Tuyên Quang có điều kiện tự nhiên phong phú, trải dài từ vùng trung du, đồi núi thấp đến vùng núi cao, nhiều khu vực có khí hậu mát mẻ quanh năm. So với nhiều địa phương, tỉnh có lợi thế hơn khi sở hữu nhiều vùng sinh thái, phù hợp để phát triển cả rau, hoa nhiệt đới và ôn đới.
Toàn tỉnh Tuyên Quang hiện có 31.000 ha rau, hoa các loại, trong đó diện tích rau chiếm phần lớn với gần 28.000 ha, năng suất bình quân gần 74 tạ/ha, sản lượng hơn 205 nghìn tấn. Trên địa bàn tỉnh đã hình thành một số vùng trồng rau, hoa chuyên canh ôn đới, rau trái vụ tại các xã vùng cao nguyên đá Đồng Văn; vùng trung du, núi thấp như Sơn Dương, Yên Sơn, An Tường, Minh Xuân, Vị Xuyên, Hà Giang có hai vùng trồng rau an toàn, hữu cơ.
Tại xã Đồng Văn đã hình thành vùng trồng rau chuyên canh với diện tích gần 7 ha trồng bắp cải trái vụ; còn ở xã Quản Bạ, hàng trăm hộ dân đã xây dựng vùng trồng rau tập trung với diện tích 150 ha. Tại nhiều địa phương đã hình thành chuỗi liên kết sản xuất rau hiệu quả, điển hình như dự án liên kết sản xuất giữa Hợp tác xã Mộc Viên với 166 hộ dân trồng 18 ha bí xanh ở các xã Côn Lôn, Yên Hoa; Hợp tác xã Nông sản Xín Mần-MISAKI liên kết với người dân sản xuất 82 ha củ cải, 45 ha củ kiệu tại các xã Xín Mần, Pà Vầy Sủ xuất khẩu sang Nhật Bản. Thái Hòa là xã vùng thấp, ven sông Lô, có tiềm năng sản xuất rau, hoa.
Năm 2023, một số hộ dân trồng rau trong xã đã cùng thành lập Hợp tác xã Rau củ quả an toàn Ninh Thái. Sau 3 năm thành lập, hợp tác xã hiện có 21 xã viên với diện tích trồng rau hơn 8 ha, doanh thu mỗi năm hàng chục tỷ đồng. Ông Tống Xuân An, Phó Giám đốc Hợp tác xã cho biết, toàn bộ quy trình sản xuất rau của các xã viên đều được chuẩn hóa theo tiêu chuẩn VietGAP. Sản phẩm cũng đa dạng hơn, bảo đảm nguồn nông sản tươi ngon quanh năm.
Hiện tại, mỗi ngày hợp tác xã cung cấp hơn 4 tấn rau ra thị trường, chủ yếu cung cấp cho các bếp ăn trường học, cửa hàng thực phẩm sạch, các nhà hàng lớn trong tỉnh. Nhiều hộ tham gia hợp tác xã đã có nguồn thu ổn định, điển hình như gia đình chị Hoàng Thị Hà, thôn Ninh Thái, xã Thái Hòa có nhiều năm kinh nghiệm trồng mướp hương trên diện tích gần 1.000 m2. Từ khi tham gia hợp tác xã, được hỗ trợ kỹ thuật, giống và có thị trường tiêu thụ ổn định, mỗi năm gia đình chị thu hơn 10 tấn mướp quả, giá bán từ 10 đến 15.000 đồng/kg.
Trên thực tế, sản xuất rau, hoa của tỉnh Tuyên Quang vẫn còn nhiều hạn chế. Diện tích trồng vẫn manh mún, nhỏ lẻ, phần lớn các hộ dân chỉ có diện tích từ 0,2 đến 0,5 ha, phân tán ở nhiều khu vực. Điều này rất khó để áp dụng cơ giới hóa, kỹ thuật tiên tiến hoặc đồng bộ hóa quy trình sản xuất, dẫn đến năng suất, sản lượng thấp, việc kiểm soát chất lượng khó khăn, sản phẩm chưa đủ tiêu chuẩn để xuất khẩu hoặc đưa vào các siêu thị lớn.
Ông Nguyễn Văn Tú, Phó Chi cục trưởng Trồng trọt và Bảo vệ thực vật tỉnh Tuyên Quang cho rằng, các loại rau, hoa là những cây trồng đem lại thu nhập cao cho người dân, tuy nhiên đầu ra cho sản phẩm vẫn là một thách thức. Hiện tại các sản phẩm do nông dân làm ra chủ yếu tiêu thụ qua thương lái, giá cả bấp bênh, thiếu ổn định. Tại các xã vùng cao, điều kiện giao thông khó khăn, hạ tầng thiếu thốn, thiếu nguồn nước tưới dẫn đến những rào cản để hình thành vùng sản xuất rau, hoa lớn.
Cùng với đó, nguồn vốn đầu tư vào nông nghiệp công nghệ cao còn hạn chế; người dân không đủ điều kiện vay vốn để đầu tư nhà màng, nhà lưới, hệ thống tưới tiết kiệm hay công nghệ kiểm soát sinh trưởng. Người dân chủ yếu vẫn sản xuất theo kỹ thuật truyền thống, chậm tiếp cận khoa học-kỹ thuật, trong khi đội ngũ cán bộ kỹ thuật cơ sở còn mỏng, chưa đáp ứng kịp nhu cầu hướng dẫn, chuyển giao công nghệ.
Nhằm phát huy lợi thế tự nhiên, định hướng phát triển sản xuất rau, hoa đến năm 2030 của tỉnh theo hướng chất lượng cao, hiện đại, bền vững, phù hợp với nhu cầu thị trường, các địa phương sẽ quy hoạch và tập trung sản xuất rau, hoa theo các tiểu vùng sinh thái. Cụ thể: Vùng trung du, núi thấp phát triển rau an toàn, rau hữu cơ; vùng cao nguyên đá Đồng Văn hình thành trung tâm sản xuất rau ôn đới, rau trái vụ. Cùng với đó, mở rộng các mô hình sản xuất nông nghiệp công nghệ cao, ứng dụng nhà màng, nhà lưới, tưới nhỏ giọt, thủy canh, khí canh; tăng cường chuyển đổi số trong kiểm soát chất lượng, truy xuất nguồn gốc.
Ông Nguyễn Văn Tú, Chi Cục trưởng Trồng trọt và Bảo vệ thực vật tỉnh Tuyên Quang cho biết, ngành chức năng sẽ tăng cường công tác đào tạo nguồn nhân lực, mở các lớp tập huấn kỹ thuật, phát triển lực lượng nông dân trẻ có khả năng ứng dụng công nghệ mới, tăng cường hợp tác với các viện nghiên cứu, trường đại học. Tập trung thu hút các doanh nghiệp, hợp tác xã xây dựng chuỗi liên kết sản xuất, tiêu thụ sản phẩm cho người dân.
Bên cạnh đó, tỉnh tiếp tục đầu tư hoàn thiện cơ sở hạ tầng sơ chế, kho lạnh để giảm thất thoát sau thu hoạch và nâng cao khả năng tiêu thụ ra thị trường lớn. Hiện nay, tỉnh Tuyên Quang cũng đang tập trung đầu tư hạ tầng giao thông kết nối giữa các vùng trong tỉnh và giữa tỉnh với khu vực, qua đó sẽ rút ngắn thời gian cũng như chi phí vận chuyển rau, hoa đến các thị trường lớn.
