VinFuture sau 5 mùa giải: Từ khởi nguồn phụng sự đến biểu tượng quốc tế mới về khoa học vì nhân loại

Tinh thần xuyên suốt và thống nhất của VinFuture từ khi ra đời đến nay là: Khoa học không chỉ phục vụ khoa học, mà phải tạo ra giá trị cho nhân loại và góp phần làm cho cuộc sống tốt đẹp hơn.

VinFuture là cú hích để khoa học Việt Nam vào bản đồ tri thức toàn cầu

Mở màn cho phiên diễn thuyết mở đầu Tuần lễ Khoa học-Công nghệ VinFuture 2025, bên cạnh những công trình khoa học đột phá, nghiên cứu trái tim nhân tạo của Phó Giáo sư Đỗ Thanh Nhỏ trở thành tâm điểm và niềm hy vọng về giải pháp “cứu” những trái tim đang suy kiệt của hàng triệu người trên thế giới.

“Việt Nam có xấp xỉ 33% tổng số ca tử vong liên quan đến tim mạch, 1,6 triệu người đang sống với suy tim và xu hướng tăng. Thế giới cần phải làm gì?”, Phó Giáo sư Nhỏ mở đầu diễn thuyết để lý giải về hành trình ông tìm ra giải pháp “trái tim nhân tạo” để ứng phó với hai vấn đề: thiếu hụt nguồn tạng tim hiến và những biến chứng của việc cấy thiết bị hỗ trợ tim.

Trái tim nhân tạo mô phỏng chuyển động của trái tim bình thường và robot có thể theo dõi hoạt động để giải quyết các bài toán điều trị suy tim và xử lý nhiễm trùng. “Hơn 42.000 bệnh nhân được cấy HeartMate 3 LVAD, nhưng Việt Nam mới chỉ có một người. Chúng tôi sẽ tiếp tục nghiên cứu”, Phó Giáo sư Nhỏ nói về con đường nghiên cứu.

Cũng tại diễn đàn về y sinh, những nỗ lực tiên phong trong việc ứng dụng các kỹ thuật phẫu thuật tiên tiến và công nghệ y học 3D tại Việt Nam để thực hiện hàng nghìn ca phẫu thuật phức tạp, trong đó có nhiều ca bảo tồn vận động cho bệnh nhân ung thư xương của Giáo sư, Tiến sĩ Trần Trung Dũng và cộng sự đã góp phần thiết lập những tiêu chuẩn mới trong chăm sóc người bệnh.

Còn với mô hình robot “made in Việt Nam” đang được nâng cấp phiên bản ưu Việt hơn, Tiến sĩ Nguyễn Trung Quân (Đại học Nam California-Hoa Kỳ, Chủ tịch kiêm Giám đốc Khoa học VinMotion-Việt Nam) đã gợi mở ra một thực lực mới của ngành khoa học-công nghệ Việt Nam tự tin vươn mình ra thế giới bằng công nghệ robot.

Ông khẳng định: “Việt Nam đang sở hữu nhiều lợi thế trên cả ba phương diện quan trọng của robot hình người: phần cứng tốt, phần mềm mạnh và khả năng vận hành an toàn, đáng tin cậy. Việt Nam hội tụ đầy đủ các yếu tố này và có thể phát triển đồng thời, tạo nền tảng để bước vào cuộc cạnh tranh công nghệ ở tầm quốc tế. Cơ hội là rất lớn và thú vị, thách thức cũng khổng lồ, cứ tiếp tục làm và hy vọng tương lai tươi sáng”.

Rất nhiều diễn thuyết truyền cảm hứng, chia sẻ những thành tựu khoa học-công nghệ mang tính đột phá cho nhân loại tại Tuần lễ Khoa học-Công nghệ VinFuture 2025 năm nay là sự góp mặt của các nhà khoa học người Việt Nam trên các lĩnh vực: Y sinh, robot, nông nghiệp... mang lại một dấu ấn mới cho giải thưởng khoa học-công nghệ được đánh giá đẳng cấp thế giới. Sự tự tin và những cống hiến của các nhà nghiên cứu người Việt được thế giới ghi nhận.

