Lừa đảo tạm ứng có nhiều biến tướng. Nó dựa trên cơ sở là bạn sẽ phải trả một khoản tiền để sau đó nhận lại được rất nhiều tiền. Khi chúng ta nhận được một khoản tiền từ trên trời rơi xuống thì trả một số tiền để nhận nó xem ra là rất hợp lý. Nạn nhân của hình thức lừa đảo này thường nhận được tin nhắn, email thậm chí là thư tay thông báo mình trúng số, được lựa chọn để hưởng thừa kế... Sau đó, người gửi yêu cầu họ phải trả tiền thuế hay tiền phí để nhận được tiền thừa kế hay phần thưởng trên.
Tại Việt Nam, hình thức lừa đảo này được thực hiện theo cách người gửi tin nhắn thông báo cho nạn nhân trúng thưởng một chiếc xe máy hay một khuyến mãi nào đó và yêu cầu gửi số tiền vào một tài khoản hoặc cung cấp thông tin cá nhân cũng như tài khoản mạng xã hội của mình để được nhận thưởng.
Một trò lừa đảo khác là thổi giá để bán hàng. Chiêu trò này khá phổ biến đối với tiền mã hóa với thuật ngữ gọi là “bơm và bán”. Kẻ lừa đảo tạo ra một cộng đồng trên mạng xã hội và tung tin về tầm quan trọng và tiềm năng của một đồng tiền mã hóa mới. Nhiều người đổ xô vào mua và đẩy giá của đồng tiền đó lên cao, sau đó những kẻ chủ mưu lập tức bán tháo và biến mất. Toàn bộ quy trình này đôi khi chỉ diễn ra trong vài ngày, thậm chí vài phút.
Một cách thức phổ biến hơn là mô hình Ponzi. Chúng ta hay được chứng kiến mô hình này trong giới cho vay “tín dụng đen”. Kẻ lừa đảo theo mô hình Ponzi sẽ trả tiền lãi cho nhà đầu tư cũ bằng tiền của nhà đầu tư mới với lời hứa hẹn lợi nhuận sẽ nhanh chóng tăng gấp đôi trong thời gian ngắn. Nhà đầu tư cũ khi thấy lợi nhuận cao lại tiếp tục đầu tư thêm cho kẻ lừa đảo. Và mô hình này sẽ sụp đổ khi các nhà đầu tư yêu cầu trả tiền trong cùng một thời điểm.
Tại Mỹ, Bernie Madoff đã lừa hàng tỷ USD theo mô hình Ponzi. Còn tại Việt Nam cũng đã xảy ra nhiều vụ, như vụ lừa đảo của Nguyễn Thị Dậu tại Hà Nội khi hàng trăm tỷ đồng bị “bay hơi” theo cách lấy tiền của người nọ trả lãi cho người kia. Mô hình Ponzi còn gọi là lừa đảo liên kết vì nó có xu hướng lừa những người có cùng điểm chung như tập quán sinh hoạt, ngành nghề, tôn giáo... Mô hình Ponzi thường bị nhầm với mô hình lừa đảo kim tự tháp.
Đối với mô hình kim tự tháp, bạn sẽ trả tiền cho A nếu A thuyết phục được B tham gia mô hình. Khi B thuyết phục được C tham gia thì cả A và B đều nhận được tiền hoa hồng từ C và cứ tiếp tục như vậy… Doanh thu của các công ty kinh doanh đa cấp phần lớn dựa vào việc tuyển dụng. Bạn bè của bạn mời chào bạn mua sản phẩm của họ rồi lại tuyển bạn để bán lại những sản phẩm đó. Kinh doanh đa cấp hiện ở Việt Nam vẫn là hợp pháp, miễn là phần lớn số doanh thu đến từ khách hàng ngoài hệ thống mua sản phẩm của họ.
Nhưng phần lớn các mô hình kinh doanh đa cấp (kim tự tháp) là lừa đảo. Vì kể cả sản phẩm của họ có tốt, họ luôn phải đối mặt với bài toán cung cầu. Với mô hình kim tự tháp, lượng cung sản phẩm luôn luôn gấp rất nhiều lần cầu. Và phần lớn số tiền có được đến từ việc tuyển dụng người tham gia và khi không có thêm người tham gia thì hệ thống sụp đổ.
Và có một loại lừa đảo khác tinh vi hơn, đó là mô hình đào tạo kiến thức. Nó gần giống như mô hình lừa đảo tạm ứng nhưng thay vì trả tiền trực tiếp cho kẻ lừa đảo, bạn trả tiền cho một khóa học với những hứa hẹn về tiền bạc. Bạn sẽ trả tiền cho thứ kiến thức mà bạn học mà họ hứa rằng những kiến thức đó sẽ giúp bạn kiếm tiền một cách nhanh chóng. Những khóa học này hầu như không hiệu quả. Và bạn thường bị dụ dỗ trả tiền cho các lớp học phát triển kỹ năng đắt tiền hơn nữa.
Những khóa học như vậy thường có những câu chuyện rất hấp dẫn về hành trình làm giàu của những người đã từng tham gia khóa học. Những người tổ chức khóa học tung ra thông tin và tạo ra cảm giác sợ bị bỏ lỡ (FOMO) cho những người chưa tham gia chương trình.
Tất cả những mô hình trên đều có chiến thuật giống nhau. Chúng có xu hướng phát triển mạnh ở một thời kỳ nhất định, khi có sự đổi thay về công nghệ, khi có những biến động trên thị trường. Nó được áp dụng khi có những người nhanh chóng giàu lên nhờ chứng khoán, những người kiếm được tiền vì sớm tham gia thị trường tiền mã hóa...
Ở thời điểm hiện tại khi mạng xã hội và internet phát triển, con người tương tác với nhau nhiều hơn, việc kiểm soát tin giả khó khăn hơn cũng khiến việc lừa đảo trở nên rẻ hơn và dễ dàng hơn. Và điều khiến cho các mô hình lừa đảo vẫn tiếp tục thành công một phần cũng do những người bị lừa có tâm lý xấu hổ và không dám kể lại câu chuyện mình đã bị lừa thế nào. Theo thống kê, chỉ có khoảng 20% số người bị lừa trên thế giới thông báo lại câu chuyện của mình với chính quyền.
Không có bữa trưa miễn phí, cũng không có tiền từ trên trời rơi xuống. Vẫn có những người ước mơ không phải làm gì mà vẫn có thể trở thành tỷ phú. Những ước mơ như vậy chính là cơ hội để những kẻ lừa đảo giăng bẫy.
