Nạn nhân của bọn buôn người
Những năm gần đây, cuộc khủng hoảng người di cư đã gây ra nhiều hệ lụy tại nhiều quốc gia trên thế giới. Tháng 4 vừa qua, ông Mohammed Abdiker, người phát ngôn của Tổ chức Di cư quốc tế (IMO), công bố một báo cáo “gây sốc”, cho thấy người di cư từ các nước Tây Phi đang bị mua bán công khai tại các “chợ nô lệ” ở Libya - nơi vẫn thường được những kẻ buôn người lấy làm điểm xuất phát trong hành trình đưa người tị nạn từ châu Phi tới châu Âu. Báo cáo này đã đánh dấu một bước tiến mới trong việc xem xét vấn đề nô lệ hiện đại, bởi những báo cáo trước đó mới chỉ ghi nhận việc các nạn nhân của các tổ chức buôn người khi đi qua Libya đã bị tra tấn, bị cưỡng bức lao động và bị bạo hành. “Tình hình thật bi thảm”, ông Abdiker nhận định.
Nô lệ thời hiện đại là cụm từ thường được dùng để chỉ nạn nhân của những hình thức lao động cưỡng bức, như người buộc phải lao động để gán nợ, bị khai thác tình dục và bị tác động bởi những hình thức bóc lột khác. Theo ILO, trên toàn thế giới hiện có hơn 21 triệu nô lệ hiện đại, trong đó có khoảng 14,4 triệu người là phụ nữ và trẻ em gái, còn lại là đàn ông và trẻ em trai.
Tình trạng nô lệ hiện đại chủ yếu phổ biến ở các ngành như nông nghiệp, đánh bắt cá, xây dựng, khai thác mỏ, giúp việc nhà… Đặc biệt, khoảng 4,5 triệu người, tương đương 22% các trường hợp được cho là nô lệ hiện đại, là nạn nhân của nạn khai thác tình dục. Cũng theo ILO, hằng năm nô lệ hiện đại tạo ra hơn 150 tỷ USD lợi nhuận cho những đối tượng được hưởng lợi từ tình trạng này.
Trái ngược suy nghĩ của nhiều người, tình trạng nô lệ hiện đại xuất hiện ở mọi nơi trên thế giới, gồm cả ở những nước phát triển như Nhật Bản, Anh, Mỹ,… chứ không chỉ ở các nước nghèo. Ngày 13-9 vừa qua, tờ The Independent cho rằng, Anh đang trở thành trung tâm toàn cầu của các hình thức nô lệ hiện đại, mà thông qua một cơ chế tham chiếu quốc tế đã xác định gần 4.000 người. Tuy nhiên, ông Kevin Hyland, Ủy viên độc lập phụ trách chống nô lệ của Anh, ước tính con số này cao hơn nhiều, lên đến 13.000 người. Các nạn nhân này đến từ 108 nước khác nhau.
Biếm họa của KONSTANTINOS ROUNGERIS
Cơ hội tự do từ Nghị định thư của ILO
Tháng 5-2015, Niger ghi dấu ấn lịch sử khi trở thành quốc gia đầu tiên trên thế giới phê chuẩn Nghị định thư của ILO về tình trạng lao động cưỡng bức. Việc phê chuẩn Nghị định thư đánh dấu một chiến thắng quan trọng của cộng đồng quốc tế trong cuộc chiến chống lại tình trạng nô lệ hiện đại ở Niger, đất nước có đến hàng chục nghìn phụ nữ, trẻ em và đàn ông vẫn đang phải sống trong cảnh nô lệ.
Sở dĩ nói Niger đã tạo nên lịch sử là bởi quốc gia châu Phi này là một trong vài nước trên thế giới vẫn còn những người sinh ra đã làm nô lệ. Thí dụ, tại khu vực Tahaou của Niger, những bé gái là con của nô lệ khi sinh ra sẽ bị bán làm “vợ thứ 5” thông qua hủ tục có tên “wahaya”, đồng nghĩa với việc các em sẽ bị khai thác tình dục hoặc bị buộc làm giúp việc nhà. Con của những bé gái này về sau sinh ra cũng sẽ phải chịu thân phận nô lệ.
