Cần giải quyết tốt các vấn đề đặt ra khi chuyển các Làng SOS về địa phương quản lý

Nhiều băn khoăn của các Làng trẻ em SOS cơ sở

Thực hiện Hiệp định ký kết giữa Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội (nay là Bộ Y tế) và Tổ chức Làng trẻ em SOS quốc tế, từ năm 1987 đến nay, Làng trẻ em SOS Việt Nam đã tiếp nhận nguồn kinh phí viện trợ không hoàn lại để nuôi dưỡng, chăm sóc, giáo dục trẻ em mồ côi, trẻ em bị bỏ rơi, trẻ em có hoàn cảnh khó khăn tại 17 tỉnh, thành phố. Ngày 7/11/2025, Bộ Y tế đã trình Chính phủ phương án sắp xếp, tổ chức lại hệ thống Làng trẻ em SOS Việt Nam.

Hiện nay, hệ thống SOS Việt Nam bao gồm: Văn phòng Làng Trẻ em SOS Việt Nam, 17 Làng trẻ em SOS cơ sở tại các tỉnh, thành phố (trong đó bao gồm 10 trường phổ thông Hermann Gmeiner, 14 trường mẫu giáo SOS và 1 trường trung cấp nghề Hermann Gmeiner Việt Trì).

Trong 38 năm qua, với sự hỗ trợ của Làng trẻ SOS quốc tế và các nhà tài trợ, sự đồng hành của các địa phương, cả nước có 7.074 trẻ em, thanh, thiếu niên được nuôi dưỡng tại 17 Làng trẻ em SOS cơ sở. Trong đó, có 5.022 cháu trưởng thành, rời chương trình hòa nhập xã hội và 2.052 cháu hiện đang được nuôi dưỡng tại 161 trong tổng số 236 nhà gia đình và 15 lưu xá thanh niên.

Thực hiện công tác sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy, ngày 10/3/2025, Bộ Y tế có quyết định chỉ tiếp nhận Văn phòng Làng trẻ em SOS; xây dựng Đề án mô hình tổ chức hoạt động của hệ thống Làng trẻ em SOS Việt Nam, chuyển Làng trẻ em SOS cơ sở về các tỉnh, thành phố hoạt động nhằm bảo đảm sự tinh gọn và phân cấp, phân quyền cho các địa phương.

Từ năm 2023 đến nay, các quỹ của SOS Na Uy, SOS Pháp và quỹ Hermann Gmeiner (3 quỹ của tổ chức SOS quốc tế trực tiếp tài trợ cho Việt Nam) liên tục cắt giảm kinh phí cho các Làng trẻ em SOS cở sở ở Việt Nam.

Trong các nguyên nhân SOS Pháp, SOS Na Uy thông qua Làng trẻ em SOS quốc tế ngừng cung cấp tài trợ cho 8 Làng tại Việt Nam đều xuất phát từ công tác quản lý, điều hành của Làng trẻ em SOS Việt Nam không bảo đảm thực hiện đúng, kịp thời các yêu cầu quản lý của Tổ chức SOS quốc tế.

Theo Đề án, Bộ Y tế chuyển giao nguyên trạng toàn bộ 17 Làng trẻ em SOS cơ sở về địa phương quản lý và dừng tiếp nhận viện trợ từ SOS quốc tế trước ngày 31/12/2025.

Phản ánh của một số Làng trẻ em SOS cơ sở, khi xây dựng Đề án, Bộ Y tế chưa thông qua lấy ý kiến, đánh giá toàn diện từ những Làng trẻ em SOS cơ sở, nhất là trái ngược với mong muốn của Làng trẻ em SOS quốc tế.

Một số Làng trẻ em SOS cơ sở cho rằng, 90% người lao động chăm sóc trẻ trực tiếp tại các cơ sở trong 38 năm qua là các bà mẹ, bà dì, khi được tuyển dụng là phụ nữ độc thân, dành toàn bộ thời gian cuộc đời họ chăm sóc trẻ em mồ côi, bỏ rơi ở làng SOS. Họ là những lao động đặc thù, gắn bó với trẻ như người mẹ. Việc lựa chọn phương án chuyển các các làng về địa phương và không nhận viện trợ từ các tổ chức quốc tế dẫn khiến nhiều người mất việc làm vì không bảo đảm các yêu cầu về bằng cấp, học vấn. Cần phải tính toán kỹ lưỡng để tránh một cuộc khủng hoảng nhân đạo đối với những người lao động này.

Mặt khác, khi vào Làng, nhiều lao động chỉ từ 25 tuổi trở lên đến nay phần lớn mọi người đã hơn 40 tuổi, khó có cơ hội ổn định cuộc sống. Điều đáng nói, họ không phải là công chức, viên chức, cho nên các khoản hỗ trợ khi mất việc làm sẽ không thể áp dụng theo quy định hiện hành...

