Dấu ấn đậm nét của Nguyễn Đình Thi với sân khấu Việt Nam hiện đại

Nguyễn Đình Thi là một tên tuổi lớn trong văn học-nghệ thuật Việt Nam nửa sau thế kỷ 20, với tầm vóc của người nghệ sĩ đa tài mang cốt cách tri thức văn hóa sâu rộng. Dấu ấn của ông để lại ở nhiều hình thức sáng tạo khác nhau, từ nghiên cứu triết học đến âm nhạc, từ thơ đến văn xuôi, lý luận phê bình và "phiêu du" sang cả lĩnh vực kịch, bộ môn được văn hào Nga M.Goóc-ki cho rằng, đó là thể văn chương khó nhất. Và kể cả ở lĩnh vực này, ông cũng để lại những dấu ấn đậm nét trong lịch sử sân khấu nước nhà.

Cảnh trong vở Rừng trúc của Nguyễn Đình Thi do Nhà hát Tuổi trẻ dàn dựng.
Cảnh trong vở Rừng trúc của Nguyễn Đình Thi do Nhà hát Tuổi trẻ dàn dựng.

Nhân dịp mười năm Ngày mất và hướng tới kỷ niệm 90 năm Ngày sinh của Nguyễn Đình Thi (1924-2003), giới văn nghệ nước nhà lại có dịp bàn thảo và phát hiện thêm những giá trị để lại trong khối lượng tác phẩm đồ sộ đủ các thể loại của ông, trong đó có các tác phẩm sân khấu. Không rõ vì sao, Nguyễn Đình Thi đến với kịch muộn hơn các hoạt động sáng tạo khác. Mãi đến đầu những năm 60 của thế kỷ 20, gần đến tuổi tri thiên mệnh, sau nhiều ngày tháng vật lộn căng thẳng với tập một tiểu thuyết Vỡ bờ, để thay đổi trạng thái tinh thần, Nguyễn Đình Thi mới "thử sức" viết vở kịch đầu tiên Con nai đen, sau khi ông đi xem vở múa rối Vua Nai tại quê hương Cách mạng Tháng Mười.

Năm 1962, vở Con nai đencông diễn trên sân khấu Nhà hát Lớn Hà Nội qua bàn tay đạo diễn của nhà thơ Thế Lữ, gây tiếng vang.

Vở diễn mang phong cách viết kịch mới lạ, độc đáo ở chất kỳ ảo huyền thoại, quyện hòa với tính triết lý sâu lắng như một luồng gió mạnh khuấy động sinh hoạt kịch trường nước ta lâu nay vẫn hiu hiu tĩnh lặng. Với lối viết có tính biểu tượng hai mặt dễ gây hiểu lầm của một thời ít nhiều ấu trĩ trong nhận thức nghệ thuật, không khỏi làm Nguyễn Đình Thi trăn trở, nhưng với bản lĩnh của người nghệ sĩ - chiến sĩ, ông vẫn tiếp tục viết kịch.

Kể từ đó trở đi cho đến năm 1986, trọn một phần tư thế kỷ, Nguyễn Đình Thi đau đáu, mê mải với kịch, hình thái diễn tả đời sống và con người một cách mãnh liệt mà trực diện lạ lùng đến kỳ diệu, vì nó đi thẳng từ nhân vật kịch qua diễn xuất của nghệ sĩ biểu diễn, đến với công chúng trong cùng một không gian và thời gian cụ thể... Nguyễn Đình Thi đã lần lượt cho ra đời loạt kịch bản dài như: Hoa và ngần(1975), Rừng trúc(1978), Nguyễn Trãi ở Đông Quan (1979), Giấc mơ (1979), Tiếng sóng(1985) và mấy kịch ngắn: Người đàn bà hóa đá (1980), Cái bóng trên tường (1981-1982), Trương Chi (1979), Hòn cuội (1983-1986). Tổng cộng tất cả là mười kịch bản, bao gồm sáu kịch dài và bốn kịch ngắn.

