Kinh nghiệm từ AgriS và Betrimex
Năm 2024, Việt Nam đứng thứ 15 thế giới về xuất khẩu nông sản thực phẩm, kim ngạch đạt 62,5 tỷ USD với mạng lưới tiếp cận ở hơn 200 quốc gia và vùng lãnh thổ. Tuy nhiên, theo đánh giá của The Economist Group vào năm 2021, chỉ số Thực phẩm bền vững của Việt Nam chỉ mới ở mức trung bình, xếp 53/78 quốc gia. Chúng ta cũng chỉ đứng vị trí thứ 41 về kiểm soát lãng phí thực phẩm và chất thải nông nghiệp, đồng thời xếp thứ 65 về nông nghiệp bền vững. Đến nay, mới có một phần nhỏ sản phẩm trong nước tham gia chuỗi giá trị bền vững toàn cầu.
Nhiều ngành hàng còn phân mảnh, các chứng nhận quốc tế khắt khe như Bonsucro, GlobalG.A.P., Organic hay Rainforest Alliance chỉ xuất hiện rải rác. Điệp khúc “được mùa mất giá” liên tục xuất hiện tại nhiều địa phương. Giá cả thị trường luôn biến động và nông dân thường là người chịu thiệt đầu tiên.
Bà Đặng Huỳnh Ức My, Chủ tịch HĐQT Công ty cổ phần Thành Thành Công Biên Hòa (AgriS) và Công ty cổ phần Xuất nhập khẩu Bến Tre (Betrimex) cho rằng, thách thức lớn nhất của nông nghiệp Việt hiện nay không nằm ở năng suất mà chính là sự lãng phí. Lãng phí phân bón, lãng phí do canh tác thiếu thiết kế và lãng phí lớn nhất là sản xuất xong mới lo đầu ra. Gốc rễ của lãng phí nằm ở chỗ thiếu một hệ thống tính toán tổng thể. Thay vì tập trung nghiên cứu mọi kịch bản trước khi sản xuất, chúng ta thường làm trước, rút kinh nghiệm sau nên mất cả thời gian lẫn giá trị.
Để đưa sản phẩm đường Việt Nam lên sàn London và New York vào năm 2021, AgriS mất đến bảy năm chuẩn bị. Đi từ việc thiết kế nông trường, chuẩn hóa hồ sơ, thiết kế logistics, vận hành ERP (hoạch định nguồn lực doanh nghiệp), tuân thủ Bonsucro (tiêu chuẩn toàn cầu thúc đẩy sản xuất và sử dụng mía bền vững trên toàn thế giới) đến áp dụng chuẩn mực kế toán quốc tế, minh bạch dữ liệu, xây dựng uy tín thương mại.
Bên cạnh hai "chìa khóa" là tài chính xanh và tạo giá trị chung, công ty này còn chú trọng vào công nghệ triển khai nông học chính xác cùng nền tảng FRM (Quản lý quan hệ nông dân) kết nối nông dân với ngân hàng và doanh nghiệp, giúp giải quyết kịp thời những "nút thắt" về vốn, kỹ thuật cũng như thị trường.
Hiện nay, AgriS chiếm 46% thị phần đường tại thị trường trong nước, là doanh nghiệp đầu tiên đạt chứng nhận Bonsucro và luôn nằm trong nhóm 20 công ty có điểm phát triển bền vững cao nhất thị trường. Điểm ESG (Môi trường, Xã hội và Quản trị) của công ty hiện đạt hơn 90%, trong khi mức trung bình ngành chỉ gần 70%.
Cách đây ba năm, AgriS quyết định đầu tư nông trường tại Australia để học hỏi kinh nghiệm. Năm 2023, công ty thiết lập một nông trường kiểu mẫu theo mô hình thử nghiệm có kiểm soát (sandbox) trong nông nghiệp tại Campuchia, nơi có điều kiện canh tác khắc nghiệt nhằm mục đích thử nghiệm giới hạn của nông nghiệp bền vững. Tại đây, nông dân được đào tạo trực tiếp và thực hành mô hình mới. Một năm sau, nông trường kiểu mẫu do AgriS lập ra tại tỉnh Tây Ninh trở thành trung tâm kết nối nông học, khoa học canh tác, công nghệ, tài chính…
Từ gồng gánh hệ thống khá cồng kềnh với khoảng 6.800 lao động cho 300.000 tấn đường, giờ đây, doanh nghiệp này đạt sản lượng 1,2 triệu tấn chỉ với 2.800 lao động, tối ưu năng suất, đồng thời gia tăng giá trị gấp hàng chục lần trên một đơn vị diện tích. AgriS đã hình thành được hệ sinh thái có khả năng cung ứng giải pháp nông nghiệp toàn diện với mục tiêu doanh thu khoảng 60.000 tỷ đồng vào năm 2030.
Betrimex là doanh nghiệp đầu tiên tại Việt Nam đạt chứng nhận Fairtrade (bộ tiêu chuẩn bền vững khắt khe hàng đầu trong lĩnh vực nông nghiệp trên thế giới), sản phẩm có mặt ở hơn 80 thị trường trên toàn cầu. Từng không đạt được hiệu quả như mong muốn với chiến lược kinh doanh cơm dừa sấy khô, công ty tìm hướng đi mới dựa trên nền tảng “Zero Waste”, biến phụ phẩm thành giá trị gia tăng mới.