Giáo sư Tan Yap Peng vừa từ Singapore về Việt Nam làm việc với vị trí hiệu trưởng Trường đại học VinUni đặc biệt ấn tượng với chất lượng và cách trình bày của các nhà khoa họcViệt Nam tại Tuần lễ VinFuture 2025. “Các nhà nghiên cứu Việt Nam hiện nay đã sánh ngang với các nhà nghiên cứu quốc tế. Những vấn đề họ đang giải quyết không chỉ mang tính quốc gia, mà đều là các bài toán thách thức mang tầm quốc tế”, Giáo sư Tan Yap Peng nói. Với những tiến bộ và nỗ lực mà đất nước cũng như các trường đại học đã đầu tư, ông kỳ vọng rất lớn rằng các nhà khoa học Việt sẽ dẫn dắt nhiều lĩnh vực trong tương lai rất gần.

Tiến sĩ Filippo Giorgi, nhà khoa học hàng đầu thuộc Trung tâm Vật lý lý thuyết Quốc tế Abdus Salam (Italia) và là thành viên Hội đồng Sơ khảo VinFuture bày tỏ hứng thú khi bản thân đã học hỏi được nhiều điều trong nhiều lĩnh vực; được mở rộng kiến thức về các vấn đề như AI, robot, và các lĩnh vực khác.

Không chỉ với cá nhân, ông tin rằng các nhà khoa học thế giới đến Việt Nam tuần vừa qua đều nhìn thấy nhiệt huyết từ giới khoa học trẻ Việt Nam. “VinFuture và các phiên tọa đàm đã giúp thế hệ trẻ hứng thú và say mê hơn với khoa học”, ông nói.

Còn với Giáo sư Đỗ Ngọc Minh, Đại học Illinois Urbana-Champaign (Hoa Kỳ), Phó Hiệu trưởng danh dự Trường đại học VinUni (Việt Nam), thành viên Hội đồng sơ khảo Giải thưởng VinFuture đánh giá, sự hiện diện của nhiều nhà khoa học Việt Nam trong nước và ở nước ngoài có giá trị, cho thấy Việt Nam ngày càng được cộng đồng khoa học quốc tế quan tâm, đồng thời khẳng định vai trò của các trung tâm nghiên cứu trong nước.

“Tôi là một trong những người tham gia từ rất sớm vào quỹ VinFuture với vai trò cố vấn khoa học. Ngay từ đầu, chúng tôi đã xác định giải thưởng có hai mục tiêu: Tôn vinh các nhà khoa học – nhưng không chỉ khoa học nói chung, mà là khoa học phục vụ nhân loại, có tác động lan tỏa tới cuộc sống, đặc biệt ở các quốc gia đang phát triển. Hai là, kết nối khoa học Việt Nam với thế giới – đưa các nhà khoa học quốc tế đến Việt Nam, và đưa Việt Nam ra thế giới thông qua các hoạt động khoa học-công nghệ. VinFuture đã làm được điều này”, Giáo sư Minh nói.

Từ bước để thế giới biết đến Việt Nam, đến nay, VinFuture với vai trò như một cầu nối đã đầu tư cho các nhóm nghiên cứu trong nước với các nhà khoa học thế giới. “VinFuture làm việc khá “âm thầm”, chỉ khi dự án có kết quả họ mới công bố. Nhưng tôi biết đã có nhiều chương trình hợp tác được triển khai, từ việc đưa các nghiên cứu sơ khai ở nước ngoài về thử nghiệm tại Việt Nam, đến hỗ trợ các nhóm trong nước đang gặp khó khăn tiếp cận nguồn lực quốc tế”, Giáo sư Minh nói.

