Đền Đại An là một ngôi đền cổ linh thiêng nằm bên bờ sông Hồng. Từ lâu, nơi đây đã được biết đến là trung tâm tín ngưỡng của nhân dân địa phương, lưu giữ nhiều giá trị văn hóa-lịch sử đặc sắc của vùng đất Mậu A.
Ngôi đền thờ Tam vị Tôn thần: Sơn Tinh, Cao Sơn, Quý Minh Đại Vương, những vị thần biểu trưng cho sức mạnh, trí tuệ và lòng quả cảm của dân tộc Việt Nam; đồng thời thờ vọng Mẫu Thượng Ngàn, vị Mẫu của núi rừng - hiện thân cho lòng nhân ái, đức bao dung, che chở của thiên nhiên.
Không chỉ là nơi linh thiêng, đền Đại An còn gắn liền với truyền thống cách mạng kiên cường. Trong những năm tháng kháng chiến chống thực dân, nơi đây từng là cơ sở cách mạng quan trọng, là điểm tập kết lực lượng, lương thực phục vụ chiến dịch Sông Thao, góp phần vào thắng lợi vẻ vang của dân tộc.
Đền đã được xếp hạng Di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh vào năm 2013. Đây là sự ghi nhận xứng đáng cho những giá trị lịch sử, văn hóa và tâm linh mà di tích gìn giữ.
Phát biểu tại hội thảo, ông Hà Đức Anh, Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch Hội đồng nhân dân xã Mậu A khẳng định: "Đền Đại An không chỉ là di tích lịch sử-văn hóa, mà còn là biểu tượng của lòng yêu nước, của tinh thần đoàn kết, kiên cường, thủy chung son sắt của con người Mậu A. Tuy nhiên, trải qua thời gian và biến thiên lịch sử, dù đã nhiều lần được trùng tu, quy mô, cảnh quan và cơ sở vật chất của đền Đại An vẫn còn khiêm tốn, chưa tương xứng với giá trị và tầm vóc vốn có".
Vì thế, trong bối cảnh mới, khi bảo tồn văn hóa gắn liền với phát triển kinh tế-xã hội bền vững, việc quy hoạch, xây dựng, nâng cấp và tu bổ Đền Đại An là yêu cầu cấp thiết và chính đáng, nhằm gìn giữ và tôn vinh giá trị di sản văn hóa dân tộc, khẳng định bản sắc của quê hương Mậu A. Đây cũng là nhiệm vụ vừa mang tính văn hóa, vừa mang tính chiến lược lâu dài trong phát triển không gian văn hóa-tâm linh của địa phương.
Theo ông Hà Đức Anh, việc tu bổ, nâng cấp phải giữ nguyên cốt cách và linh khí của di tích gốc. Mọi hạng mục mới cần được nghiên cứu kỹ lưỡng về phong thủy, địa thế, hướng đền để bảo đảm sự hài hòa giữa thiên-địa-nhân. Thêm nữa, việc lựa chọn hướng xây dựng đền phải bảo đảm sự hài hòa giữa truyền thống và thời đại, nhằm tiếp tục khẳng định vị thế tâm linh vốn có, giữ được thế phong thủy hội tụ nguồn sinh khí, ánh sáng, sự trường tồn và phát triển.
“Đền Đại An cần trở thành trung tâm hội tụ văn hóa vùng Sông Hồng, nơi giao thoa giữa truyền thống và hiện đại, giữa tín ngưỡng và đời sống nhân dân. Việc quy hoạch không chỉ dừng ở tu bổ kiến trúc, mà cần mở rộng thành không gian văn hóa sống động - nơi người dân, du khách được trải nghiệm, được học, được cảm nhận và được gìn giữ các giá trị văn hóa dân gian của Mậu”, ông Hà Đức Anh nhấn mạnh.
Hội thảo “Quy hoạch vị trí, hướng xây dựng, nâng cấp, trùng tu, tu bổ đền Đại An, xã Mậu A, tỉnh Lào Cai” được tổ chức là bước đi cần thiết, thể hiện tinh thần dân chủ, khách quan và cầu thị để bảo đảm công trình đền Đại An khi được tu bổ, phục hồi sẽ giữ được bản sắc gốc, phát huy giá trị văn hóa-lịch sử-tâm linh, đồng thời trở thành điểm nhấn văn hóa, du lịch tiêu biểu của địa phương trong thời kỳ mới.
Tại hội thảo, các đại biểu, chuyên gia, nhà nghiên cứu đã có nhiều đóng góp về một số nội dung trọng tâm trong định hướng quy hoạch, kiến trúc, hướng xây dựng và bảo tồn giá trị tâm linh của di tích đền Đại An.
