Tấm huy chương may mắn
Leonid Gusev sinh ngày 3/4/1922 tại làng Vnukovo, quận Dmitrovsky, vùng Moscow trong một gia đình nông dân đông con. Tốt nghiệp trung học, Leonid được nhận vào làm thợ nguội tại một nhà máy sản xuất dụng cụ nhưng chỉ trong thời gian ngắn. Năm 1941, nhà chế tạo nổi tiếng tương lai nhập ngũ, tham gia cuộc Chiến tranh vệ quốc vĩ đại. Trong hồi ký của mình, Leonid Gusev kể lại: “Tôi ra trận với một trái tim trĩu nặng. Các em của tôi vẫn ở lại Moscow, trong khi mẹ tôi ốm nặng, gần như chỉ nằm bất động. Đúng vào thời điểm đó, chúng tôi được thông báo tin buồn về việc người em trai của tôi hy sinh trong một trận chiến chỉ vài tuần trước ngày chiến thắng. Thật đau đớn, anh em chúng tôi đã không có duyên gặp nhau”.
Tại mặt trận, Leonid Gusev được phiên chế vào tiểu đoàn pháo binh với vai trò là hiệu tín viên. Mùa thu năm 1941, ông tham gia trận chiến đầu tiên gần thành phố Rzhev. Hồi ký của ông kể rằng, khi tác chiến trong trận đánh này, để có tầm nhìn tốt, ông trườn mình lên một điểm cao nằm sát một con sông nhỏ phủ đầy những lớp băng mỏng, tuy nhiên khi đó, ông không phát hiện phía trước mình là sông. Cố rướn mình lên điểm cao, ông đột nhiên rơi xuống sông với cả quân phục và bộ đàm nặng nề ướt sũng. Sau khi lên được bờ, việc đầu tiên ông quan tâm là bộ điện đàm và ông thở phào nhẹ nhõm sau khi kiểm tra bộ đàm vẫn làm việc bình thường. Khi đến điểm xác định, Leonid tiếp tục điều chỉnh hỏa lực pháo binh, giúp chặn đứng các đợt hành tiến của xe tăng Đức về phía Moscow. Nhờ chiến công này, chàng trai Leonid Gusev 20 tuổi đã được trao tặng huy chương chiến công “Vì lòng dũng cảm” đầu tiên. Chiến công đầu đời cũng chính là “thần hộ mệnh” đầy may mắn, để rồi ba năm sau đó, nó đã cứu sống ông trong giây phút sinh tử.
Mùa hè năm 1944, trong trận chiến giành lại thành phố Kovel của Ukraine, Trung sĩ Leonid Gusev đã trúng hỏa lực súng cối của quân đội Đức. Quả đạn nổ chỉ cách Gusev vài chục mét. Hậu quả là một mảnh đạn găm vào vai trái, mảnh thứ hai đâm thẳng vào ngực làm ông gục xuống đất. Sau khi tỉnh dậy, Leonid ngạc nhiên khi thấy mảnh vỡ thứ hai không gây hại cho mình mà xé toác tấm huy chương đeo trên ngực. Nhờ vậy, ông đã thoát chết.
Hành trình đến vũ trụ
Sau chiến thắng, Leonid Gusev phục vụ thêm ba năm trong một đơn vị quân đội Liên Xô (trước đây) ở Đức, sau đó trở về Moscow và làm việc tại khoa Vô tuyến điện của Trường đại học Liên lạc kỹ thuật vô tuyến điện Moscow (nay là Đại học tổng hợp Liên lạc và tin học kỹ thuật Moscow).
Khi nhìn thấy tài năng của một nhà thiết kế ở Leonid Gusev, Ban lãnh đạo khoa học đã đề nghị ông làm việc trong bộ phận thiết kế của trường. Công trình đầu tiên của Gusev là một thiết bị sử dụng độ trễ của tín hiệu vô tuyến, giúp đo tốc độ và tầm bay của tên lửa. Sản phẩm trí tuệ của một nhà thiết kế trẻ, người mà lúc đó còn chưa kịp tốt nghiệp đại học, đã được chính nhà thiết kế tên lửa hàng đầu của Liên Xô Sergei Korolev đánh giá rất cao sau khi ông sử dụng máy đo của Gusev trong việc thử nghiệm tên lửa R-7 nổi tiếng, vốn được cho là mở đầu kỷ nguyên chinh phục vũ trụ của loài người.
