Thực hiện Đề án, từ năm 2024 đến nay, vùng đồng bằng sông Cửu Long đã thực hiện hơn 354 nghìn ha chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh. Theo đánh giá, sản xuất lúa ở các vùng chuyên canh đã giúp giảm giống gieo sạ, phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, nước tưới…vì vậy năng suất, chất lượng gạo nâng cao. Những thành công đó có được là nhờ việc ứng dụng các công nghệ tiên tiến vào sản xuất, trong đó có quy trình MRV (đo lường, báo cáo, thẩm định).
Theo Viện Môi trường Nông nghiệp (Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam), mục tiêu của quy trình MRV trong canh tác lúa chất lượng cao, phát thải thấp là định lượng khí thải giảm theo chương trình một triệu ha lúa phát thải thấp.
Điểm chính của quy trình là thúc đẩy chuyển đổi phương thức sản xuất và sử dụng tài nguyên hiệu quả gồm: Tối ưu hóa sử dụng phân bón, nước thông qua các kỹ thuật như sạ hàng, sạ cụm, vùi phân chậm tan và quản lý nước thông minh. Từ đó, giảm lượng phân bón, giống, nước cần thiết làm tăng cao giá trị lúa gạo.
Cùng với đó là áp dụng phương pháp canh tác lúa tiên tiến, bền vững và bảo vệ môi trường như: Tưới ướt xen khô, 3 giảm 3 tăng, 1 phải 5 giảm. Nâng cao năng lực quản lý, giám sát và cung cấp kiến thức sản xuất lúa chất lượng cao phát thải thấp cho cán bộ quản lý nông nghiệp và bà con nông dân thông qua các khóa đào tạo, tập huấn, chuyển giao kỹ thuật, quy trình MRV tại địa phương.
Đánh giá kết quả thực hiện quy trình MRV trong Đề án, Viện trưởng Viện Môi trường Nông nghiệp Mai Văn Trịnh cho rằng: Các mô hình có khả năng giảm đáng kể phát thải 3,7 đến 4,6 tấn Co2e/ha/vụ; cán bộ đã hiểu và thực hiện thành thạo các hoạt động MRV…
Trong vụ lúa đông xuân năm 2024-2025 và vụ hè thu 2025, Hợp tác xã triển khai thực hiện mô hình thí điểm thuộc dự án khuyến nông trung ương với diện tích 50ha và 10 hộ tham gia.
Hợp tác xã Nông nghiệp VINACAM Hòn Đất tỉnh An Giang
Để góp phần thực hiện Đề án, Trung tâm Khuyến nông quốc gia đã triển khai dự án xây dựng mô hình canh tác lúa giảm phát thải phục vụ phát triển bền vững vùng nguyên liệu lúa gạo xuất khẩu của đồng bằng sông Cửu Long, do Công ty cổ phần phân bón Bình Điền chủ trì thực hiện giai đoạn 2024-2025.
Dự án triển khai 12 mô hình tại các địa phương như: Đồng Tháp, An Giang, Cần Thơ, Vĩnh Long (cũ) với diện tích 600ha trong hai vụ lúa đông xuân 2024-2025 và hè thu 2025. Kết quả cho thấy, trong vụ đông xuân, năng suất đạt từ 6,87 đến 10,28 tấn lúa tươi/ha, tăng trung bình 1,94 tấn/ha; vụ hè thu năng suất từ 6,2 đến 8,85 tấn lúa tươi/ha. Thống kê cho thấy, lợi nhuận bình quân trong vụ đông xuân là hơn 38,5 triệu đồng/ha, tăng 19% so với đối chứng; vụ hè thu hơn 25 triệu đồng/ha, tăng 26% so với đối chứng.
Đặc biệt, với việc quản lý nước, rút nước thành công từ 2 đến 4 lần trong vụ thông qua quy trình ngập khô xen kẽ giúp lúa ít bị sâu bệnh hơn. Tổng hai vụ cho thấy mức phát thải giảm trung bình khoảng 10 tấn CO2/ha. Ngoài ra, bà con nông dân được vận động sau khi thu hoạch mang rơm rạ ra khỏi cánh đồng làm thức ăn cho gia súc hoặc ủ phân bón cho cây được thực hiện tốt.