Ông Chu Chính Sơn, Phó Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch Ủy ban nhân dân xã Mậu A đã nêu lên 2 phương án chính để các đại biểu phân tích ưu điểm, hạn chế:
Phương án 1 là giữ nguyên vị trí hướng ngôi đền như hiện nay (hướng Đông Bắc). Ưu điểm của phương án là mở trục chính của đền hướng ra sông Hồng, vừa bảo đảm yếu tố phong thủy thuận lợi, vừa mở rộng không gian cảnh quan, tạo điều kiện phát triển giao thông và du lịch, góp phần kết nối không gian tín ngưỡng và văn hóa vùng thượng nguồn sông Hồng. Tuy nhiên, nhược điểm là tuyến đường giao thông phía trước khu đất nằm trong quy hoạch phát triển đô thị, do đó, trong tương lai khi khu đô thị được hình thành và các công trình xây dựng hoàn thiện, tầm nhìn từ khu đền ra sông Hồng sẽ bị hạn chế.
Phương án 2 là điều chỉnh hướng đền theo trục cảnh quan mới của khu quy hoạch (hướng Nam). Ưu điểm của phương án là tận dụng được cổng vào cũ, vừa tiết kiệm hạ tầng, vừa giữ lại yếu tố gốc có giá trị lịch sử-văn hóa. Nhưng nhược điểm là đền không còn giữ được hướng gốc ban đầu, làm giảm phần nào giá trị nguyên bản của di tích.
Về quy mô, phương án thiết kế, dự án được thực hiện trên diện tích trên 6.500m2. Đền chính được xây dựng mô phỏng theo đền Đông Cuông - biểu tượng của vùng Văn Yên trước đây, nhưng có điều chỉnh phù hợp quy mô địa phương.
Phần lớn các ý kiến trao đổi tại hội thảo đều nghiêng về phương án giữ nguyên vị trí hướng ngôi đền như hiện nay để bảo đảm yếu tố gốc của di tích.
Giáo sư, Tiến sĩ Bùi Quang Thanh, Nghiên cứu viên cao cấp Viện Văn hóa Nghệ thuật, Thể thao và Du lịch Việt Nam, cho rằng: "Để bảo tồn di sản, hiện nay chúng ta có 3 quan điểm chủ đạo: bảo tồn nguyên trạng, bảo tồn có chọn lọc và bảo tồn trong phát triển. Có những di tích đã hình thành cách đây hàng trăm năm, quy mô còn nhỏ, trong khi nhu cầu sinh hoạt văn hóa-tín ngưỡng của cộng đồng ngày nay đã thay đổi. Với trường hợp đền Đại An, nên tiếp cận theo hướng bảo tồn trong phát triển, để vừa đáp ứng đời sống tâm linh của người dân, vừa phục vụ mục tiêu phát triển kinh tế-văn hóa bền vững".
Theo Giáo sư, Tiến sĩ Bùi Quang Thanh, xã Mậu A cần nghiên cứu xây dựng chiến lược phát triển du lịch văn hóa tâm linh, lấy đền Đại An là hạt nhân, bởi nơi đây giữ vai trò trung tâm kết nối với nhiều di tích tâm linh nổi tiếng khác. Mậu A sở hữu tài nguyên thiên nhiên và nhân văn phong phú, đủ điều kiện để hình thành các sản phẩm du lịch đặc trưng.
Giáo sư sử học Lê Văn Lan lưu ý, cơ sở pháp lý để tôn tạo, tu bổ đền cần dựa trên hồ sơ xếp hạng di tích. Bên cạnh đó cần có thêm sự nghiên cứu, kết nối, bổ sung các dữ liệu về di tích để làm giàu hơn giá trị di sản, nâng mức xếp hạng di tích.
Ông Dương Tuấn Nghĩa, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Lào Cai nhấn mạnh, trong quá trình tu bổ, xây dựng đền, theo Luật Di sản văn hoá, cần gìn giữ và tôn trọng những giá trị nguyên gốc của di tích. Sở rất ủng hộ việc bảo tồn gắn với phát triển để phát huy giá trị di tích, biến di sản thành tài sản, đưa đền Đại An trở thành điểm đến tâm linh thu hút du khách.
Nghệ nhân Ưu tú Đặng Ngọc Anh, thủ nhang đền Đại An bày tỏ mong muốn, đền sẽ được nâng cấp, trùng tu, tu bổ một cách thật sự khoa học, hợp lý để có không gian thờ phụng trang trọng, ấm áp, là nơi chiêm bái của đông đảo người dân.
