Một điểm chung mà các nhà nghiên cứu, chuyên gia quân sự và lịch sử đều khẳng định, Đại tướng Võ Nguyên Giáp là một trong những người lãnh đạo chủ chốt, góp phần quan trọng vào cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc, thống nhất hai miền Việt Nam trước sự xâm lược của hai đế quốc là Pháp và Mỹ. Cuộc đời và sự nghiệp của Đại tướng Võ Nguyên Giáp luôn là nguồn cảm hứng bất tận và là tư liệu quý báu đối với nhiều chuyên gia, học giả ở trong và ngoài nước, giúp thế hệ sau tìm hiểu sâu sắc hơn về một con người xuất chúng song cũng không kém phần nhân văn hiếm có.
Từ một vị chỉ huy xuất chúng…
Đối với những cống hiến cho cách mạng của Đại tướng, nhà sử học Derek Frisby - Phó GS tại Đại học Middle Tennessee State và một chuyên gia về lịch sử quân sự Mỹ, đánh giá rất cao vai trò của Đại tướng Võ Nguyên Giáp trong hai cuộc kháng chiến giành độc lập dân tộc.
Trên chiến trường, Đại tướng được đối phương dành sự tôn trọng vì tư duy chiến lược quân sự đặc biệt và tài năng chỉ huy xuất chúng. Chính Đại tướng là người đầu tiên giúp tổ chức cuộc kháng chiến chống lại sự chiếm đóng của phát-xít Nhật trong Chiến tranh thế giới thứ hai. Dưới sự lãnh đạo của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh, với tư cách là người chỉ huy, Đại tướng đã kiến nghị để đưa ra những quyết sách đúng đắn và sáng tạo, cùng Quân đội nhân dân Việt Nam đánh bại quân Pháp được trang bị tốt hơn rất nhiều lần tại Điện Biên Phủ vào năm 1954, góp phần quan trọng buộc thực dân Pháp phải rút khỏi Đông Dương. Sau khi đất nước bị chia cắt làm hai miền do sự can thiệp quân sự của Mỹ, cùng với toàn Đảng, toàn dân, một lần nữa chính Đại tướng Võ Nguyên Giáp - nhà chiến lược chưa từng qua bất kỳ trường lớp quân sự nào, đã cùng các đồng chí lãnh đạo của đất nước góp phần quan trọng trong việc đánh bại quân đội miền nam Việt Nam do Mỹ hậu thuẫn, góp phần không nhỏ vào công cuộc thống nhất đất nước.
Theo ông Frisby, Đại tướng Võ Nguyên Giáp là một bậc thầy về hậu cần, người có khả năng tiến hành chiến tranh cách mạng với một mức độ linh hoạt và khả năng thích ứng mà từ trước đến nay ít ai có thể sánh kịp. Quân đội nhân dân Việt Nam đã trở thành một khối quân sự thống nhất, đồng thời xây dựng hậu phương đầy đủ từ nhân dân để tiếp sức cho tiền tuyến. Ngoài ra, đánh giá về sự tài tình trong các chiến lược quân sự, ông Frisby cho rằng, Đại tướng là bậc thầy của những quyết định gây bất ngờ trước đối phương. Lợi dụng sự tự tin thái quá và kiêu ngạo của các đế quốc phương Tây về sức mạnh, về hỏa lực và trang thiết bị, chiến thắng Điện Biên Phủ vĩ đại là tấm gương không thể phù hợp hơn cho thấy sự linh hoạt và quyết tâm của cách mạng Việt Nam. Việc vận chuyển pháo binh và súng phòng không vào những địa hình gần như bất khả thi đã khiến kẻ thù mạnh hơn bị bất ngờ và không thể ứng phó kịp.
Nhiều tờ báo nổi tiếng thế giới cũng từng nhắc tới Đại tướng Võ Nguyên Giáp. Hãng thông tấn quốc gia Algeria APS từng ca ngợi Đại tướng Võ Nguyên Giáp là “vị tướng huyền thoại”, người “anh hùng của dân tộc Việt Nam”, trong khi tờ Liberté của nước này gọi ông là “một trong những chiến lược gia quân sự quan trọng nhất trong lịch sử mà các tướng Pháp và Mỹ cũng phải thừa nhận”.
