Phân biệt rõ bản chất giữa ưu đãi và hỗ trợ để tránh áp dụng ưu đãi trùng lặp
Cho ý kiến vào dự thảo Luật Đầu tư (sửa đổi) sáng 27/11, đại biểu Nguyễn Hoàng Bảo Trân (Đoàn TP Hồ Chí Minh) quan tâm đến quy định tại chương III về ưu đãi và hỗ trợ đầu tư, nhấn mạnh đây là nhóm quy định có ý nghĩa then chốt trong việc định hình môi trường đầu tư của Việt Nam trong giai đoạn mới.
"Chương này nếu được thiết kế đầy đủ, minh bạch và có tính tiên lượng cao sẽ trở thành đòn bẩy quan trọng để thu hút dòng vốn đầu tư chất lượng cao, đồng thời nâng đỡ doanh nghiệp trong nước phát triển", đại biểu khẳng định.
Tại Điều 14 xác lập hai công cụ chính sách quan trọng: ưu đãi đầu tư và hỗ trợ đầu tư, tạo khung pháp lý cho các hình thức khuyến khích doanh nghiệp. Tuy nhiên, theo đại biểu, điều khoản này cần được hoàn thiện theo ba hướng.
Thứ nhất, phân biệt rõ bản chất giữa ưu đãi và hỗ trợ. Đại biểu nêu rõ, ưu đãi đầu tư là cơ chế "giảm gánh nặng" - chủ yếu thông qua thuế, đất đai. Hỗ trợ đầu tư là cơ chế "tăng năng lực" - như đào tạo nhân lực, hạ tầng, nghiên cứu phát triển.
"Dự thảo hiện nay chưa phân định rạch ròi hai công cụ này, dễ dẫn đến tình trạng các địa phương áp dụng ưu đãi trùng lặp hoặc hỗ trợ thiếu cơ sở", đại biểu nói và đề nghị tách rõ phạm vi áp dụng, tiêu chí và điều kiện của từng công cụ để bảo đảm đồng bộ chính sách.
Thứ hai, cần có giới hạn trần ưu đãi. Đại biểu Đoàn TP Hồ Chí Minh cho biết, nhiều năm qua, Việt Nam chứng kiến tình trạng "đua nhau" ưu đãi để thu hút nhà đầu tư, đặc biệt trong lĩnh vực bất động sản, dệt may, lắp ráp đơn giản. Điều này làm xói mòn nguồn thu ngân sách nhưng không tạo giá trị gia tăng tương xứng.
Do vậy, đại biểu Nguyễn Hoàng Bảo Trân đề nghị bổ sung quy định tại Điều 14 về ngưỡng tối đa đối với một số loại ưu đãi, đồng thời yêu cầu đánh giá tác động trước khi trao ưu đãi để bảo đảm kỷ luật tài khóa.
Thứ ba, bổ sung nguyên tắc gắn ưu đãi - hỗ trợ với hiệu quả thực. "Ưu đãi và hỗ trợ đầu tư phải gắn với cam kết và kết quả thực hiện của nhà đầu tư; trường hợp không đạt yêu cầu, cơ quan nhà nước có quyền điều chỉnh, thu hồi hoặc yêu cầu bồi hoàn", đại biểu nhấn mạnh. Quy định này cần được đưa thẳng vào Điều 14 để tạo nền tảng chung cho các điều 15, 16 và 17 vận hành hiệu quả.
Liên quan đến ngành nghề ưu đãi đầu tư và địa bàn ưu đãi đầu tư (Điều 15) , đại biểu Nguyễn Hoàng Bảo Trân đề nghị cần tái cấu trúc danh mục ngành nghề ưu đãi theo hướng chiến lược.
Hiện nay danh mục trong dự thảo chưa phân định rõ giữa các ngành truyền thống (nông nghiệp, công nghiệp nhẹ) với các lĩnh vực nổi bật của nền kinh tế tri thức như AI, công nghệ số, bán dẫn, đổi mới sáng tạo, công nghệ sinh học, kinh tế tuần hoàn, an ninh mạng.
