Tiểu điểm tập hợp đoàn kết toàn dân
Tháng 8/1945, cuộc Tổng khởi nghĩa giành độc lập đã diễn ra thắng lợi trọn vẹn trong cả nước. Theo đề nghị của Chủ tịch Hồ Chí Minh, Ủy ban Dân tộc giải phóng mời thêm một số nhân sĩ tham gia “đặng cùng nhau gánh vác nhiệm vụ nặng nề mà quốc dân đã giao phó cho” và tự cải tổ thành Chính phủ lâm thời của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Ngày 28/8/1945, Chính phủ lâm thời ra Tuyên cáo (1) trước quốc dân và công bố danh sách Nội các thống nhất quốc gia.
Tuyên cáo nói rõ: “Toàn quốc đại biểu đại hội họp ngày 16,17 tháng 8 năm 1945 đã cử ra Ủy ban Dân tộc giải phóng Việt Nam tức là Chính phủ Nhân dân lâm thời Việt Nam để lãnh đạo nhân dân tranh đấu giành quyền độc lập”. Tuyên cáo khẳng định: “Chính phủ lâm thời không phải là Chính phủ riêng của mặt trận Việt Nam Độc lập Đồng minh (Việt Minh) như có người đã lầm tưởng. Cũng không phải là một Chính phủ chỉ bao gồm đại biểu của các chính đảng” và “Làm sao cho Chính phủ lâm thời tiêu biểu được Mặt trận Dân tộc Thống nhất một cách rộng rãi và đầy đủ”.
Chính phủ lâm thời “là một Chính phủ Quốc gia thống nhất, giữ trọng trách là chỉ đạo cho toàn quốc, đợi ngày triệu tập được Quốc hội để cử ra một Chính phủ Dân chủ Cộng hòa chính thức”.
Tuyên cáo nêu khẩu hiệu “Toàn dân đoàn kết”, “Tranh thủ hoàn toàn độc lập” kêu gọi toàn thể quốc dân đoàn kết một lòng, làm hậu thuẫn cho Chính phủ lâm thời để giữ vững tự do độc lập và cải tạo, kiến thiết đất nước.
Chính phủ lâm thời “là một Chính phủ Quốc gia thống nhất, giữ trọng trách là chỉ đạo cho toàn quốc, đợi ngày triệu tập được Quốc hội để cử ra một Chính phủ Dân chủ Cộng hòa chính thức”.
Mang lại quyền lợi cho nhân dân, được nhân dân bảo vệ
Chỉ một ngày sau khi tuyên bố độc lập, ngày 3/9/1945, Chính phủ lâm thời đã họp dưới sự chủ trì của Chủ tịch Hồ Chí Minh bàn giải quyết Những vấn đề cấp bách của Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa (2):
- Chống nạn đói cho nhân dân bằng cách phát động một chiến dịch tăng gia sản xuất.
- Trừ nạn dốt bằng cách mở một chiến dịch để chống nạn mù chữ.
- Tổ chức càng sớm càng hay cuộc Tổng tuyển cử với chế độ phổ thông đầu phiếu.
- Để chống lại tàn dư của chế độ cũ, Chính phủ mở một chiến dịch giáo dục lại tinh thần nhân dân thực hiện: Cần, Kiệm, Liêm, Chính.
- Bỏ ngay thuế thân, thuế chợ, thuế đò, tuyệt đối cấm hút thuốc phiện.
- Tuyên bố: Tín ngưỡng tự do và Lương giáo đoàn kết.
Chính quyền mới cũng nhanh chóng và trực tiếp mang lại những quyền lợi dân sinh, dân chủ, dân quyền mà trước đây người dân Việt Nam chưa từng được hưởng: Bãi bỏ thuế thân ngày 7/9/1945; Bắt buộc học chữ quốc ngữ và không phải trả tiền ngày 8/9/1945; Quy định thể lệ Tổng tuyển cử ngày 17/10/1945; Giảm tô 25% ngày 20/11/1945; Giảm 20% thuế điền ngày 20/11/1945...
Ngay từ những ngày hoạt động đầu tiên Chính phủ lâm thời đã thể hiện tinh thần Vì dân. Chính phủ lâm thời đã thu phục được nhân tâm, huy động đến mức cao nhất nội lực của cả dân tộc Việt Nam cho cuộc đấu tranh giữ vững độc lập, tự do, bảo vệ những thành quả của Cách mạng Tháng Tám. Nhân dân đã chứng minh sự ủng hộ của mình một cách cụ thể, rõ nét trong “Tuần lễ vàng” chỉ hai tuần sau khi Chính phủ lâm thời ra mắt. Theo lời kêu gọi của Chủ tịch Hồ Chí Minh, từ ngày 17 đến 24/9/1945, nhân dân đã ủng hộ 20 triệu đồng Đông Dương và 370 kg vàng, giúp Chính phủ giải quyết khó khăn tài chính.