Đại diện lãnh đạo Làng trẻ em SOS Hải Phòng lo lắng: “70% số trẻ em được nuôi dưỡng trong các Làng trẻ em SOS là đối tượng mở rộng của Nghị định số 20, vì vậy, nếu chuyển giao về các đơn vị sự nghiệp công lập phải có cơ chế đặc thù thì các em mới có thể được tiếp nhận vào nuôi dưỡng. Thêm nữa, việc tổ chức lại các Làng trẻ em SOS cơ sở phải có phương án chi tiết sử dụng tiếp hoặc hỗ trợ người lao động mất việc. Hiện nay, người lao động rất hoang mang, lo lắng bởi khi lập Đề án 17 Làng trẻ em SOS cơ sở trên toàn quốc không được thông qua. Tại cuộc họp gần nhất ngày 14/8/2025, Giám đốc quốc gia Làng trẻ em SOS Việt Nam thông tin phương án này không phải do SOS Việt Nam lập và cá nhân bà Lê Minh Giang cũng không lựa chọn”.

Dừng tiếp nhận viện trợ có phải là giải pháp đúng đắn?

Việc Bộ Y tế chọn phương án dừng tiếp nhận viện trợ của Tổ chức SOS quốc tế ngay từ khi chuyển giao toàn diện 17 Làng trẻ em SOS về địa phương quản lý từ ngày 31/12/2025. Lựa chọn phương án này là mỗi năm chúng ta từ chối tiếp nhận hàng triệu USD viện trợ (năm 2026, SOS quốc tế đã thông báo sẽ viện trợ cho SOS Việt Nam 2,1 triệu Euro) trong khi trên toàn cầu hiện có 136 nước và vùng lãnh thổ đang tiếp nhận viện trợ mà có những quốc gia có nền kinh tế lớn hơn Việt Nam. Việc trình phương án chuyển giao các Làng SOS mà chưa có được sự đồng thuận của Tổ chức SOS quốc tế sẽ ảnh hưởng đến hợp tác quốc tế của Việt Nam, mà trong Hiệp định ký năm 1987, họ được xem là 1 phần của Ban Chỉ đạo quốc gia Làng trẻ em SOS Việt Nam.

Trong khi đó, đại diện lãnh đạo Làng trẻ em SOS Thành phố Hồ Chí Minh cho biết: “Trong Công thư ngày 19/11/2025 mà Tổ chức SOS quốc tế gửi Thủ tướng Chính phủ khẳng định, quỹ Hermann Gmeiner tại Đức của SOS thông qua Làng trẻ em SOS quốc tế vẫn tiếp tục tài trợ cho 9 Làng SOS cơ sở đến ngày 31/12/2026. Sau đó, 9 Làng tiếp tục được quản lý theo nội dung Công thư SOS quốc tế đã gửi Bộ Y tế ngày 14/5/2025, nội dung thể hiện mong muốn của Tổ chức SOS quốc tế là bàn giao toàn diện 8 Làng SOS và các trường; thành lập một đơn vị hỗ trợ kỹ thuật SOS mới dưới hình thức tổ chức phi chính phủ để tiếp tục duy trì hoạt động của 9 Làng trẻ em SOS còn lại. Với phương án tài chính là huy động nguồn tài chính liên quan đến khoản tài trợ và đỡ đầu quốc tế, tiếp tục kêu gọi quyên góp trong nước phù hợp với Hiệp định năm 1987 và Biên bản ghi nhớ năm 2009. Điều đó khẳng định rằng, Tổ chức SOS quốc tế vẫn tiếp tục mong muốn tài trợ cho Việt Nam”.

Hiện nay, các cơ sở bảo trợ ngoài công lập, mái ấm, nhà mở đã phải chủ động tìm nguồn lực ngoài ngân sách để chăm sóc, nuôi dưỡng hàng nghìn trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn trên toàn quốc, việc từ chối tiếp nhận nguồn viện trợ từ Tổ chức SOS quốc tế cần phải xem xét, đánh giá thấu đáo. Nếu như có những vướng mắc về quy định của pháp luật Việt Nam, Bộ Y tế cần nghiên cứu, đề xuất Chính phủ để bảo đảm vẫn nhận được những nguồn kinh phí viện trợ và đúng với quy định của pháp luật hiện hành. Việc này cũng phù hợp với tinh thần Nghị quyết số 59-NQ/TW, hội nhập quốc tế “phát huy tối đa nội lực, đi đôi với tranh thủ hiệu quả ngoại lực là quan trọng; tranh thủ tối đa nguồn lực bên ngoài, kết hợp với bổ sung cho nội lực”.

Thực tế cho thấy, phần lớn người lao động tại các Làng trẻ em SOS cơ sở mong muốn duy trì mô hình hoạt động hiện tại: Mô hình “gia đình thay thế” đang được áp dụng hiệu quả trong việc chăm sóc, nuôi dưỡng trẻ tại Việt Nam. Ở đó, trẻ mồ côi, bỏ rơi không chỉ được bảo đảm về ăn mặc, học hành, mà còn có tình yêu thương của bà mẹ SOS - người dành cả tuổi thanh xuân và cuộc đời chăm sóc trẻ. Việc tổ chức lại các Làng trẻ em SOS sẽ phá vỡ mô hình hiện tại đang hoạt động hiệu quả, được dư luận trong nước và quốc tế công nhận. Đặc biệt, với những trẻ em bị bỏ rơi, gia đình SOS là nơi chăm sóc, nuôi dạy và được thụ hưởng những điều tốt nhất.