Tuy về số lượng không thật dồi dào nhưng cũng không thể nói là ít ỏi. Tất cả những kịch bản đó đều có cái gì đó khác lạ, thậm chí khác thường, thu hút người đọc, người xem bởi chất nhân văn thấm thía với chiều sâu, sức gợi miên man toát lên vừa sáng rõ vừa lung linh, thúc giục công chúng động não suy ngẫm mới có thể phát hiện ra từng tầng bậc chiều kích sâu xa tiềm ẩn của nó.

Dường như đấy mới chạm tới bản chất đích thực khó đạt tới, còn hiếm hoi, nhạt mờ trong sân khấu kịch nói đương đại nước ta...

Trong phương diện này, phải chăng Nguyễn Đình Thi là người truyền cảm hứng, kích hoạt tinh thần sáng tạo cho giới tác giả viết kịch trẻ của sân khấu Việt Nam.

Có thể thấy dấu vết ảnh hưởng từ ý đồ đến cấu trúc của kịch Nguyễn Đình Thi trong một số sáng tác khác của nhiều cây bút viết kịch... Ngay cả trên phương diện đạo diễn, sức lan tỏa cảm hứng sáng tạo của Nguyễn Đình Thi cũng truyền sang tư duy dàn dựng của các NSND Nguyễn Đình Nghi, Ngọc Phương, Phạm Thị Thành,... và được chính họ thừa nhận với sự trân trọng, biết ơn.

Về phương diện biên kịch, có thể thấy những đóng góp của Nguyễn Đình Thi mang tính chất mở đường cho một lối viết cách tân nhằm mở rộng sức bao quát, sức chứa, dung lượng phạm vi đời sống hiện thực của một tác phẩm kịch. Việc đưa cái hư ảo, cái ước lệ nhằm nối dài cho cái tả thực cũng như việc nâng cao chất văn chương, chiều sâu triết lý kết hợp với xúc cảm trữ tình dào dạt trong ngôn ngữ đối thoại kịch là một kiểu mẫu đáng chú ý trong kịch trường nước ta thời gian qua.

T HẾ giới nghệ thuật kịch Nguyễn Đình Thi thật đa dạng, đa chiều, vừa tiếp cận được chiều rộng của hiện thực, vừa đi sâu vào cõi miền bí ẩn, khó dò đoán của nội tâm con người, vừa tìm cách chạm tới chiều cao suy tưởng của trí tuệ, của minh triết dân tộc, của tinh thần thời đại. Kịch Nguyễn Đình Thi, trong những tác phẩm thành công như Nguyễn Trãi ở Đông Quan, Giấc mơ, Con nai đen, Rừng trúcđã đạt tới độ chín trong sáng, giản dị mà sâu lắng, dạt dào cảm xúc mà gợi liên tưởng sâu xa, từ hiện tại ngoái nhìn lại quá khứ, từ hôm nay dự cảm tới ngày mai...

Vượt lên tầm nhìn, cách nghĩ của nhiều cây bút viết kịch khác còn quá bó buộc mình vào lối tả thực, vào cái trước mắt, cái đang xảy ra kịch Nguyễn Đình Thi, ngay khi thể hiện đời sống chiến tranh đang diễn ra, vừa mới đi qua như trong các vở Giấc mơ, Tiếng sóng,vẫn được đẩy xa vào không gian của cái huyền ảo để tạo ra cái nhìn tỉnh táo của gián cách. Ngược lại, khi chiếu rọi cái nhìn trở về với hiện thực lịch sử như trong các vở Rừng trúc, Nguyễn Trãi ở Đông Quan, hoặc khai thác từ kho tàng truyện dân gian như: Con nai đen, Hòn cuội, Người đàn bà hóa đá, Cái bóng trên tường.... lại làm rung lên nhịp đập của đời sống hiện tại, để âm vang thiết tha những tư tưởng, những thái độ sống của con người hiện nay...

Đóng góp của Nguyễn Đình Thi đối với sân khấu Việt Nam hiện đại là một đề tài dồi dào ý nghĩa, cần được đào sâu tìm hiểu thêm nữa. Song điều cần lưu ý, Nguyễn Đình Thi là một nghệ sĩ lớn, bộc lộ tiềm năng sáng tạo của mình, ở nhiều lĩnh vực nghệ thuật khác nhau, nhưng giữa chúng vẫn thống nhất và quy tụ ở thái độ sống của người nghệ sĩ giác ngộ lý tưởng yêu nước và Cách mạng, nhận ra con đường sáng tạo chân chính của người nghệ sĩ của Cách mạng là "Chiến đấu cho lý tưởng sống bằng ngòi bút".

