Đây sẽ là tiền đề cho những bước phát triển của ngành khai khoáng Việt Nam nói chung cũng như khai thác alumin nói riêng.
Liên tục đổi mới công nghệ
Với trữ lượng khoảng 5,4 tỷ tấn bauxite nguyên khai, tỉnh Đắk Nông có lợi thế tự nhiên đặc biệt quan trọng để phát triển ngành công nghiệp alumin. Nhà máy alumin Nhân Cơ là một trong hai dự án thí điểm của ngành khai thác chế biến quặng bauxite để sản xuất alumin, tiến tới sản xuất nhôm. Dự án có quy mô lớn, tác động đến việc thúc đẩy kinh tế-xã hội cho địa phương, khu vực và ở cả quy mô quốc gia.
Nhà máy có diện tích 850ha, khu vực khai thác mỏ bauxite gần 3.100ha, trữ lượng địa chất dự tính 54,8 triệu tấn quặng tinh bauxite; trữ lượng khai thác 42,5 triệu tấn. Từ khi đi vào hoạt động (năm 2017) đến tháng 9 vừa qua, Công ty Nhôm Đắk Nông sản xuất gần 3,5 triệu tấn alumin quy đổi; doanh thu hơn 29 nghìn tỷ đồng; lợi nhuận trước thuế hơn 910 tỷ đồng; nộp ngân sách hơn 3.100 tỷ đồng; lương bình quân người lao động đạt 11,5 triệu đồng/tháng.
Từ đầu năm 2022 đến nay, sản lượng alumin quy đổi của nhà máy đạt hơn 500 nghìn tấn, tiêu thụ khá thuận lợi, đơn giá xuất khẩu dao động từ 390 đến 470 USD/tấn, có thời điểm lên hơn 530 USD/tấn.
Phó Giám đốc Công ty Nhôm Đắk Nông Ngô Tố Ninh cho biết, Nhân Cơ là nhà máy alumin thứ hai sau bauxite-nhôm Lâm Đồng, cả hai đều có quy mô công nghệ sản xuất tương tự như nhau nhưng chất lượng quặng nguyên khai của Lâm Đồng và Đắk Nông khác biệt về tạp chất.
Tuy nhiên, bằng nhiều giải pháp, sáng kiến kỹ thuật và học tập được kinh nghiệm từ nhà máy ở Lâm Đồng, các đơn vị đã làm chủ công nghệ ngay từ đầu, tiết giảm chi phí sản xuất, bảo đảm hiệu quả khai thác; trong đó lớn nhất là các chỉ tiêu tiêu hao quặng nguyên khai.
Theo thiết kế ban đầu, để sản xuất 1 tấn alumin, cần tới 6,7 đến 7 tấn quặng nguyên khai có hàm lượng 39-41% (tương ứng tiêu hao 4-4,1 triệu tấn quặng nguyên khai cho sản lượng 650 nghìn tấn alumin đúng công suất thiết kế).
Tuy nhiên trên thực tế, với lượng quặng khai thác, năm 2021, đơn vị đã sản xuất được gần 730 nghìn tấn alumin và năm 2022 dự kiến tăng lên khoảng 740 nghìn tấn, vượt 15% so công suất thiết kế. Nhà máy trở thành đơn vị trọng điểm trong việc đóng góp cho ngân sách địa phương, với 350-400 tỷ đồng/năm, chiếm khoảng 20%.
Tương tự, Tổ hợp dự án bauxite-nhôm Lâm Đồng cũng có nhiều cải tiến về kỹ thuật, sản xuất. Phó Giám đốc Công ty Nhôm Lâm Đồng Tường Thế Hà cho biết, nhà máy hiện đang áp dụng công nghệ Bayer, công nghệ hiện đại trên thế giới để sản xuất alumin. Điểm nhấn dễ nhận thấy của Tổ hợp dự án bauxite-nhôm Lâm Đồng những năm qua là việc cải tiến trang thiết bị trong hệ thống công nghệ.
Những thiết bị của nhà máy dần được đầu tư, đổi mới sang công nghệ, thiết bị của các nước G7, bảo đảm cho nhà máy hoạt động ổn định, chất lượng và công suất cao hơn. "Các thiết bị đầu tư mới có độ tương thích cao với công nghệ nhà máy đang sử dụng, đáp ứng được nhu cầu phát triển chung của ngành công nghiệp sản xuất nhôm trên thế giới. Với nền tảng công nghệ hiện đại, việc tiếp cận thiết bị mới của các nước tiên tiến trở nên đơn giản hơn.
Ngoài ra, trong quá trình sản xuất, chúng tôi cũng phân tích, đánh giá rất chi tiết đối với từng vị trí, thiết bị để bảo đảm hợp lý, đáp ứng yêu cầu sản xuất", ông Hà cho biết. Các trang thiết bị qua quá trình khai thác đều hoạt động ổn định, độ tin cậy cao, giúp nhà máy vượt công suất thiết kế 10 đến 15%, cho ra sản phẩm alumin chất lượng đứng top đầu thế giới.