Hợp tác xã Nông nghiệp VINACAM Hòn Đất tỉnh An Giang cho biết: Trong vụ lúa đông xuân năm 2024-2025 và vụ hè thu 2025, Hợp tác xã triển khai thực hiện mô hình thí điểm thuộc dự án khuyến nông trung ương với diện tích 50ha và 10 hộ tham gia. Do đây là mô hình thí điểm đầu tiên của hợp tác xã áp dụng theo quy trình canh tác lúa phục vụ Đề án trên địa bàn tỉnh nên hợp tác xã đã lựa chọn những thành viên có tâm huyết và đáp ứng tốt các điều kiện sản xuất để thực hiện.
Kết quả sau hai vụ thực hiện giúp giảm lượng giống gieo sạ, bón phân cân đối, sử dụng thuốc bảo vệ thực vật theo nguyên tắc “4 đúng”, quản lý nước ngập khô xen kẽ nên cây lúa phát triển tốt, hạn chế sâu, bệnh gây hại. Từ đó góp phần giảm chi phí sản xuất, tăng năng suất và lợi nhuận cho bà con nông dân. Triển khai mô hình, hợp tác xã ký hợp đồng liên kết tiêu thụ lúa với doanh nghiệp và kiểm tra chất lượng lúa đạt yêu cầu xuất khẩu nên giá lúa trong mô hình bán với giá cao hơn bên ngoài 300 đồng/kg; lợi nhuận trung bình qua hai vụ đạt khoảng 7 triệu đồng/ha so sản xuất truyền thống.
Theo Trung tâm Khuyến nông tỉnh An Giang, mặc dù có lợi thế về diện tích và sản lượng nhưng sản xuất lúa trên địa bàn hiện nay còn một số tồn tại như: Nông dân lạm dụng hoặc bón dư thừa phân đạm tạo ra NO₂, đốt rơm rạ tạo ra CO₂, tập quán vùi rơm rạ trong điều kiện không thể đốt gây phát thải CH₄.
Tỉnh An Giang phấn đấu đến năm 2030 có 352.787ha vùng chuyên canh lúa chất lượng cao, phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh. Thời gian qua, tỉnh đã triển khai thí điểm một số mô hình, kết quả cho thấy giúp giảm chi phí sản xuất, tăng hiệu quả kinh tế, tạo ra sản phẩm gạo phục vụ xuất khẩu và nâng cao tính cạnh tranh trên thị trường trong nước và quốc tế.
Qua đánh giá, chi phí sản xuất trong mô hình giảm hơn 1,8 triệu đồng/ha, hiệu quả kinh tế cao hơn 6,6 triệu đồng/ha, tăng hơn so với ngoài mô hình là 37%; giảm lượng phát thải từ 37,22% đến 52,77%. Đặc biệt, điểm thực hiện mô hình áp dụng đồng bộ 100% cơ giới hóa trong gieo sạ, chăm sóc và thu hoạch.
Tại tọa đàm ứng dụng các công nghệ trong quản lý canh tác lúa chất lượng cao, phát thải thấp ở vùng đồng bằng sông Cửu Long tổ chức tại thành phố Cần Thơ vừa qua, nhiều ý kiến cho rằng, thời gian tới các hợp tác xã cần vận động thành viên mở rộng diện tích, tiếp tục áp dụng tốt quy trình quản lý nước và ghi chép sổ nhật ký đầy đủ; các nhà khoa học cần nghiên cứu giải pháp xử lý rơm để nông dân thực hiện tốt khâu thu gom ra khỏi đồng ruộng sau khi thu hoạch.
Mặt khác, cần có chính sách đầu tư hỗ trợ cơ giới hóa trong nông nghiệp để khuyến khích nông dân áp dụng đồng bộ quy trình; nghiên cứu, đánh giá diện rộng cảm biến AWD (tưới ngập khô xen kẽ) có tích hợp trí tuệ nhân tạo AI giúp tiết kiệm chi phí và nguồn nhân lực để thực hiện công tác MRV trên những cánh đồng; tăng cường sự đồng hành của doanh nghiệp trong liên kết chuỗi từ sản xuất đến tiêu thụ; có chính sách thu mua lúa sản xuất theo quy trình giảm phát thải cao hơn so với sản xuất theo truyền thống.
Trao đổi về vấn đề này, Phó Giám đốc Trung tâm Khuyến nông quốc gia Huỳnh Kim Định cho rằng, các địa phương tiếp tục nhân rộng mô hình canh tác AWD; đẩy mạnh chuyển đổi số trong quản lý nông nghiệp và tăng cường liên kết chuỗi giữa nông dân, hợp tác xã, doanh nghiệp. Từ đó, hình thành vùng nguyên liệu bền vững, đáp ứng gạo xuất khẩu.
