, thành đạt, an khang và thịnh vượng, có thể nuôi dưỡng nên những anh hùng hay không? Thay vì e ngại, hãy gieo vào con trẻ lòng khiêm nhường, sự đoan trang, đức lương thiện và phẩm chất trung thành. Hãy để các em khắc ghi trong lòng lời người anh hùng Nguyễn Văn Bảy: Điều quý giá nhất trên đời không phải là tiền bạc và danh vọng, đó chỉ là những thứ phù du. Điều quý giá nhất là danh dự và sự sẵn sàng hy sinh bản thân để bảo vệ Tổ quốc.
Nhìn Đại tá, Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân Nguyễn Văn Tàu, ông Kalganov chợt nghĩ đến những nhà tình báo Liên Xô Richard Sorge và Viktor Lyagin. Cả hai không chỉ là những người có chuyên môn cao, mà còn hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ cuối cùng của mình. Người đầu tiên, sau khi thất bại và bị bắt, bị tra tấn trong nhà tù Nhật Bản, để khỏi liên lụy đến đồng đội, đã tự nhận hoàn toàn trách nhiệm và bất chấp sợi dây thòng lọng quanh cổ, ông đã hét vào mặt kẻ thù, ngày 7/11/1944: “Hồng quân! Quốc tế Cộng sản! Đảng Cộng sản Liên Xô!”. Người còn lại, rơi vào tay phát-xít Đức ở Nikolaev bị chiếm đóng, đã phải chịu đựng những đòn tra tấn tàn bạo nhất, nhưng đã từ chối trốn thoát khỏi nhà tù vì không muốn bỏ lại đồng đội và đã bị chúng hành quyết vào ngày 17/7/1943.
Ông Kalganov chân thành tin rằng: Chiến thắng vĩ đại của nhân dân Liên Xô trong chiến tranh Vệ quốc vĩ đại, với lễ kỷ niệm 80 năm vừa diễn ra vào đợt 9/5 vừa rồi (Việt Nam tham gia diễu hành trên Quảng trường Đỏ của Nga), cũng như lễ kỷ niệm 80 năm Ngày Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc bản Tuyên ngôn Độc lập tại Quảng trường Ba Đình sắp tới, đều có cùng nguồn gốc. Đó là lòng yêu nước, dũng cảm, sự hy sinh quên mình và sự tương đồng sâu sắc giữa hai dân tộc.