Kịch là một bộ phận quan trọng kết tinh đậm nét tài năng và phong cách nghệ thuật của Nguyễn Đình Thi. Và như một bộ phận, nó gắn bó với toàn thể sự nghiệp sáng tạo của Nguyễn Đình Thi dù vẫn có thể tồn tại một cách độc lập. Ở kịch Nguyễn Đình Thi, chúng ta có thể tìm thấy sự gắn bó những tư tưởng nghệ thuật đã trở thành những biểu tượng ám ảnh xuyên thấm từ thơ, đến tiểu thuyết và ở quan niệm về nghệ thuật của ông. Khó có thể nói rằng, giá như Nguyễn Đình Thi chỉ nên chuyên tâm vào một loại hình sáng tạo cụ thể thì sự nghiệp của ông sẽ thăng hoa, rực rỡ hơn. Đó là một ý tưởng siêu hình không thích hợp với một con người đa tài, đa cảm và phức tạp như Nguyễn Đình Thi của chúng ta!

NGUYỄN VĂN THÀNH

Phó Trưởng ban Lý luận Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam

Có thể bạn quan tâm

Em bé gửi gắm điều ước lên Cây Hạnh phúc.

Lan tỏa yêu thương, sẻ chia từ “Cây Hạnh phúc” tại Ngày hội Việt Nam hạnh phúc 2025

Là một trong 13 không gian trải nghiệm của Ngày hội Việt Nam hạnh phúc 2025, khu vực “Cây Hạnh phúc-Nơi điều ước thành hiện thực” là điểm dừng chân đặc biệt thu hút đông đảo người dân và du khách. Không khí nơi đây như chậm lại, để mỗi người có thể dành khoảnh khắc suy ngẫm về điều khiến bản thân cảm thấy hạnh phúc.

Du khách thích thú xem "cá lóc bay" ở làng du lịch cộng đồng cồn Sơn.

Đặc sắc Lễ hội Văn hóa sông nước Cần Thơ và các sản phẩm du lịch đặc thù thu hút du khách

Sau sáp nhập, thành phố Cần Thơ mở ra không gian phát triển mới, với hệ sinh thái đa dạng và nét văn hóa độc đáo. Để phát triển du lịch, Cần Thơ tổ chức các lễ hội quy mô lớn đặc trưng vùng sông nước; chủ động liên kết các doanh nghiệp, đơn vị lữ hành, điểm du lịch… phát triển các sản phẩm mới, đặc thù nhằm thu hút du khách.

Một chương trình biểu diễn nghệ thuật quy mô tại Sa Pa. (Ảnh LỮ MAI)

Điểm đến vùng cao và nghệ thuật thực cảnh

Sa Pa (Lào Cai) vừa biểu diễn thành công hai chương trình nghệ thuật thực cảnh quy mô lớn với sự tham gia của đông đảo nhân dân các dân tộc cùng diễn viên chuyên nghiệp, bồi đắp thêm hệ sinh thái du lịch văn hóa cộng đồng ở vùng cao.

Các bạn trẻ hào hứng xem phim "Tổ quốc trong tim: The concert film"

Lan tỏa mạnh mẽ tinh thần yêu nước trong các thế hệ

Tổ quốc trong tim: The Concert Film" đã chính thức phát hành rộng rãi, tạo nên sức hút mạnh mẽ đối với công chúng. Tác phẩm điện ảnh âm nhạc này chinh phục khán giả không chỉ bằng chất lượng nghệ thuật, mà còn bằng khả năng truyền tải cảm xúc thiêng liêng về Tổ quốc, khơi dậy sâu sắc niềm tự hào và tình yêu đất nước.

