Xác lập mô hình tăng trưởng mới, đưa đất nước phát triển giàu mạnh

Những thành tựu to lớn đạt được trong 40 năm Đổi mới là nền tảng quan trọng để Việt Nam vươn mình trong kỷ nguyên mới, nhưng đất nước vẫn đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức. Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV của Đảng nhấn mạnh yêu cầu xác lập mô hình tăng trưởng mới, cơ cấu lại nền kinh tế, đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, lấy khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số làm động lực chính, từ đó tạo bước phát triển nhảy vọt đưa đất nước phát triển giàu mạnh, thịnh vượng.

Bài 1: Bệ phóng từ khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số

Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV đã thông qua Nghị quyết số 244/2025/QH15 về Kế hoạch phát triển kinh tế-xã hội năm 2026, phấn đấu tốc độ tăng GDP từ 10% trở lên. Để đạt mục tiêu này, Việt Nam không thể chỉ dựa vào mở rộng đầu tư và thâm dụng lao động như trước đây, mà phải lấy khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số làm động lực trung tâm của mô hình tăng trưởng mới, nâng cao năng lực nội sinh và sức cạnh tranh dài hạn của nền kinh tế.

Làm mới ngành công nghiệp

Công việc của anh Nguyễn Đình Sang đã thảnh thơi hơn rất nhiều từ lúc chuyển từ Nhà máy 1 sang Nhà máy 3, Công ty Sợi Phú Bài (thành phố Huế). Trước đây, đứng máy công đoạn sợi con, anh Sang phải liên tục di chuyển đến các khu vực có tín hiệu đèn đỏ báo sự cố để lấy ống sợi ra khỏi cọc, rồi nhanh tay nối sợi và lắp lại vị trí cũ để máy chạy liên tục, bảo đảm chất lượng sợi thì giờ đây, những thao tác đó đều được máy tự động thay thế. Anh Sang chỉ cần giám sát hoạt động của máy và theo dõi quá trình xử lý sự cố.

Trong nhà xưởng hơn 9.500m², chúng tôi rất ít gặp bóng dáng công nhân. Nhà máy hơn 30 nghìn cọc sợi vận hành với hơn 100 công nhân, giảm hơn 80% số lao động cùng một nửa diện tích đất xây dựng so nhà máy cũ, lại tích hợp được hệ thống pin mặt trời áp mái. Các khâu từ xé kiện, trộn bông cho đến ra sợi thành phẩm đều tự động hóa hoàn toàn.

Sự giảm tốc trong tăng trưởng dệt may từ năm 2015 đến nay, xét từ góc độ phát triển là dấu hiệu cho thấy nền kinh tế đã bước sang một ngưỡng mới. Bài toán đặt ra là phải làm mới động lực tăng trưởng, tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu, từ đó tăng thặng dư thương mại và tiền lương cho người lao động.

Ông Lê Tiến Trường, Chủ tịch Vinatex

Sợi Phú Bài là “phép thử” chuyển đổi công nghệ trong Tập đoàn Dệt may Việt Nam (Vinatex), bởi không thể tìm được một công thức chung áp dụng cho hệ thống nhà xưởng có tổng quy mô khoảng 83 nghìn cọc sợi. Bề dày truyền thống đã giúp dệt may trở thành một trong những ngành có đóng góp lớn nhất trong mô hình tăng trưởng dựa vào thâm dụng lao động, đưa Việt Nam thoát nghèo. Nhưng cũng chính sức nặng truyền thống đang khiến những người làm dệt may trăn trở trong bước chuyển mình phải thoát “kiếp gia công”.

Ông Lê Tiến Trường, Chủ tịch Vinatex nhận định, theo kinh nghiệm quốc tế, các ngành xuất khẩu dựa vào thâm dụng lao động chỉ phù hợp trong giai đoạn đầu của quá trình phát triển. Do đó, sự giảm tốc trong tăng trưởng dệt may từ năm 2015 đến nay, xét từ góc độ phát triển là dấu hiệu cho thấy nền kinh tế đã bước sang một ngưỡng mới. Bài toán đặt ra là phải làm mới động lực tăng trưởng, tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu, từ đó tăng thặng dư thương mại và tiền lương cho người lao động. Và thực tế khoảng từ 3-5 năm trở lại đây, doanh nghiệp Việt Nam bắt đầu thực hiện chuyển đổi công nghệ mạnh mẽ hơn, đem lại hiệu quả tích cực về tăng năng suất, giảm chi phí sản xuất và rút ngắn thời gian giao hàng.

