Xác định hướng đi này cũng chính là “con gà đẻ trứng vàng” cho ngành kinh tế-du lịch Việt Nam, từ giữa năm 2020, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt Đề án phát triển kinh tế ban đêm ở Việt Nam. Năm 2023, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cũng đã ban hành Đề án “Một số mô hình phát triển sản phẩm du lịch đêm”, cung cấp nhiều định hướng quan trọng cho năm mô hình cốt lõi: Biểu diễn văn hóa-nghệ thuật; thể thao, chăm sóc sức khỏe, làm đẹp; mua sắm, giải trí; tham quan; ẩm thực. Với sự “mở đường” này, những năm gần đây, nhiều sản phẩm du lịch đêm hấp dẫn đã được thành hình tại nhiều điểm đến.
Ở Hà Nội, có thể kể đến phố đi bộ hồ Hoàn Kiếm, những tour đêm khám phá di sản như “Giải mã Hoàng thành Thăng Long”, “Tinh hoa đạo học” tại Văn Miếu-Quốc Tử Giám, “Đêm thiêng liêng” tại Nhà tù Hỏa Lò, tour xe đạp “Đêm Thăng Long-Hà Nội”, show diễn “Tinh hoa Bắc Bộ” hay những live concert “cháy vé” thời gian qua…
Ở Hội An là phố cổ về đêm với đèn lồng, các trò chơi dân gian, lễ hội ánh sáng và chương trình thực cảnh “Ký ức Hội An”...
Trong khi đó, đêm Thành phố Hồ Chí Minh quyến rũ với phố đi bộ Nguyễn Huệ, chợ đêm Bến Thành, phố Tây Bùi Viện, tour ngắm thành phố đêm trên xe buýt 2 tầng; thưởng thức văn hóa dân gian trên du thuyền ở sông Sài Gòn cùng nhiều không gian biểu diễn nghệ thuật đường phố…
Phú Quốc lung linh sắc màu đêm cùng những show diễn lớn như “Tinh hoa Việt Nam”, “Kiss the stars”...
Không chỉ tạo thêm điểm nhấn cho du lịch Việt Nam, những sản phẩm này còn là những “thỏi nam châm” hút khách, gia tăng đáng kể doanh thu cho điểm đến. Đơn cử, năm 2024, di tích Nhà tù Hỏa Lò đón 790.416 lượt khách, tăng 1,73 lần so với năm 2019 - thời điểm trước dịch Covid-19; Khu di tích Hoàng thành Thăng Long đón gần 777.910 lượt khách, tăng 2,02 lần so với năm 2019…
Đáng chú ý, những sản phẩm gây tiếng vang đều lấy văn hóa làm hạt nhân phát triển. Đây cũng là minh chứng khẳng định vai trò tạo động lực của du lịch đêm với phát triển công nghiệp văn hóa khi mở ra những không gian kết nối du khách, người dân với các sản phẩm văn hóa, nghệ thuật, ẩm thực… giúp những giá trị văn hóa trở nên sống động và được bảo tồn theo hướng bền vững hơn.
Dù đã có nhiều khởi sắc, nhưng phát triển du lịch đêm tại nước ta vẫn chưa xứng tiềm năng. Các sản phẩm du lịch đêm mới chỉ xuất hiện ở một số tỉnh, thành phố lớn, còn lại hầu như ở tình trạng “ngủ” nhiều hơn “thức”. Mô hình khai thác chủ yếu là chợ đêm, phố đi bộ na ná nhau cho nên khó duy trì tính hấp dẫn lâu dài. Còn thiếu các sản phẩm mang đậm dấu ấn văn hóa, đặc trưng riêng. Tính liên kết trong vận hành sản phẩm cũng còn hạn chế, chưa tạo được chuỗi trải nghiệm liên hoàn cho du khách. Chưa kể, ở một số nơi chất lượng dịch vụ sản phẩm gắn với các di tích lịch sử, làng nghề truyền thống… chưa đạt yêu cầu. Cùng với đó là khoảng trống trong cơ chế phối hợp quản lý liên ngành, đặt ra những vấn đề trong kiểm soát an ninh, tiếng ồn, sắp xếp quy hoạch đô thị…
Cục diện này đòi hỏi các đơn vị chức năng phải có một chiến lược phát triển toàn diện, bài bản, mang tư duy đột phá để tạo sức bật phát triển du lịch đêm gắn với thúc đẩy công nghiệp văn hóa.
