Kẻ đào tẩu
Cuối thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20, mũ đội đầu, quạt cầm tay là những vật dụng mà các phụ nữ quý tộc châu Âu rất ưa chuộng. Đặc biệt, nếu những đồ vật này được trang trí bằng lông đà điểu thì trở thành tài sản vô cùng “sang chảnh” và đắt tiền. Nắm bắt được thị hiếu này, các nhà kinh doanh Nam Phi đã đi đầu và kiểm soát thị trường lông vũ. Về lợi nhuận, lông vũ là mặt hàng xuất khẩu lớn thứ tư của Nam Phi, chỉ sau vàng, kim cương và len.
Để duy trì ngôi vị bá chủ trên thị trường lông vũ, Nam Phi đã xây dựng nhiều trang trại nuôi đà điểu tại thị trấn Oudshoorn với hàng nghìn nhân công. Tuy nhiên, chất lượng lông đà điểu của Nam Phi chưa bằng loài hoang dã. Lông của những con đà điểu cổ đỏ bí ẩn được phát hiện ở đâu đó trong vùng sa mạc Sahara được định giá cao hơn nhiều. Chính vì vậy, giới chức Nam Phi hết sức lo lắng, vì có thể một ngày nào đó các nhà kinh doanh Pháp, Mỹ sẽ đưa loài đà điểu quý hiếm này về các trang trại của họ ở Algeria hoặc bang Arizona (Mỹ) nuôi dưỡng. Khi đó, đương nhiên ngôi vị của Nam Phi trong thị trường lông vũ sẽ lung lay.
Nam Phi xác định, việc đưa đà điểu cổ đỏ về nuôi dưỡng là nhiệm vụ cấp thiết, vì chỉ có như vậy mới duy trì được sự cạnh tranh với các nhà kinh doanh nước ngoài, nhưng cái khó của họ là không rõ nguồn gốc của loài đà điểu cổ đỏ ở đâu. Các manh mối đã không xuất hiện cho đến năm 1910, khi lãnh sự Anh ở Tripoli (Libya) có được một chiếc lông của đà điểu cổ đỏ. Ông tiết lộ, chiếc lông quý hiếm này được một đoàn lữ hành đưa đến từ khu vực Sahel, một vùng rộng lớn ở rìa phía nam của sa mạc Sahara. Sau khi thông tin này xuất hiện, đột nhiên một nhân viên thuộc Ban Thư ký Nông nghiệp Nam Phi có tên là Ernest Thornton mất tích và được cho là bí mật đến Mỹ.
Theo giả thuyết của chính quyền Nam Phi, Ernest Thornton chính là người đã đào tẩu và cung cấp thông tin quý giá về nơi có sự tồn tại của đà điểu cổ đỏ cho Mỹ. Theo đó, thời điểm này, cuộc săn lùng đà điểu cổ đỏ đã trở thành một cuộc đua gay cấn. Chính quyền Nam Phi cử phái đoàn do thám bí mật đến Sahel, do anh trai của kẻ đào tẩu nói trên là Russell Thornton dẫn đầu, cùng hai thành viên tháp tùng là những chuyên gia nổi tiếng về đà điểu Frank Smith và Jack Bauker. Họ được giao nhiệm vụ bằng mọi giá tìm kiếm nơi sinh tồn của đà điểu Barbary và đưa chúng về Nam Phi trước khi các đối thủ cạnh tranh có thể tiếp cận những con chim này.
Nhiệm vụ khó khăn
Chuyến đi của Russell Thornton và các cộng sự được lên kịch bản rất chi tiết. Đầu tiên, đoàn do thám đến London để mua sắm các vật dụng cần thiết và thuê một phiên dịch viên người Anh, người rất am hiểu địa bàn Tây Phi. Điểm dừng tiếp theo của đoàn là Paris (Pháp), nơi Russell Thornton đã bí mật gặp gỡ người thạo tin là một doanh nhân địa phương tên là Hassin. Hassin giới thiệu Russell Thornton với nhà kinh doanh lông vũ người Do thái là Isaac Hassan, người có nhiều năm cung cấp lông vũ đà điểu từ Bắc Phi sang châu Âu. Ông này biết được những chiếc lông đà điểu cổ đỏ được cung cấp bởi các nhà kinh doanh tại thành phố châu Phi cổ đại Katsina, nằm sâu trong lãnh thổ Nigeria.