“Hai trong một” của giải VinFuture: Vừa tôn vinh nhà khoa học, vừa đóng góp cho nhân loại

Lần đầu tiên tham gia Hội đồng sơ khảo, Tiến sĩ Filippo Giorgi ấn tượng với sự đặc biệt của VinFuture khi tập trung vào mục tiêu khoa học phục vụ con người, phục vụ nhân loại. Ông nhấn mạnh: “Trên thế giới có rất nhiều giải thưởng về khoa học, cũng có nhiều giải thưởng về đóng góp cho nhân loại, nhưng tôi nghĩ hiếm có giải thưởng kết hợp cả hai yếu tố này. Vì vậy, VinFuture rất đặc biệt. Có thể nói rằng người thắng giải VinFuture chắc chắn ở tầm cỡ Nobel, dù việc có giành Nobel hay không còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác”.

Giáo sư Mary Claire King (Đại học Washington-Mỹ) vừa nhận Giải Đặc biệt VinFuture 2025 dành cho Nhà khoa học nữ cũng bày tỏ sự tán thưởng: “Giải thưởng VinFuture cho thấy Việt Nam đang vươn lên như một trung tâm quốc tế trong việc ghi nhận những thành tựu khoa học phụng sự cho nhân loại trên toàn thế giới. Vì thế, việc được mời tham dự và trở thành một phần của cộng đồng này là một vinh dự vô cùng lớn đối với tôi, đặc biệt là với tư cách là nhà khoa học đến từ Hoa Kỳ”.

Suốt 5 mùa phụng sự với vai trò là đồng Chủ tịch Hội đồng Sơ khảo VinFuture, Giáo sư người Việt tại Mỹ - Nguyễn Thục Quyên tự hào khoe với các nhà khoa học hàng đầu thế giới rằng người Việt Nam có rất nhiều nhân tài, chăm chỉ, ham học hỏi.

Cũng theo Giáo sư Quyên, VinFuture có thể vươn xa ra quốc tế và thu hút sự tin tưởng, quan tâm đề cử của giới khoa học thế giới, không đơn thuần nằm ở chỗ mời được các giáo sư danh tiếng toàn cầu vào Hội đồng hay mức giải thưởng, mà mục tiêu của VinFuture hướng tới vô cùng đặc biệt và đặc sắc: Đó là tôn vinh những công trình có tác động mạnh mẽ tới con người, đặc biệt là các nhóm yếu thế.

Chỉ sau 5 năm ra đời và phát triển, VinFuture đã trở thành hệ sinh thái kết nối khoa học Việt Nam với thế giới - điều mà nhiều quốc gia phải mất rất nhiều năm mới xây dựng được. Đây là cơ hội lớn để các nhà khoa học Việt Nam điền tên vào bản đồ tri thức toàn cầu.

“Thực tế, đã có những kết quả đầu tiên”, Giáo sư Quyên tự hào dẫn chứng: “VinUni đã có công bố quốc tế với chủ nhân giải VinFuture. Tôi hy vọng ngày càng nhiều nhà khoa học Việt Nam tận dụng cầu nối mà VinFuture tạo ra để hợp tác sâu rộng hơn với giới nghiên cứu tinh hoa toàn cầu. Điều quan trọng là vượt qua cảm giác e ngại rằng các nhà khoa học tầm cỡ và công trình của họ quá vĩ đại, quá xa tầm với. Một khi có một phòng lab làm được, các phòng lab khác sẽ có thêm động lực để vươn lên”.

Hành trình bền bỉ của giải thưởng khoa học đầy uy tín

Khởi đầu với thông điệp về mong ước “phục hồi” cho thế giới trong đại dịch Covid-19, VinFuture đã đi qua 5 mùa giải với thông điệp về sự “Hồi sinh và Tái thiết” cho đến “Chung sức toàn cầu”, “Bứt phát kiên cường”, tạo ra sự công bằng trong tiếp cận khoa học-công nghệ và khẳng định về năng lực “Cùng vươn mình - Cùng thịnh vượng” của các nhà khoa học Việt Nam.