Liên hoan phim Nhật Bản tại Việt Nam 2025

Liên hoan phim Nhật Bản tại Việt Nam 2025

Theo thông tin từ Quỹ Giao lưu Quốc tế Nhật Bản (The Japan Foundation) tại Việt Nam, Liên hoan phim Nhật Bản 2025 sẽ diễn ra từ ngày 12/12/2025 đến 25/1/2026 tại Hà Nội, Hải Phòng, Thành phố Hồ Chí Minh và Đà Nẵng.

Bìa tác phẩm "Huyền thoại thổ thần".

"Huyền thoại thổ thần" - dấu ấn mới của văn học fantasy Việt Nam

Công ty Cổ phần Sách điện tử Waka phối hợp Appota vừa giới thiệu tới bạn đọc tiểu thuyết "Huyền thoại thổ thần" của tác giả Nguyễn Thái Duy. Đây là một trong những dự án fantasy hiếm hoi của văn học Việt được xây dựng như một "vũ trụ" độc lập, kết hợp thần thoại, thổ dân và công nghệ ở quy mô lớn.

Tọa đàm góp phần thúc đẩy giao lưu văn hóa, củng cố quan hệ hợp tác Việt-Pháp, đồng thời khẳng định tiềm năng phát triển mạnh mẽ của điện ảnh Việt Nam trong giai đoạn mới.

Thúc đẩy hợp tác và đầu tư điện ảnh Việt Nam-Pháp

Tại tọa đàm “Điện ảnh Việt Nam và Pháp: Tiềm năng và cơ hội hợp tác” ở Paris ngày 4/12, các nhà quản lý điện ảnh cũng như nhà sản xuất và nghệ sĩ hai nước đã trao đổi về chiến lược phát triển và hội nhập quốc tế của điện ảnh Việt Nam trong bối cảnh mới và triển vọng hợp tác để phục vụ công chúng, đi tranh giải quốc tế.

Các đại biểu tham quan triển lãm.

Kỷ niệm 65 năm ngoại giao Việt Nam-Cuba: Khai mạc triển lãm “Nghĩa tình thủy chung”

Triển lãm “Nghĩa tình thủy chung” kỷ niệm 65 năm thiết lập quan hệ ngoại giao giữa Việt Nam và Cuba là sự kiện ý nghĩa, là lời tri ân sâu sắc dành cho mối quan hệ lịch sử giữa hai dân tộc, mối quan hệ đã được hun đúc qua nhiều thế hệ và luôn được gìn giữ như một báu vật vô giá, trở thành tấm gương sáng cho tình đoàn kết quốc tế.

Cảnh trong phim "Nhà hai chủ". (Ảnh: Galaxy Studio)

Phim “Nhà hai chủ” dự kiến ra rạp ngày 26/12

“Nhà hai chủ” là bộ phim do bộ đôi đạo diễn Trần Duy Linh và Phạm Trung Hiếu thực hiện, dựa trên quan niệm dân gian về xây nhà, đã chính thức ra mắt trailer và dự kiến ra rạp vào ngày 26/12 tới.

Tượng voi đá được phụng thờ trong Đền A Sào.

Theo dấu voi chiến về “Đệ nhị sinh từ A Sào”

Lưu giữ dấu tích về thân thế và sự nghiệp của anh hùng dân tộc Hưng Đạo đại vương Trần Quốc Tuấn, khu di tích lịch sử-văn hóa quốc gia Đình, Đền, Bến Tượng A Sào còn gắn với câu chuyện cảm động về chú voi chiến trung nghĩa và câu ca truyền tụng “Đệ nhất sinh từ Kiếp Bạc-Đệ nhị sinh từ A Sào”.

Sở Giáo dục và Đào tạo Hà Nội phát động Tuần lễ hưởng ứng học tập suốt đời năm 2024. (Ảnh: QUỲNH NGUYỄN)

Thủ đô Hà Nội được UNESCO công nhận là thành viên “Mạng lưới các Thành phố học tập toàn cầu”

Sau quá trình xét duyệt hồ sơ với nhiều tiêu chí rất cao, ngày 4/12, Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hợp quốc (UNESCO) đã chính thức công bố 72 thành phố của 46 quốc gia được công nhận là thành viên Mạng lưới các Thành phố học tập toàn cầu của UNESCO, trong đó có Thủ đô Hà Nội của Việt Nam.