… tới một tâm hồn cao đẹp
Không chỉ là vị chỉ huy và chiến lược gia xuất sắc, Đại tướng Võ Nguyên Giáp còn là trí thức lớn, với khả năng hùng biện, sáng tác văn thơ tài năng. Nhà sử học Pháp Alain Ruscio, người từng viết cuốn sách về Đại tướng có tựa “Une vie” (tạm dịch: “Một cuộc đời”) ra mắt năm 2011 từng khẳng định, Đại tướng Võ Nguyên Giáp là một trong những anh hùng của thế kỷ 20. Dù vậy, đối với ông Ruscio, Đại tướng lại là người vô cùng khiêm tốn. “Ông ấy không bao giờ đặt mình lên trước mọi người. Không chỉ vậy, Đại tướng cũng là người gần gũi, cởi mở với mọi người chung quanh. Tôi cũng ấn tượng về khả năng sử dụng tiếng Pháp tuyệt vời của ông ấy. Tôi có thể chia sẻ với Đại tướng rất nhiều sắc thái khác nhau của tiếng Pháp”, ông Ruscio bày tỏ.
“Một quý ông với tâm hồn thi sĩ”, đó lại là hình ảnh khác của Đại tướng qua lăng kính của Cecil B.Currey - một cựu Đại tá quân đội Mỹ, GS chuyên ngành quân sự và tác giả nổi tiếng của 12 cuốn sách, nhiều bài báo về lịch sử chiến tranh, đặc biệt là chiến tranh Việt Nam. Trong số đó có cuốn “Victory at all cost: Victory at Any Cost: The Genius of Viet Nam’s Gen. Vo Nguyen Giap” (tạm dịch là “Chiến thắng bằng mọi giá”) nói về thiên tài quân sự của Đại tướng Võ Nguyên Giáp. Ông Currey từng ở Việt Nam trong nhiều năm để phỏng vấn Đại tướng cùng nhiều nhà lãnh đạo khác. Giữa vô vàn câu chuyện xúc động về cuộc đời và con người của Đại tướng, kỷ niệm mà ông Currey khó quên nhất liên quan bi kịch của chính cuộc đời Đại tướng, khi ông nhận tin dữ về người vợ đầu tiên, bà Nguyễn Thị Quang Thái.
Theo ghi chép “Một sĩ quan và một quý ông: Tướng Võ Nguyên Giáp như một quân nhân và nhà thơ” của nhà sử học Currey, năm 1935, Đại tướng Võ Nguyên Giáp thành hôn với bà Nguyễn Thị Quang Thái, em gái nhà cách mạng Nguyễn Thị Minh Khai. Tới tháng 12/1939, bà Quang Thái sinh con gái đầu, đặt tên là Võ Hồng Anh. Năm 1940, Ủy ban Trung ương Đảng quyết định gửi ông và một số đồng chí đi Trung Quốc, chuẩn bị cho phong trào chiến tranh du kích trong tương lai ở Việt Nam. Bế con trên tay, hai người rảo bước trên bờ hồ Tây và chia tay nơi cuối đường Cổ Ngư. Sau những giọt nước mắt lặng lẽ của bà Quang Thái, đó là lần cuối hai người thấy nhau. Năm 1942, thực dân Pháp đã bắt bà Quang Thái tại nhà ở thành phố Vinh và kết án 16 năm tù. Năm 1944, sau nhiều lần bị tra tấn dã man trong nhà tù Hỏa Lò, bà Quang Thái đã hy sinh anh dũng vì lý tưởng mà người chồng đang tranh đấu.
Thời điểm bà Quang Thái bị bắt giam là lúc Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã về nước theo chỉ thị của Bác Hồ cùng các đồng chí lãnh đạo để xây dựng chiến khu Cao - Bắc - Lạng. Nhiều khi ngồi dưới gốc cây giữa đại ngàn, ông mong đến ngày được gặp lại vợ và con gái. Vì hoạt động bí mật, lâu lâu ông mới gửi về nhà một bức thư viết trên mẩu giấy cuốn thuốc lá. Những lá thư chứa chan tình yêu vẫn tiếp tục gửi về địa chỉ người đã mất. Theo ý kiến của nhà sử học Currey, ngoài tài năng quân sự bậc thầy, trong Đại tướng Võ Nguyên Giáp còn là một tâm hồn kết tinh văn hóa phương Đông và ẩn chứa nhiều điều hết sức nhân văn, đầy tình người.