VinFuture không chỉ dừng lại ở việc trao giải mà gửi một thông điệp tới toàn thế giới, từ cộng đồng khoa học quốc tế đến các nhà hoạch định chính sách, rằng những phát minh được vinh danh thực sự có giá trị cho con người và cần phải tiếp tục được đưa vào cuộc sống. VinFuture suốt 5 mùa đã tạo nên một hành trình nhất quán với thông điệp, khoa học-công nghệ không chỉ đơn thuần dừng lại ở nghiên cứu, khám phá mà nó sẽ tạo ra những bước đột phá trong phụng sự loài người và tạo ra sự công bằng trong tiếp cận cuộc sống tốt đẹp hơn.

Điều đặc biệt ấn tượng khẳng định vị trí của Việt Nam trên bản đồ khoa học thế giới khi những gương mặt từng được vinh danh ở các mùa trước – những người sau đó đã bước tiếp lên bục Nobel như Karikó và Weissman với mRNA (Nobel 2023), Hassabis và Jumper với AlphaFold (Nobel 2024), Geoffrey Hinton với deep learning (Nobel 2024), và mới nhất là Omar Yaghi với vật liệu MOFs (Nobel 2025). Điểm chung của VinFuture và Nobel là tôn vinh những công trình có sức lan tỏa lớn và thực sự mang lại lợi ích cho nhân loại. Việc những nhà khoa học từng được VinFuture vinh danh sau đó lại được Nobel ghi nhận, cho thấy các giá trị khoa học bền vững luôn được cộng đồng quốc tế trân trọng ở nhiều tầng nấc khác nhau.

Trước câu hỏi: “Liệu Việt Nam có nắm bắt được cơ hội từ các công trình đoạt giải hay không?”, Giáo sư Nguyễn Thục Quyên khẳng định là “có”. Nhiều công trình đã và đang mở ra cơ hội rất thực tế cho Việt Nam như vaccine, thuốc điều trị ung thư hay công nghệ pin mặt trời. Việt Nam cũng đang nắm bắt cơ hội từ các công trình nghiên cứu về pin mặt trời để xác định hướng đi khác biệt.

Khi thế giới đang tập trung vào tạo ra pin xe điện hiệu suất cao và bền hơn, rất ít quốc gia nghĩ đến câu chuyện tái chế pin. Việt Nam có thể sẽ đi trước trong hướng này, bởi tái chế sẽ là vấn đề lớn khi xe điện bùng nổ trong tương lai.

Ghi nhận những kết quả nghiên cứu của nhà khoa học Việt Nam, Giáo sư Quarraisha Abdool Karim thành viên Hội đồng Giải thưởng VinFuture, từng đạt giải VinFuture 2021 đề xuất, trong hệ thống Giải thưởng của VinFuture cần có thêm một giải thưởng cho nhà khoa học Việt Nam - những người đang và đóng góp cho sự thịnh vượng của Việt Nam và thế giới. “Họ xứng đáng được tôn vinh trong diễn đàn này", bà nói.

Từ VinFuture đến chiến lược quốc gia: Việt Nam cần gì để bứt phá khoa học-công nghệ?

Để Việt Nam đi xa hơn trên hành trình nghiên cứu khoa học ngang tầm thế giới, Giáo sư Nguyễn Thục Quyên cho rằng, Việt Nam không có đầy đủ điều kiện như các nước phát triển, nếu làm việc rời rạc thì rất khó tiến xa. Vì thế, nếu có thể xây dựng những phòng lab dùng chung, nơi các nhà nghiên cứu trong nước đều có thể tiếp cận, năng suất nghiên cứu sẽ khác.