Hiệu quả từ chính sách đến sản xuất
Hồi đầu tháng 2 vừa qua, Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 10-NQ/TW về chiến lược ngành công nghiệp khai khoáng đến năm 2045, với định hướng: Áp dụng mô hình quản trị tài nguyên khoáng sản minh bạch, hiệu quả của thế giới; tăng cường vai trò kiểm tra, giám sát của địa phương, người dân nơi khai thác khoáng sản; lượng hóa và hạch toán đầy đủ giá trị tài nguyên khoáng sản vào nền kinh tế.
Nghị quyết cũng nêu rõ: "Ưu tiên cấp phép dự án khai thác khoáng sản cho tổ chức, doanh nghiệp có năng lực, kinh nghiệm, sử dụng công nghệ tiên tiến, hiện đại gắn với địa chỉ sử dụng khoáng sản; cải tạo, mở rộng nâng cấp các cơ sở khai thác, chế biến khoáng sản, thu hồi tối đa khoáng sản chính, các khoáng sản đi kèm, bảo vệ môi trường sinh thái theo mô hình kinh tế tuần hoàn".
Tập đoàn Công nghiệp Than-Khoáng sản Việt Nam (TKV) cũng đã hoàn thành thăm dò, phê duyệt trữ lượng 12 mỏ bauxite ở Đắk Nông và Lâm Đồng, tổng trữ lượng tài nguyên đạt 3,2 tỷ tấn quặng nguyên khai.
Hiện nay, TKV mới được cấp phép khai thác 260 triệu tấn tại hai mỏ Tân Rai và Nhân Cơ, do đó, TKV kiến nghị Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo các bộ, ngành chức năng sớm thẩm định, phê duyệt quy hoạch thăm dò, khai thác chế biến và sử dụng các loại khoáng sản giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn đến 2050 làm cơ sở giúp Tập đoàn triển khai các dự án khai thác, chế biến quặng bauxite ở Tây Nguyên.
Theo đánh giá của các chuyên gia, để phục vụ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, các ngành công nghiệp cốt lõi chính cần được ưu tiên. Việc khai thác hợp lý, hiệu quả tiềm năng khoáng sản nhằm tự chủ nguồn nguyên liệu cho sản xuất trong nước, tránh phụ thuộc bên ngoài, nhất là trong bối cảnh hiện nay chính là mục tiêu cả trước mắt và lâu dài nhằm thúc đẩy phát triển lĩnh vực luyện kim một cách bền vững.
Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh Đắk Nông Hồ Văn Mười cho biết: Từ thực tiễn phát triển sản xuất, kinh doanh vừa qua, lãnh đạo tỉnh Đắk Nông đánh giá đây là dự án điển hình trong khai thác triệt để khoáng sản để tiết kiệm tài nguyên, đáp ứng tốt 5 yêu cầu của Bộ Chính trị về bảo đảm hiệu quả kinh tế của dự án; thúc đẩy phát triển kinh tế-xã hội; phát triển hạ tầng giao thông; bảo vệ môi trường tự nhiên; giữ vững an ninh quốc phòng và bản sắc văn hóa địa phương.
Lãnh đạo tỉnh đã kiến nghị Chính phủ ban hành kế hoạch hành động, quy hoạch khoáng sản quốc gia để xem xét, cho chủ trương đầu tư tổ hợp bauxite-alumin-nhôm; cơ chế đầu tư năng lượng tái tạo song song với chế biến sâu bauxite.
Đến năm 2035, dự kiến TKV sẽ đầu tư gần 120.500 tỷ đồng phát triển khoáng sản bauxite tại Đắk Nông, là tiền đề quan trọng góp phần thúc đẩy hoạt động sản xuất, kinh doanh tại Công ty Nhôm Đắk Nông-TKV.
Mặt khác, cùng với quy hoạch phân vùng thăm dò, khai thác, chế biến, sử dụng quặng bauxite giai đoạn 2007-2015, một loạt quy hoạch ngành khác như than, quặng sắt, titan cũng hết kỳ quy hoạch.
Mặc dù Chính phủ đã chấp thuận chủ trương cho điều chỉnh kéo dài thời hạn các quy hoạch đã hết kỳ và giao các bộ, địa phương lập quy hoạch cần điều chỉnh, nhưng đến nay các quy hoạch (điều chỉnh) vẫn chưa được phê duyệt. Vì thế, TKV cũng kiến nghị các bộ, ngành, địa phương xem xét đẩy nhanh tiến độ thẩm định, trình Chính phủ xem xét điều chỉnh quy hoạch, nhất là quy hoạch than, quy hoạch bauxite,... để TKV có cơ sở pháp lý thực hiện.
