Những con số "biết nói"
Là bạn trẻ đang theo học tại Trường đại học Mở Thành phố Hồ Chí Minh, Lê Ngọc Hoa Mai tỏ ra e dè khi nghe ai đó nhắc đến việc lập gia đình và có con sớm. Cũng như nhiều cô gái năng động khác, Mai sợ quá trình nghỉ thai sản và chăm sóc trẻ sơ sinh kéo dài sẽ cản trở sự nghiệp. Áp lực kinh tế và việc thiếu kiến thức, kinh nghiệm chăm sóc trẻ là những rào cản lớn khiến Mai chưa dám nghĩ đến việc lập gia đình hay sinh con trong vài năm tới. “Nghỉ làm, thu nhập gia đình chững lại trong khi chi phí cho trẻ ngày càng gia tăng, điều đó khiến tôi lo lắng. Khi nào đủ khả năng kinh tế để chăm sóc con thật tốt và giữ vững mức sinh hoạt, tôi mới nghĩ đến chuyện làm mẹ. Tôi cần thời gian chuẩn bị”, Mai tâm tư.
Sau quá trình sáp nhập, Thành phố Hồ Chí Minh hiện là đô thị đông dân nhất cả nước với khoảng 14 triệu người. Trong đó, tỷ lệ người cao tuổi chiếm hơn 10%, tổng tỷ suất sinh những năm gần đây của Thành phố Hồ Chí Minh giảm ở mức rất thấp so với ngưỡng bình thường. Tình trạng kết hôn trễ, sinh con muộn và sinh ít con xuất hiện ngày càng nhiều.
Năm 2000, mức sinh của Thành phố Hồ Chí Minh là 1,76 con/phụ nữ, thấp hơn so với mặt bằng chung là 0,52 con/phụ nữ. Đến nay, mức sinh này tiếp tục hạ xuống, chỉ còn 1,43 con/phụ nữ, trong khi tổng tỷ suất sinh của cả nước hiện nay ở mức 1,91 con/phụ nữ. Tuổi kết hôn trung bình lần đầu của người dân thành phố cũng chênh 2 tuổi so với mặt bằng chung. Tính đến cuối năm 2024, tuổi kết hôn trung bình của người dân tại thành phố là 29,3 tuổi (tăng 2,5 tuổi so với 10 năm trước).
Theo ông Phạm Chánh Trung, Chi cục Trưởng Dân số Thành phố Hồ Chí Minh, đây không phải con số khô khan trên văn bản, giấy tờ mà là số liệu mang tính cảnh báo về những hệ lụy đe dọa đến sự phát triển bền vững của một thành phố trẻ, năng động. “Chúng ta sẽ chứng kiến sự già hóa dân số tại Thành phố diễn ra nhanh chóng.
Tỷ lệ người cao tuổi tăng lên, lực lượng lao động trẻ bị giảm sút và sự gia tăng áp lực lên hệ thống y tế, giáo dục, an sinh xã hội ngày càng lớn. Hơn nữa, mức sinh thấp còn phản ánh những bất cập sâu sắc trong xã hội, áp lực kinh tế từ chi phí sinh hoạt cao, sự thay đổi trong quan niệm hôn nhân gia đình, sự bùng nổ của công nghệ và lối sống hiện đại khiến nhiều bạn trẻ trì hoãn hoặc từ bỏ việc lập gia đình, sinh con”, ông Trung phân tích thêm.
Tìm giải pháp
Từ ngày 1/9/2025, Thành phố Hồ Chí Minh triển khai chính sách dân số mới, đặt mục tiêu nâng tổng tỷ suất sinh lên 1,6 con/phụ nữ vào năm 2030. Công tác khuyến sinh được triển khai mạnh mẽ. Theo đó, phụ nữ sinh đủ hai con trước 35 tuổi sẽ được hỗ trợ một lần với số tiền là 5 triệu đồng, tăng 2 triệu đồng so với quy định trước kia.
Phụ nữ mang thai và trẻ sơ sinh thuộc hộ nghèo, cận nghèo, người thuộc diện bảo trợ xã hội hoặc sống tại xã đảo, đặc khu được hỗ trợ thực hiện tầm soát trước sinh và tầm soát sơ sinh với tổng số tiền là 2 triệu đồng. Những tập thể, xã phường đạt tỷ lệ từ 60% cặp vợ chồng trong độ tuổi sinh đẻ sinh đủ hai con liên tục trong thời gian 3 đến 5 năm sẽ được hỗ trợ từ 30 đến 60 triệu đồng.
Thành phố Hồ Chí Minh cũng phê duyệt đề án chăm sóc sức khỏe toàn diện cho người dân và một số giải pháp góp phần làm tăng tổng tỷ suất sinh giai đoạn 2025-2030”. Trong đó, tập trung các giải pháp giải quyết vấn đề mức sinh thấp, già hóa, từ đó nâng cao chất lượng dân số. Cùng với chính sách hỗ trợ, khuyến khích, thành phố còn đầu tư cho hoạt động truyền thông, giáo dục phù hợp với thời đại mới nhằm kết nối hiệu quả, tác động lâu dài đến giới trẻ.
tác động lâu dài đến giới trẻ. Các chuyên gia cảnh báo, mức sinh thấp sẽ tác động mạnh đến cơ cấu dân số trong tương lai khiến tỷ lệ người trẻ và người độ tuổi lao động giảm, tỷ lệ người cao tuổi tăng, dân số bị suy giảm nghiêm trọng. Ngoài ra, việc gia tăng tốc độ già hóa dân số cũng đặt ra nhiều thử thách cho hệ thống chăm sóc người cao tuổi và phúc lợi, an sinh xã hội… Tại diễn đàn “Lắng nghe thanh niên nói về vấn đề mức sinh thấp tại Thành phố Hồ Chí Minh” năm 2025, nhiều bạn trẻ đã thẳng thắn đề cập những mối lo thực tế trước quyết định lập gia đình và sinh con trong tương lai.
Theo Thạc sĩ Nguyễn Quang Việt Ngân, Giám đốc Chương trình Nghiên cứu Chính sách công, Viện nghiên cứu Khoa học Xã hội và Nhân văn (Trường đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh) cho rằng, muốn khuyến sinh hiệu quả, hỗ trợ tài chính thôi chưa đủ mà phải có hệ thống giải pháp toàn diện.
Ở đó, sự cân bằng công việc và cuộc sống cần song hành cùng nhiều chính sách hỗ trợ về giáo dục, y tế, phát triển hạ tầng… Thực tế cho thấy, các mô hình chỉ dựa vào trợ cấp tiền mặt thường thất bại nếu không giải quyết những vấn đề văn hóa (làm việc quá giờ, bất bình đẳng giới) hoặc chi phí ngầm (giáo dục tư).
Bên cạnh những chính sách khuyến khích sinh đủ con như hiện tại, người trẻ mong chờ thêm nhiều sự nâng đỡ thiết thực trong đời sống để không khỏi bỡ ngỡ khi bắt đầu hành trình làm bố mẹ. Các cặp vợ chồng trẻ cần những chính sách hỗ trợ nhà ở chi phí thấp, chế độ làm việc thân thiện cho phụ nữ sau sinh, các chương trình đồng hành chăm sóc, nuôi dạy trẻ tại đô thị lớn… Họ cần được tiếp cận thêm nhiều kênh truyền thông, giáo dục kiến thức tiền hôn nhân, thai sản và nuôi dạy con nhằm tránh rơi vào tình trạng quá căng thẳng, không đủ năng lực xử lý khi lần đầu sinh con.