Giáo sư Quyên hiến kế 4 giải pháp khả thi để thu hút nhân tài về nước: Chính phủ phải tăng cường nguồn lực cho nghiên cứu; các nhà khoa học phải hợp tác chặt chẽ với nhau; Việt Nam cần đầu tư cơ sở hạ tầng làm nghiên cứu trong trường đại học lẫn doanh nghiệp và cuối cùng là có chính sách thu hút nhà khoa học tài năng trở về để đóng góp cho đất nước.

“Bốn giải pháp này phải đi cùng nhau thì khoa học Việt Nam mới có thể bứt phá”, Giáo sư Quyên nói.

Cùng chung quan điểm này, Giáo sư Đỗ Ngọc Minh nhấn mạnh, làm khoa học cần một cộng đồng. Ở nước ngoài, các nhà khoa học có điều kiện tiếp cận công nghệ cao, cơ sở dữ liệu lớn, phòng thí nghiệm mạnh. Nếu trong nước xây dựng được đội ngũ nhân lực tốt, có môi trường học thuật, có doanh nghiệp sẵn sàng hợp tác, thì các nhà khoa học Việt ở nước ngoài sẽ thấy rõ nơi đây rất đáng để quay về đóng góp. Điều quan trọng là cho họ thấy Việt Nam thực sự quan tâm đến khoa học-công nghệ và có môi trường để phát triển lâu dài.

“Các nhà khoa học quốc tế khi đến Việt Nam làm việc đều bất ngờ trước chất lượng đội ngũ nghiên cứu của chúng ta. Họ nhận xét rằng Việt Nam đủ khả năng giải quyết những bài toán khó, nhưng chưa có nhiều công bố trên các tạp chí hàng đầu. Khi các nhóm trong nước hợp tác với các nhóm quốc tế đã quen đăng bài trên những tạp chí top đầu như Nature, Science, thì khả năng công bố sẽ tăng lên. Từ đó, thế giới sẽ biết đến nghiên cứu Việt Nam nhiều hơn”, Giáo sư Minh nói.

Giáo sư María Esperanza Martínez-Romero (Mexico) ,Giải Đặc biệt VinFuture 2025 dành cho Nhà khoa học đến từ các nước đang phát triển nói, việc có thêm nhiều nhà nhà khoa học, Việt Nam đã có được những thành công trong giáo dục, đào tạo thúc đẩy nghiên cứu. Điều đó mang lại giá trị lợi ích trực tiếp cho đất nước. Tuy nhiên, dữ liệu và thông tin ngày càng nhiều như sóng thần. Nên việc nghiên cứu cần phải đầu tư hơn nữa. Có người nói đầu tư nguồn lực cho nghiên cứu tốn kém nhưng bà không nghĩ vậy, bởi: “Những đầu tư đó giúp các bạn có thêm kiến thức, hiểu biết và giữ chủ quyền quốc gia với kết quả nghiên cứu của riêng bạn”, Giáo sư nói.

VinFuture sắp bước sang mùa thứ 6 với những thành tựu rực rỡ khi góp một phần vào việc tôn vinh những công trình khoa học-công nghệ đột phá của nhân loại. Giải thưởng một lần nữa nhắc nhở tầm quan trọng của khoa học với nhân loại, là nền tảng của thành công và sự thịnh vượng của quốc gia. Nhờ những phát minh ấy, thế giới sẽ giải quyết được những thách thức mà loài người đối mặt trên toàn cầu.

Trải qua 5 năm, VinFuture không chỉ ghi dấu bằng những công trình khoa học đột phá, những diễn thuyết lay động và sự hiện diện của các trí tuệ hàng đầu thế giới, mà còn bởi cách Việt Nam tự tin bước vào cuộc đối thoại bình đẳng với cộng đồng khoa học quốc tế. Hành trình 5 năm đã chứng minh rằng, VinFuture không chỉ là một giải thưởng mà đó là lời khẳng định rằng một quốc gia đang phát triển như Việt Nam hoàn toàn có thể đặt mình vào trung tâm của bản đồ khoa học thế giới bằng niềm tin, sự đầu tư và tinh thần bền bỉ phụng sự con người.