Sau khi nhận bằng kỹ sư vô tuyến, Leonid Gusev vào làm việc tại Viện Nghiên cứu khoa học 885 (NII-885), nay là Tập đoàn “Các hệ thống vũ trụ Nga” thuộc Cơ quan Vũ trụ Nga Roscosmos. Vào thời điểm đó, ngành công nghiệp vũ trụ của Liên Xô đang nghiên cứu chế tạo vệ tinh Trái đất nhân tạo đầu tiên. Gusev được giao phát triển hệ thống vô tuyến nhỏ gọn, có thể đặt vừa bên trong một hộp tròn có đường kính 56 cm và trọng lượng 83,5 kg.
Kết quả, Leonid Gusev đã thiết kế thành công một trạm vô tuyến nặng 7 kg, gồm hai máy phát và bốn antenna. Ngày 4/10/1957, các thiết bị này được tự động kết nối ngay sau khi vệ tinh bay vào quỹ đạo. Theo đó, các nhà đài trên khắp hành tinh đã nghe rõ thấy tín hiệu “bíp bíp” là những thông tin được mã hóa từ các cảm biến nhiệt và áp suất được lắp bên trong thân vệ tinh.
Trong suốt 92 ngày vệ tinh trên quỹ đạo, việc liên lạc vô tuyến với trung tâm điều khiển bay không bị gián đoạn một phút nào. Kết quả nghiên cứu của Leonid Gusev chứng minh được rằng có thể nhận tín hiệu vô tuyến chất lượng cao từ không gian ổn định và trong thời gian dài, và trong tương lai là cơ sở hình thành dẫn đường vệ tinh, internet và truyền hình, cũng như viễn thám Trái đất.
Năm 1959, Leonid Gusev được bổ nhiệm làm Giám đốc Viện Nghiên cứu khoa học 695 của Ủy ban Nhà nước Liên Xô về vô tuyến điện. Nhà thiết kế được giao nhiệm vụ trong thời gian ngắn chế tạo hệ thống liên lạc quỹ đạo “Molniya-1” để truyền nhanh thông tin mật trên quy mô toàn Liên Xô và chế tạo thiết bị vô tuyến để liên lạc với Trái đất trong quá trình nhà du hành Yuri Gagarin bay vào vũ trụ. Theo đó, hệ thống liên lạc, được chế tạo chuyên cho chuyến bay của con người đầu tiên vào vũ trụ, ra đời và có tên gọi là “Zarya”. Kết quả, cuộc đối thoại nổi tiếng giữa “Zarya” và “Kedr” (tên gọi của Gagarin trong thời gian bay) ngày 12/4/1961 đã đi vào lịch sử du hành vũ trụ thế giới.
Cuối năm 1965, nhà thiết kế quay trở lại NII-885 công tác. Tại đây, ông bắt đầu thực hiện các dự án khám phá Mặt trăng, sao Hỏa và sao Kim. Nhóm của Leonid Gusev đã bắt đầu phát triển các hệ thống điều khiển vệ tinh vô tuyến, các tổ hợp đo trên khoang và trên mặt đất, bao gồm cả các hệ thống sử dụng tại các khu vực xa xôi của đại dương. Một trong những sự kiện vũ trụ nổi tiếng nhất mà nhóm kỹ sư vô tuyến dưới sự điều hành của Leonid Gusev tham gia là việc phóng trạm liên hành tinh tự động Luna-16 lên Mặt trăng. Đây là lần đầu trên thế giới con người đã thu thập và chuyển đất từ Mặt trăng về Trái đất. Nhờ chế tạo thành công hệ thống thông tin liên lạc phục vụ sứ mệnh này, Gusev đã nhận Giải thưởng Lenin.
Leonid Gusev qua đời vào ngày 11/3/2015 tại Moscow, hưởng thọ 93 tuổi. Để kỷ niệm 100 năm ngày sinh nhà thiết kế, Roscosmos đã thành lập một giải thưởng đặc biệt, đó là huy hiệu mang tên L.I. Gusev. Huy hiệu này sẽ trao tặng cho những người làm việc trong ngành tên lửa vũ trụ hoàn thành xuất sắc các nhiệm vụ khoa học kỹ thuật đặc biệt, đóng góp đáng kể vào việc thực hiện các chương trình dự án khoa học có sự sáng tạo cao, cũng như tích cực tham gia vào chế tạo các hệ thống thiết bị hiện đại.