Hành trình đầu tiên của Russell Thornton ở châu Phi bắt đầu từ Forcados, một thành phố của Nigeria nằm bên bờ vịnh Benin. Tại đây, nhóm của Russell Thornton thuê một chiếc tàu hơi nước di chuyển trên sông Niger. Họ cập cảng ở thành phố Baro miền trung Nigeria, cách bờ biển vịnh Guinea 650 km, rồi thuê hơn 100 người khuân vác để đồng hành. Từ đây, đoàn do thám quyết định đi tàu hỏa đến Zaria, một trong những thành phố của người Hausa. Do đường sắt bị hỏng nên họ phải đi bộ và cắm trại gần Kano, một khu định cư giao thương quan trọng cách Katsina 135 km.
Tại Kano, sau nhiều ngày lang thang dò hỏi qua khách lữ hành tại nhiều khu chợ, Russell Thornton đã được biết lông đà điểu Barbary có nguồn gốc từ Zinder, nơi là thuộc địa của Pháp. Nắm được thông tin quý giá này, Russell Thornton lập tức đánh điện báo cho quan chức Nam Phi, yêu cầu được phép vượt biên và tiếp tục tìm kiếm đà điểu trên lãnh thổ thuộc địa Pháp. Tuy nhiên, phải mất một tháng rưỡi sau, các nhà chức trách Nam Phi mới có phản hồi, cho phép nhóm do thám thực hiện nhiệm vụ và cấp kinh phí 7.000 bảng Anh để mua 150 con đà điểu Barbary. Tuy nhiên, giới chức Nam Phi cũng đặt điều kiện là nếu phi vụ này vỡ lở, nhóm bị bắt thì họ sẽ phải tự đứng ra chịu trách nhiệm và chính phủ không liên quan.
Nhận được “mật lệnh”, nhóm do thám lên đường ngay và sau bảy ngày đi bộ vượt sa mạc, cuối cùng họ cũng đến được Zinder. Tại đây, đoàn do thám đã gặp lãnh đạo địa phương và đàm phán xuất khẩu đà điểu. Tuy nhiên, các cuộc đàm phán diễn ra khó khăn và sau sáu tuần họ nhận được câu trả lời cuối cùng khiến cả nhóm vô cùng thất vọng. Vì chính quyền thuộc địa Pháp không những cấm xuất khẩu đà điểu mà còn cấm xuất khẩu cả trứng của loài động vật quý giá này. Trở về Kano với hai bàn tay trắng, Russell Thornton và các cộng sự không bỏ cuộc và dành thêm năm tháng nữa để lưu lại vùng đất này. Cuối tháng 4-1912, không biết bằng cách nào, mà đoàn do thám đã “tập hợp” được một đàn đà điểu 150 con tại các bãi cỏ ở gần khu lán trại của đoàn ở Kano, sau đó được vận chuyển chúng về Nam Phi bằng đường sắt, đường biển. Dù phải trải qua quãng đường dài về Nam Phi, nhưng đàn đà điểu vẫn sống sót, chúng được đưa đến Trường cao đẳng Nông nghiệp Grootfontein của Nam Phi để lai tạo với các loài đà điểu bản địa. Trong một cuộc trả lời phỏng vấn, thành viên đoàn do thám Frank Smith kể lại rằng, họ từng “giao tranh ác liệt” với những người du mục, gián điệp Mỹ và các tay lái buôn đà điểu đến từ thành phố Timbuktu của Mali. Để “cắt đuôi” những kẻ truy đuổi, đoàn đã chia thành ba nhóm. Tuy nhiên ông không tiết lộ bằng cách nào mà đoàn do thám có thể “tập hợp” được đàn đà điểu, bởi nếu tiết lộ thì sẽ trở thành một vụ bê bối quốc tế. Ông chỉ chia sẻ rằng, đoàn do thám đã trải qua quãng thời gian hết sức khó khăn khi họ phải đối đầu với Binh đoàn lê dương Pháp chốt chặn ở biên giới nhằm ngăn cản việc vận chuyển đàn đà điểu qua.
Cuộc săn lùng đà điểu Barbary do Russell Thornton đứng đầu thành công đã giúp Nam Phi trở thành quốc gia độc tôn về lông vũ quý hiếm. Tuy nhiên, ưu thế này của “đất nước cầu vồng” ở “lục địa đen” cũng chỉ kéo dài trong khoảng thời gian ngắn, bởi chỉ hai năm sau phi vụ nói trên, thị trường lông vũ bắt đầu sụp đổ do những quy định về cấm buôn bán các loài chim hoang dã.