Thạc sĩ Trần Đăng Khoa (Bảo tàng Vĩnh Long) gợi ý, nên quy hoạch và xây dựng những hệ sinh thái sáng tạo theo chuyên đề. Chẳng hạn, thay vì phát triển các tuyến phố đi bộ rời rạc, các địa phương cần định hướng quy hoạch đồng bộ các khu phố đêm theo từng chủ đề văn hóa đặc thù, như: Phố nghệ thuật đường phố, phố ẩm thực tinh hoa hay phố thủ công mỹ nghệ, mua sắm sáng tạo…
Cách làm này vừa giúp định vị thương hiệu rõ ràng, vừa tránh sự trùng lặp, đồng thời xây dựng cộng đồng sáng tạo và doanh nghiệp có chung tầm nhìn. Bên cạnh đó, cần tạo những “hành trình văn hóa đêm đa giác quan” bằng cách tích hợp công nghệ thực tế ảo tăng cường (AR) và thực tế ảo (VR) trong xây dựng sản phẩm du lịch, vừa giúp gia tăng giá trị trải nghiệm, thu hút nhóm du khách trẻ và tạo nguồn thu mới, vừa góp phần giảm tải áp lực vật chất lên các di sản, hướng đến du lịch bền vững.
Dù đã có nhiều khởi sắc, nhưng phát triển du lịch đêm tại nước ta vẫn chưa xứng tiềm năng. Các sản phẩm du lịch đêm mới chỉ xuất hiện ở một số tỉnh, thành phố lớn, còn lại hầu như ở tình trạng “ngủ” nhiều hơn “thức”.
Tiến sĩ Nguyễn Thị Thu Hà (Trường đại học Công nghệ Giao thông vận tải) lưu ý, công tác khai thác các giá trị văn hóa phải gắn liền với bảo tồn, giữ được bản sắc văn hóa vốn có. Cùng với triển khai các công trình tu bổ, gìn giữ không gian kiến trúc, di tích lịch sử, các tỉnh, thành phố cũng cần chú trọng nâng cấp hệ thống chiếu sáng; cải thiện giao thông đêm như xe buýt, xe điện, bãi đỗ xe thuận tiện; đồng thời phát triển các khu ẩm thực, trung tâm mua sắm, không gian biểu diễn nghệ thuật gắn với văn hóa truyền thống.
Về tổng thể, Tiến sĩ Phạm Thúy Quỳnh Nga (Khoa Khoa học liên ngành-Ngoại ngữ-Tin học, Học viện Hành chính và Quản trị công) cho rằng, Việt Nam cần xây dựng chiến lược phát triển gắn kết công nghiệp văn hóa với du lịch đêm ở từng địa phương. Nhà nước cần nhanh chóng ban hành nghị định về phát triển kinh tế đêm, cho phép thí điểm các khu phố đêm và trung tâm văn hóa-giải trí tại các địa phương có sẵn hạ tầng du lịch và khả năng thu hút khách quốc tế; triển khai đào tạo ngắn hạn về kỹ năng phục vụ du lịch đêm cho lao động tại chỗ. Sau đó nâng tầm các sản phẩm du lịch đêm, biến thành thương hiệu đặc trưng của từng vùng miền trên cơ sở tập trung xây dựng chuỗi giá trị liên kết giữa nghệ sĩ, doanh nghiệp sáng tạo và du lịch, hướng đến xuất khẩu sản phẩm văn hóa.