Ngay sau khi thành lập, Chính phủ phải đối phó với hơn 300.000 quân nước ngoài: hơn 200.000 quân Tưởng tràn xuống đến vĩ tuyến 16, khoảng 100.000 quân Nhật còn chưa kịp hồi hương vẫn phải bảo đảm hậu cần tại chỗ, hơn 15.000 quân Anh-Ấn vào thu vũ khí quân Nhật ở miền nam nhưng tiếp tay cho Pháp trở lại Đông Dương. Các viên tướng của Tưởng khi đến Hà Nội đã không giấu giếm âm mưu “Diệt cộng cầm Hồ”. Các đảng Việt Quốc, Việt Cách núp bóng quân Tưởng và các loại đảng phái chính trị khác cũng hoạt động chống Việt Minh, đòi chia quyền trong Chính phủ lâm thời, v.v.
Trong tình thế dân tộc nguy nan, Dân tộc trên hết, Tổ quốc trên hết đã trở thành ngọn cờ phất lên chống lại những âm mưu chia rẽ, phá hoại. Đó cũng là “mẫu số chung” trong tình cảm và hành động của mỗi người Việt Nam yêu nước. Với tinh thần đó, Chính phủ lâm thời đã tập hợp và huy động được sức mạnh của khối đại đoàn kết toàn dân. Sự vững chắc của Chính phủ lâm thời lại là điều kiện bảo đảm, là công cụ thúc đẩy cuộc đấu tranh bảo vệ độc lập dân tộc.
Bài học hội tụ nhân tâm trí thức
Với cương vị người đứng đầu Chính phủ, ngày 14/11/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh viết bài "Nhân tài và kiến quốc" đăng trên báo Cứu quốc. Người nhấn mạnh: “Kháng chiến phải đi đôi với kiến quốc. Kháng chiến có thắng lợi thì kiến quốc mới thành công. Kiến quốc có chắc thành công, kháng chiến mới mau thắng lợi. Kiến thiết cần có nhân tài. Nhân tài nước ta dù chưa có nhiều lắm nhưng nếu chúng ta khéo lựa chọn, khéo phân phối, khéo dùng thì nhân tài càng ngày càng phát triển càng thêm nhiều”(3) .
Các nhân sĩ, trí thức tài năng đã hưởng ứng lời mời trân trọng của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Họ góp sức trí tuệ vào công cuộc kháng chiến-kiến quốc vì “Điều mấu chốt là Chủ tịch Hồ Chí Minh áp dụng chính sách tín nhiệm đối với trí thức” - như lời luật sư Phan Anh sau này trả lời phỏng vấn của nhà sử học Na Uy Stein Tonnesson về thời kỳ 1945-1946.
Theo đề nghị của Bộ trưởng Bộ Nội vụ và tham khảo ý kiến của các nhân sĩ, trí thức, Chủ tịch Hồ Chí Minh ký sắc lệnh số 78, thành lập Ủy ban nghiên cứu kế hoạch kiến thiết gồm 50 thành viên là các trí thức, nhân sĩ nổi tiếng, các bộ trưởng và thứ trưởng được giao trách nhiệm “nghiên cứu một kế hoạch kiến thiết quốc gia và dự thảo những đề án kiến thiết đệ trình lên Chính phủ”. Các nhà trí thức Đặng Thai Mai, Vũ Trọng Khánh là thành viên Ủy ban dự thảo Hiến pháp đã góp công hoàn thành bản Dự thảo Hiến pháp đầu tiên của dân tộc và ngày 10/11/1945 đã được đăng trên báo Cứu Quốc để nhân dân bàn luận và góp ý.
-----------------------
Khát vọng đưa đất nước vững bước tiến vào kỷ nguyên mới - kỷ nguyên phát triển, giàu mạnh càng cần chúng ta phát huy bài học hội tụ nhân tâm trí thức cách đây 80 năm.
-----------------------
Hôm nay, bài học, kinh nghiệm hội tụ nhân tâm trí thức rất hữu ích khi chúng ta, như lời khẳng định của Tổng Bí thư Tô Lâm tại Hội nghị gặp mặt đại biểu trí thức, nhà khoa học ngày 30/12/2024: “Trí thức là lực lượng đại diện cho trí tuệ, tài năng của nhân dân và dân tộc, là một trong những nguồn lực và động lực quan trọng nhất mang lại sự đột phá và sự phồn vinh cho đất nước” và “kỳ vọng, mong chờ sự cống hiến, đóng góp ở quy mô, tầm mức mới, với những bứt phá mạnh mẽ của đội ngũ trí thức, nhà khoa học”.
Điểm quy tụ để đại đoàn kết trí thức năm xưa là độc lập, tự do. Điểm chung để đại đoàn kết trí thức Việt Nam cả trong và ngoài nước hôm nay là xây dựng đất nước phồn vinh, hạnh phúc. Khát vọng đưa đất nước vững bước tiến vào kỷ nguyên mới - kỷ nguyên phát triển, giàu mạnh càng cần chúng ta phát huy bài học hội tụ nhân tâm trí thức cách đây 80 năm.
---------------
(1) Trung tâm Lưu trữ quốc gia III, Việt Nam Dân quốc Công báo năm 1945, số 1.
(2) Hồ Chí Minh (2011): Toàn tập, tập 4 - Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr. 6.
(3) Hồ Chí Minh (2011): Toàn tập, tập 4, Sđd, tr. 114.
