Khôi phục giá trị truyền thống của người Maori

Trong nhiều nền văn hóa hiện đại vẫn tồn tại định kiến, cho rằng những người mang hình xăm thường liên quan các băng đảng hoặc tội phạm. Trong khi đó, tại New Zealand, ngày càng có nhiều người Maori xăm hình lên mặt nhằm nỗ lực khôi phục những giá trị truyền thống vốn là nét đẹp của cộng đồng bản xứ.

Hình xăm truyền thống trên gương mặt ông Te Kahautu Maxwell. Ảnh: GETTY IMAGES
Hình xăm truyền thống trên gương mặt ông Te Kahautu Maxwell. Ảnh: GETTY IMAGES

Tục xăm hình truyền thống, còn gọi là “moko kauae”, của các nhóm người bản địa Maori tại New Zealand được hình thành, phát triển và lưu truyền nhiều thế kỷ qua, với những kỹ thuật và công cụ xăm độc đáo. Mặc dù các máy xăm hiện đại được sử dụng ngày càng rộng rãi, song nhiều người Maori vẫn chọn cách truyền thống là sử dụng xương của các loài chim (thường là chim hải âu) làm  kim xăm. Mực xăm được làm từ bồ hóng thu được từ việc đốt nhựa cây kauri. Nghi thức xăm moko kauae thường được tiến hành ngoài trời và nhiều ngày sau đó, người xăm mình chỉ được ăn uống qua một cái phễu, phải kiêng tắm rửa cho tới khi vết thương ở hình xăm lành. Theo truyền thống, hình xăm trên khuôn mặt của phụ nữ chỉ giới hạn ở vùng môi và cằm, trong khi hình của nam giới có thể được vẽ rộng ra toàn bộ mặt. Thông thường, những phần hình xăm trên khuôn mặt cung cấp thông tin về dòng dõi của một người. Sự giao thoa mạnh mẽ về văn hóa, cũng như định kiến về hình xăm là những nguyên nhân khiến sự phổ biến của moko kauae trong cộng đồng người Maori suy giảm.

Hình xăm của mỗi cá nhân Maori là duy nhất và thường liên quan địa vị xã hội, nghề nghiệp hoặc lịch sử cá nhân, gia đình của người mang nó. PGS Te Kahautu Maxwell tại Đại học Waikato (New Zealand), đồng thời là chắt của một nghệ nhân moko kauae quyết định xăm lên mặt 10 năm trước như một cách để góp phần khôi phục di sản của dòng tộc. Trả lời phỏng vấn CNN, ông Maxwell cho biết, với tư cách là một nhà sử học, một người con của tộc người Maori, ông cảm thấy tự hào khi được mang hình xăm moko kauae linh thiêng. Theo ông, việc “bình thường hóa” các hình xăm truyền thống tại New Zealand bắt đầu từ cuối những năm 90 của thế kỷ trước, sau quãng thời gian dài bị nhiều thế hệ “bỏ rơi”. Sự quan tâm dành cho các giá trị truyền thống của người Maori như nghệ thuật chạm khắc gỗ hay xăm hình ngày càng được thúc đẩy rộng rãi. Nhiều người Maori thế hệ ngày nay tuyên bố không để moko kauae trở thành ký ức và sẵn sàng làm sống lại loại hình nghệ thuật truyền thống này với niềm tự hào và kiêu hãnh.

Truyền thông quốc tế gần đây dành sự quan tâm lớn tới tân Bộ trưởng Ngoại giao New Zealand Nanaia Mahuta, nữ chính trị gia người Maori bản xứ đầu tiên nắm giữ cương vị này. Trước khi được bầu làm người đứng đầu ngành ngoại giao của đất nước hồi đầu tháng 11 này, bà Mahuta đã có 24 năm làm việc trong Quốc hội New Zealand. Năm 2016, bà Mahuta trở thành nữ nghị sĩ Quốc hội đầu tiên của New Zealand xăm hình truyền thống của người Maori trên môi và cằm. Bà cho rằng, những hình xăm là cách thức tích cực để giới thiệu văn hoá và niềm tự hào của người Maori tới thế giới. Moko kauae là câu chuyện bằng hình ảnh về sự kết nối giữa người bản xứ với tổ tiên. Theo Đài Phát thanh New Zealand (RNZ), những hình xăm trên gương mặt tân Bộ trưởng Ngoại giao New Zealand cho thấy, bà cùng dòng tộc với cố Hoàng hậu Maori Te Arikinui Te Atairangikaahu và Nhà vua người Maori hiện nay Kingi Tuheitia.

Việc các chính trị gia mang hình xăm trên mặt chưa phổ biến, song trong xã hội New Zealand hiện đại, số người xăm hình không còn hiếm. Ngày càng có nhiều nhân vật nổi tiếng tại New Zealand sở hữu các hình xăm trên mặt, như nhà báo Oriini Kaipara, người năm ngoái trở thành nữ biên tập viên đầu tiên mang hình xăm xuất hiện trên truyền hình. Nhà báo Rukuwai Tipene-Allen của Đài truyền hình Maori, người cũng có hình xăm trên mặt cho rằng, việc bà Mahuta được bổ nhiệm làm Bộ trưởng Ngoại giao là cơ hội tuyệt vời để người Maori mang tiếng nói và truyền thống của tổ tiên tới khắp thế giới, đồng thời khẳng định những giá trị truyền thống mạnh mẽ của các tộc người bản xứ.