Sau gần chục năm thay đổi hệ thống vận hành, Betrimex nâng sản lượng nước dừa từ vài chục nghìn lít/năm lên 110 triệu lít/năm và tạo thêm chuỗi giá trị với gần 100 sản phẩm từ loại nông sản quen thuộc này. Cách doanh nghiệp này đã làm là tuân thủ tiêu chuẩn toàn cầu, ứng dụng công nghệ để không lãng phí, giải quyết bài toán kép giữa sinh kế với giảm phát thải, bảo vệ tài nguyên, môi trường.
Phát triển bền vững là thế mạnh
Tập trung có chiều sâu cho kinh tế tuần hoàn là hướng đi được nhiều chuyên gia quan tâm trong chặng đường định vị thương hiệu theo hướng bền vững toàn cầu của nông nghiệp Việt. Tại tọa đàm “Tích hợp ESG vào hệ điều hành và tuần hoàn toàn diện - Cửa thắng của nông nghiệp Việt Nam”, PGS, TS Nguyễn Hồng Quân, Viện trưởng Nghiên cứu phát triển Kinh tế tuần hoàn cho rằng, hiện nay, cách nhìn nhận về khái niệm “kinh tế tuần hoàn” tại Việt Nam vẫn chỉ xoay quanh góc độ tận dụng chất thải. Tuy nhiên, giá trị gia tăng tạo ra từ cách làm này chưa đủ lớn và chưa bảo đảm được sự phân phối công bằng cho các bên liên quan.
Điểm khác biệt của nông nghiệp tuần hoàn so với nhiều ngành khác chính là khả năng nhìn toàn diện cả chuỗi giá trị, tận dụng thế mạnh của từng quốc gia, từng địa phương để tăng đà phát triển. Nếu biết tận dụng phụ, phế phẩm, áp dụng khoa học - công nghệ, phát huy tiềm năng sẵn có, nông nghiệp Việt có thể tạo ra nhiều giá trị hơn, đồng thời nâng cấp vị thế trong chuỗi giá trị toàn cầu. Điều quan trọng là không dừng lại ở sản xuất thô.
Ông Quân phân tích: “Khi đã có nguồn nguyên liệu, chúng ta không chỉ xuất khẩu mà cần gắn kết với chế biến sâu, mở rộng sản xuất lớn, nâng cao giá trị và xây dựng mối liên kết bền chặt. Bên cạnh những định hướng, chính sách tích cực về kinh tế tuần hoàn, thời điểm này, Việt Nam có môi trường thuận lợi để tiếp cận công nghệ mới, vừa phát triển trong nước vừa học hỏi từ nước ngoài. Tuy nhiên, để “may đo” mọi thứ cho doanh nghiệp trong nước đòi hỏi phải am hiểu chính mình, từ văn hóa, con người cho đến cách lồng ghép vào thể chế, chính sách”.
“Cửa thắng” của chúng ta nằm ở khung năng lực quốc tế với ba trụ cột, gồm: Governance - Quản trị theo chuẩn mực toàn cầu; Science - Khoa học nông học, canh tác chính xác và Platform - Nền tảng chia sẻ dữ liệu minh bạch, cập nhật tức thời. Trong đó, ESG không chỉ nằm trên báo cáo mà phải tích hợp vào hệ điều hành của tổ chức để giao tiếp với thế giới bằng ngôn ngữ bền vững chung - bà Đặng Huỳnh Ức My, Chủ tịch HĐQT AgriS và Betrimex.
Khảo sát gần đây của Morgan Stanley, một ngân hàng đầu tư, công ty chứng khoán và quản lý tài sản hàng đầu của Mỹ, gần 90% các nhà đầu tư sẵn sàng rót vốn vào các doanh nghiệp bền vững trong vòng một năm tới. Hơn 60% nhà đầu tư nhận định việc tích hợp ESG nên được sử dụng trong tiêu chí đánh giá rủi ro đầu tư. Trong 2,5 năm qua, đã có 250 tỷ USD được phân bổ cho các khoản đầu tư bền vững và con số này sẽ tiếp tục tăng. Tổng quan thị trường vốn toàn cầu hiện nay thể hiện rõ sự dịch chuyển sang các lĩnh vực bền vững. Nhà đầu tư đã biến ESG thành yếu tố tiên quyết khi định giá các khoản tiền rót vào bất kỳ dự án, doanh nghiệp nào.
Khi tích hợp ESG hiệu quả, doanh nghiệp sẽ có nhiều cơ hội tiếp cận tài chính xanh/vốn xanh. Bản chất vốn xanh không nằm ở lãi suất hỗ trợ mà còn là động lực để doanh nghiệp nâng cấp toàn bộ năng lực quản trị. Vốn xanh tạo ra nhiều “bộ lọc” khắt khe, buộc doanh nghiệp phải cải tiến quy trình, duy trì kỷ luật vận hành, minh bạch dữ liệu…
Hồ sơ tiếp cận vốn xanh của doanh nghiệp không chỉ cần kế hoạch kinh doanh mà phải có ba lớp dữ liệu, rằng: đã - chứng minh nền tảng, đang - thể hiện quy trình chuẩn hóa và sẽ - đưa ra lộ trình cải tiến với chỉ tiêu cụ thể. Đối với ngành nông nghiệp, các định chế tài chính quốc tế đặc biệt quan tâm đến năng lực nghiên cứu và phát triển của các công ty muốn nhận vốn xanh, bao gồm giống, năng suất, canh tác chính xác, chuỗi phụ phẩm Zero Waste, công thức chế biến mới...