Bắt kịp cùng thế giới

Năm 2024, các đối tác Nhật Bản rất ngạc nhiên khi Tập đoàn công nghệ CMC giới thiệu công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI) trong kế hoạch thúc đẩy chiến lược Chuyển đổi AI tại xứ sở mặt trời mọc, vì không nghĩ Việt Nam cũng có doanh nghiệp phát triển công nghệ chiến lược này. Còn với Chủ tịch CMC Nguyễn Trung Chính, đi thẳng vào công nghệ mới, đặt cược vào AI là cách nhanh nhất để chuyển từ người làm thuê sang làm chủ. Bởi AI là công nghệ trọng tâm, sẽ tạo ra giá trị khổng lồ dự báo khoảng 15.700 tỷ USD, tương đương 14% GDP toàn cầu vào năm 2030. Với Việt Nam, nếu nắm bắt đúng thời cơ, AI có thể mang lại từ 120-130 tỷ USD cho nền kinh tế vào năm 2040.

“Đây là thời cơ vàng để doanh nghiệp công nghệ nhận lấy nhiệm vụ tiên phong, dẫn dắt nền kinh tế thông qua hoạt động phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số”, ông Chính khẳng định. Một năm sau, Công ty CMC OpenAI được thành lập không chỉ giải bài toán nâng cao năng suất lao động, dựa vào khoa học, công nghệ để tăng trưởng 2 con số,… đang đặt ra cho Việt Nam mà còn tham gia thực hiện chuyển đổi số cho các tập đoàn hàng đầu Nhật Bản như Honda, giúp doanh nghiệp nước bạn thay đổi quy trình thiết kế, nâng năng suất khoảng 30%.

Thực tế này cho thấy dù phải qua những bước đầu tiên từ gia công, nhưng bằng tri thức, Việt Nam hoàn toàn có thể tạo dựng vị thế mới trên thị trường quốc tế. Doanh nghiệp Việt Nam đang có cơ hội lý tưởng để bắt kịp, tiến cùng thế giới trong cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Khát khao phát triển thúc giục ông Trương Gia Bình và các cộng sự vận động thành lập Liên minh Kinh tế tầm thấp (LAE) Việt Nam trong tháng 10/2025 để không chậm chân vào thị trường toàn cầu dự báo sẽ đạt quy mô 700 tỷ USD vào năm 2035. Đây là lĩnh vực hoàn toàn mới, gồm các hoạt động thương mại và dân sự dưới độ cao 1.000m của các thiết bị bay không người lái drone/UAV, máy bay điện (eVTOL),..

Dữ liệu của LAE cho thấy, nếu đầu tư đồng bộ, kinh tế tầm thấp có thể giúp ngành nông nghiệp Việt Nam tăng từ 15-20% năng suất trong khoảng 10-15 năm tới, tương đương mức đóng góp thêm từ 1,8-2,4 điểm phần trăm vào tăng trưởng chung của GDP. Quan trọng hơn, kinh tế tầm thấp sẽ mở ra cơ hội hình thành một ngành nghề hoàn toàn mới tại Việt Nam, thúc đẩy hàng nghìn doanh nghiệp phụ trợ từ sản xuất chíp, cảm biến, drone/UAV đến xây dựng nền tảng quản lý bay, bản đồ số 3D…

Những định hướng lớn của Nghị quyết số 57/NQ-TW của Bộ Chính trị đang được triển khai quyết liệt với những cơ chế chưa từng có tiền lệ, như tăng mức phân bổ ngân sách cho khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo lên mức tương đương 3% GDP; xóa bỏ cơ chế xin-cho, chuyển sang cơ chế Nhà nước đặt hàng;… Đáng lưu ý, Chính phủ đã xác định 11 nhóm ngành công nghệ Việt Nam đặt mục tiêu làm chủ, đồng thời có cơ chế đặc biệt thu hút các “tổng công trình sư” đủ tầm dẫn dắt, định hướng công nghệ cho các dự án chiến lược quốc gia, hình thành và phát triển các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực này.

Cục trưởng Khởi nghiệp và Doanh nghiệp Công nghệ (Bộ Khoa học và Công nghệ) Phạm Hồng Quất nhận thấy sự tương đồng trong khí thế khởi nghiệp hừng hực của doanh nghiệp Việt Nam hiện nay với Nhật Bản, Hàn Quốc thời kỳ bứt phá trở thành các cường quốc công nghệ sau thế chiến thứ 2.

Bối cảnh mà ông Quất nhắc đến là bên cạnh “cú huých” từ đổi mới tư duy trong xây dựng thể chế, hệ sinh thái đổi mới sáng tạo của Việt Nam hiện đã bước vào giai đoạn phát triển sâu rộng với hơn 4.000 start-up, 2 kỳ lân, trở thành điểm đến hấp dẫn của dòng vốn công nghệ trong khu vực, có hơn 200 quỹ đầu tư trong và ngoài nước, hơn 100 không gian sáng tạo/vườn ươm, chắc chắn sẽ tiếp tục thúc đẩy một làn sóng khởi nghiệp mới lan tỏa mạnh mẽ trên khắp cả nước.

(Còn nữa)