Trước tháng 7/2023, ở các địa phương ven biển, hoạt động thanh tra, kiểm tra, kiểm soát công tác bảo vệ, phát triển nguồn lợi thủy sản trên các vùng biển đều do lực lượng thanh tra chuyên ngành của Chi cục Thủy sản các tỉnh, thành phố thực hiện. Sau khi Luật Thanh tra năm 2022 có hiệu lực từ ngày 1/7/2023, lực lượng thanh tra chuyên ngành tại các chi cục thủy sản không còn nữa. Điều này dẫn đến thực tế là năng lực thực thi pháp luật trong khai thác, bảo vệ nguồn lợi thủy sản trên vùng biển được phân cấp, công tác tuần tra, kiểm soát chống IUU tại các địa phương chưa bảo đảm và thiếu tính răn đe. Báo cáo về kết quả chống IUU, gỡ cảnh báo "Thẻ vàng" của Ủy ban châu Âu của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cuối tháng 8 vừa qua cũng đã ghi nhận điều này.
Đến cuối tháng 9 vừa qua có 15/28 tỉnh, thành phố ven biển trong cả nước thành lập tổ chức kiểm ngư.
Để nâng cao năng lực thực thi pháp luật trên biển, Luật Thủy sản năm 2017 quy định, thành lập lực lượng kiểm ngư địa phương là lực lượng có chuyên môn cao thực hiện nhiệm vụ thực thi pháp luật Việt Nam và điều ước quốc tế có liên quan về khai thác và bảo vệ nguồn lợi thủy sản. Thực hiện chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ và Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, đến cuối tháng 9 vừa qua có 15/28 tỉnh, thành phố ven biển trong cả nước thành lập tổ chức kiểm ngư. Trong đó, 14 tỉnh thành lập kiểm ngư cấp phòng, trạm thuộc Chi cục Thủy sản, riêng tỉnh Kiên Giang thành lập Chi cục Kiểm ngư thuộc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn.
Bên cạnh đó, 13 tỉnh ven biển chưa thành lập lực lượng kiểm ngư do còn băn khoăn về mô hình tổ chức, nhân lực và cách thức hoạt động, thậm chí còn chần chừ khi xem xét thành lập đơn vị chuyên ngành này.
Đơn cử tại tỉnh Quảng Bình, ngay từ quý I/2023, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Quảng Bình đã xây dựng dự thảo đề án thành lập Phòng Kiểm ngư trên cơ sở tách chức năng, nhiệm vụ tuần tra, kiểm tra và xử lý vi phạm về khai thác và bảo vệ, bảo tồn nguồn lợi thủy sản từ các phòng chuyên môn thuộc Chi cục Thủy sản; đồng thời bổ sung nhiệm vụ kiểm ngư theo quy định của Luật Thủy sản năm 2017. Cơ quan xây dựng dự thảo đề án đã tổ chức lấy ý kiến của các sở, ngành và địa phương liên quan để điều chỉnh, bổ sung hoàn thiện đề án trình Ủy ban nhân dân tỉnh phê duyệt, song đến nay, công việc này chưa thông qua.
Do chưa thành lập được Phòng Kiểm ngư, hiện Chi cục Thủy sản tỉnh Quảng Bình phải huy động cán bộ, nhân viên từ các phòng chuyên môn khác để làm nhiệm vụ thanh tra hoạt động khai thác hải sản trên biển với phương châm, tuyên truyền, vận động ngư dân là chính, bởi họ không có thẩm quyền xử phạt hành chính đối với các trường hợp tàu cá vi phạm.
Thực hiện quyết tâm gỡ cảnh báo "thẻ vàng" tại đợt thanh tra lần thứ 4 dự kiến vào tháng 10 này, tại cuộc họp cuối tháng 8 vừa qua, Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Lưu Quang đã chỉ đạo thực hiện các biện pháp mạnh không để xảy ra tình trạng tàu cá vi phạm khai thác hải sản bất hợp pháp ở vùng biển nước ngoài, trong đó có nội dung, bố trí đủ nguồn lực (nhân lực, kinh phí, trang thiết bị) cho các lực lượng chức năng có liên quan tại địa phương thực hiện nhiệm vụ chống IUU. Nhiệm vụ cụ thể là khẩn trương thành lập kiểm ngư địa phương theo quy định tại Luật Thủy sản và các văn bản hướng dẫn liên quan.
Có thể nói, thành lập lực lượng kiểm ngư thuộc Chi cục Thủy sản các tỉnh, thành phố ven biển là nhiệm vụ cần thiết và cấp bách nhằm khắc phục các khó khăn, bất cập của lực lượng thanh tra chuyên ngành thủy sản tại địa phương.
