Đến nhà ga thành phố Kazan, thủ phủ Cộng hòa Tatarstan (Nga) lúc tờ mờ sáng mùa đông trung tuần tháng 2, tôi được anh Dương Tuân Tư, người có thâm niên làm việc hơn chục năm ở mảnh đất này lái xe ra đón. Vốn tham gia công tác cộng đồng lâu năm và hiện đang làm Phó Chủ tịch Hội người Việt tại Kazan nên những chuyện trong quá khứ anh vẫn nhớ như vừa xảy ra hôm qua.
Trên đường chở tôi về căn hộ cách nhà ga không xa, anh Tư cho biết, hiện nay tại thành phố Kazan có khoảng gần 1.000 người Việt Nam đang sinh sống, làm ăn và học tập. Anh Tư bồi hồi nhớ lại: Tại Kazan, giai đoạn 2013-2018 liên tiếp xảy ra các vụ cháy chợ, nơi nhiều bà con người Việt buôn bán. Bốn lần cháy chợ, nhiều hơn bất cứ nơi đâu trên toàn nước Nga. Trong cả bốn lần cháy chợ đều có người Việt bị thiệt hại, thậm chí có những người bị thiệt hại cả trong bốn lần cháy.
Cháy chợ khiến nhiều người trắng tay, nhiều gia đình không vượt qua các “cú sốc” về kinh tế. Một số hộ gia đình đã không chịu nổi áp lực, buộc phải chuyển đi nơi khác tìm kiếm cơ hội kinh doanh mới, một số người phải về nước, nhưng phần lớn bà con vẫn gượng dậy đứng lên từ chính những đống đổ nát và tro tàn. Họ đã tự căng bạt, dựng lều tạm bán hàng ngay sát khu chợ cháy, hàng ngày dầm mình trong cái lạnh thấu xương với đôi giày ngập trong tuyết trắng.
Nhớ về vụ cháy chợ Admiral năm 2015, thời điểm là đại diện cho người Việt tại chợ này, giọng anh Tư nghẹn lại: Mặc dù không ai bị thiệt mạng, nhưng bà con sau vụ cháy rất hoảng loạn, kinh tế của nhiều hộ gia đình lâm vào cảnh khó khăn cùng kiệt. Lúc này họ chỉ mong ban quản lý chợ nhanh chóng xử lý vụ việc và trả mặt bằng cho các hộ kinh doanh để tiếp tục làm ăn. Tuy nhiên, hầu hết bà con đều ý thức rằng, làm ăn có lúc này lúc kia, “còn người, còn của”, tính mạng, sức khỏe mới là tài sản quý giá nhất nên không còn cách nào khác là cần phải cố gắng làm lại từ đầu.
“Lửa thiêu rụi vải vóc, quần áo và tiền bạc nhưng không đốt cháy được ý chí và sự kiên trì, cần mẫn của những tiểu thương người Việt nơi đây. Sau thời gian làm việc không biết mệt mỏi, đi sớm về khuya dưới cái lạnh cắt da cắt thịt của mùa đông xứ người, giờ đây, đa số bà con cộng đồng Việt Nam kinh doanh ở thành phố được coi là “thủ đô thứ ba” của “xứ sở Bạch Dương” có cửa hàng mới, đời sống ấm no, kinh tế tương đối đủ đầy và tự tin đứng vững trong bối cảnh nước Nga đang chịu nhiều đòn trừng phạt”, anh Tư kể với giọng trầm xuống nhưng đầy tự hào khi nhắc đến nỗ lực vượt khó đi lên của những người Việt Nam tại Kazan.
Cách trung tâm thành phố Kazan hơn 30km là khu chợ Novaya Tura. Đây là khu chợ đầu mối chủ yếu bán buôn. Tại đây có hơn 60 hộ gia đình người Việt làm ăn, kinh doanh, trong số này có những người đã từng tay trắng sau các vụ cháy chợ những năm trước.
Được sự giới thiệu, chị Lâm Thị Thực, đại diện bà con kinh doanh tại chợ Novaya Tura, tôi gặp chị Lê Thị Tú Anh, quê Thái Bình, đang làm chủ cửa hàng kinh doanh kính mắt. Với dáng người nhỏ nhắn, giọng nói ngọt ngào, gặp tôi chị chia sẻ có hơn 30 năm sinh sống và làm việc tại thành phố Kazan. Những lần chứng kiến cảnh cháy chợ thực sự là nỗi ám ảnh lớn, nhưng đến nay mọi thứ đã nguôi ngoai.
Đối diện cửa hàng của gia đình chị Tú Anh là cửa hàng bán quần áo của chị Lê Thị Đào Viên, quê Phú Thọ. Đang bán hàng cho khách, nhìn sang tôi, chị Đào Viên chia sẻ: Trong bối cảnh cuộc xung đột giữa Nga và Ukraine, việc kinh doanh, buôn bán tại chợ cũng bị ảnh hưởng ít nhiều nhưng mọi người vẫn cố gắng khắc phục. Cuộc sống của bà con nói chung bị ảnh hưởng về thu nhập, sức mua giảm. Nếu trước đây, thời điểm này đang là vào mùa buôn bán thì hiện nay rất “đuội”.
Đến thành phố Kazan từ năm 1988, vợ chồng anh chị Nguyễn Phúc Tiến và Hoàng Thị Lệ Hường, quê Hà Nội cho biết, anh chị cũng trải qua nhiều biến cố trong thời gian hơn 30 năm ở xứ người. Tuy nhiên, bằng sự nỗ lực, hai vợ chồng hiện nay có cuộc sống ổn định, con cái được học hành tốt.
Trải qua hoạn nạn, giờ đây đa số bà con cộng đồng kinh doanh tại các khu chợ tại Kazan đã có cuộc sống tương đối ổn định. Để có được những thành công này trước hết là sự nỗ lực không biết mệt mỏi của chính họ, bên cạnh đó là sự giúp đỡ của Đại sứ quán Việt Nam tại Nga trong việc hỗ trợ làm hộ chiếu miễn phí cho bà con buôn bán tại khu chợ cháy, sự hỗ trợ từ cộng đồng người Việt Nam tại Nga và Hội người Việt Nam tại Kazan. Đây là những nghĩa cử cao đẹp, góp phần giữ gìn các giá trị văn hóa, đạo lý truyền thống của đồng bào Việt Nam ở nước ngoài.