Không chỉ các bé gái, các bé trai ở Niger cũng có thể phải chấp nhận thân phận nô lệ ngay từ khi lọt lòng và sẽ buộc phải làm việc trên những cánh đồng, phải trở thành trẻ chăn cừu hay đi ăn xin trên phố. “Những nô lệ đó sẽ phải cày cấy trên đồng, chăn nuôi gia súc, chăm sóc con của chủ, làm hết việc nhà. Chúng sẽ không thể kết hôn nếu không được chủ chấp thuận”, ông Samaila Ibrahim, điều phối viên của Dự án Chống lao động cưỡng bức và phân biệt đối xử của ILO tại Niger, cho biết.
Cùng những hình thức nô lệ truyền thống này, các hình thức nô lệ hiện đại hơn như buôn bán người cũng đã hình thành và phát triển mạnh tại Niger. Hàng nghìn phụ nữ ở nước này đã bị bán sang các nước khác ở khu vực Bắc Phi, Trung Đông và châu Âu, bị ép phải bán dâm. Theo báo cáo của Cục Thống kê Niger và ILO, tại thời điểm thông qua Nghị định thư của ILO, Niger vẫn đang có 59.000 phụ nữ, trẻ em và đàn ông đang là nô lệ truyền thống hoặc nô lệ hiện đại.
Chính vì thế, việc Chính phủ Niger phê chuẩn Nghị định thư nói trên đã mở ra cơ hội mới cho các nạn nhân ở nước này. Còn với thế giới, trường hợp của Niger đã kêu gọi các nước tiếp bước, hướng tới xóa bỏ nạn nô lệ thời hiện đại, khôi phục hy vọng và sự tự do cho hàng triệu người hiện đang bị mắc kẹt trong tình trạng khốn cùng. Cho đến nay, đã có 18 nước phê chuẩn Nghị định thư này, và ILO đang đặt mục tiêu có ít nhất 50 nước phê chuẩn vào cuối năm 2018.
Siết chặt quản lý người lao động nhập cư
Trong bối cảnh như vậy, tập trung nỗ lực nhằm chống lại tình trạng nô lệ thời hiện đại là một trong những ưu tiên đã được giới chức các nước thực hiện thời gian qua. Phát biểu ý kiến tại một cuộc phỏng vấn sau cuộc họp của các quan chức và lãnh đạo doanh nghiệp trong khuôn khổ thỏa thuận “Tiến trình Bali”, nhằm chống lại tình trạng đưa người di cư trái phép, buôn người và các loại tội phạm xuyên quốc gia liên quan hôm 13-9 vừa qua, Đại sứ Australia đặc trách vấn đề buôn người, Andrew Goledzinowski cho biết tại cuộc họp, các đại biểu đã nhất trí trong năm tới sẽ đệ trình những khuyến nghị rõ ràng để các chính phủ có thể bảo vệ người lao động nhập cư khỏi nguy cơ trở thành nô lệ thời hiện đại, thông qua việc quản lý hiệu quả hơn việc tuyển dụng người lao động nhập cư và bảo vệ lao động nhập cư.
AP dẫn lời ông Goledzinowski cho biết, trong số các ý tưởng đang được cân nhắc có việc lập một trang web khu vực để xếp hạng những nhà tuyển dụng nhân công. Một ý tưởng khác cũng đang được xem xét là việc thiết lập một đường dây nóng khu vực để tiếp nhận tin báo của người lao động về tình trạng của họ.
Hiện nay, Công ty sản xuất đồ thể thao Adidas đã lập một đường dây nóng như vậy tại Trung Quốc và một số nước khác. Ngoài ra, các đại biểu tham gia cuộc họp nói trên cũng khuyến nghị áp dụng các quy định để bảo đảm người lao động không phải trả tiền cho bên tuyển dụng nhằm tránh trường hợp người lao động bị tính phí cao, sau đó bị giữ hộ chiếu khi đến nơi làm việc như hiện nay.