"Cần rà soát lại danh mục để bảo đảm ưu tiên rõ ràng cho các ngành có tính dẫn dắt, lan tỏa; xây dựng danh mục mở, giao Chính phủ điều chỉnh linh hoạt theo diễn biến công nghệ toàn cầu nhưng phải báo cáo Quốc hội", đại biểu kiến nghị.
Đề xuất thu hồi ưu đãi nếu dự án phát thải vượt chuẩn trong 6 tháng liên tục
Nêu ý kiến thảo luận, đại biểu Hà Sỹ Đồng (Đoàn Quảng Trị) đánh giá cao tinh thần cải cách trong dự thảo, đặc biệt là việc bổ sung ưu đãi đặc biệt, trao quyền nhiều hơn cho cơ chế đầu tư trong các khu công nghiệp, khu kinh tế, và cải cách thủ tục hành chính theo hướng giảm tầng nấc trung gian.
Quan tâm đến quyền chuyển tài sản ra nước ngoài, đại biểu Hà Sỹ Đồng cho biết, dự thảo Luật đã xác lập quyền hợp pháp của nhà đầu tư, nhưng chưa có yêu cầu kiểm toán, minh bạch báo cáo giao dịch liên kết trước khi chuyển lợi nhuận.
Trong bối cảnh chuyển giá ngày càng tinh vi, nếu không bổ sung cơ chế kiểm toán bắt buộc, cơ quan quản lý sẽ khó kiểm soát dòng tiền, thất thu ngân sách. Đại biểu đề nghị bổ sung quy định: chỉ cho phép chuyển lợi nhuận sau khi đã kiểm toán vốn đầu tư, công khai chi phí liên kết.
Về ổn định ưu đãi đầu tư (Điều 13), đại biểu đồng tình với nguyên tắc bảo đảm ổn định chính sách, song nhấn mạnh không thể duy trì ưu đãi với những dự án gây ô nhiễm hoặc không đáp ứng tiêu chuẩn môi trường mới, nên bổ sung điều khoản cho phép thu hồi ưu đãi nếu dự án phát thải vượt chuẩn trong 6 tháng liên tục.
Ngoài ra, đại biểu Hà Sỹ Đồng cũng đề nghị cân nhắc kỹ nội dung tại Điều 25 về dự án phải chấp thuận chủ trương đầu tư. Dự thảo mở rộng nhiều nhóm dự án phải xin chủ trương, trong đó có dự án nhà ở thương mại và khu đô thị không phân biệt quy mô. Nếu quy định như vậy, nhiều dự án sẽ phải chờ quyết định kéo dài.
Đại biểu Đoàn Quảng Trị đề nghị thu hẹp: chỉ yêu cầu chấp thuận chủ trương đối với dự án nhà ở, khu đô thị có quy mô sử dụng đất trên 50 ha hoặc quy mô dân số trên 3.000 người; dự án mở rộng dưới 20% không phải xin lại chủ trương.
Bên cạnh đó, đại biểu Hà Sỹ Đồng đánh giá Điều 29 là đột phá thực sự khi dự án trong khu công nghiệp, khu chế xuất, khu kinh tế có thể được cấp giấy chứng nhận đăng ký đầu tư trong 15 ngày, không phải xin chủ trương, không xin phép xây dựng, không lập báo cáo đánh giá tác động môi trường ban đầu.
Tuy nhiên, cơ chế đặc biệt phải có tiêu chí đặc biệt. Nếu không quy định tiêu chí lựa chọn dự án, điều khoản này dễ bị lạm dụng. Ông đề nghị bổ sung điều kiện: chỉ áp dụng cho dự án công nghệ ưu tiên quốc gia như bán dẫn, trung tâm dữ liệu, AI, năng lượng tái tạo; quy mô đầu tư tối thiểu 100 triệu USD. Đồng thời, quy định trách nhiệm người đứng đầu nếu chậm xử lý.
Đề nghị ưu đãi đặc biệt phải kèm cam kết về chuyển giao công nghệ
Về ưu đãi đầu và ưu đãi đặc biệt, đại biểu Hà Sỹ Đồng coi đây là xương sống của chính sách thu hút đầu tư. Tuy nhiên, ông cảnh báo nếu ưu đãi lớn mà không kèm điều kiện chuyển giao công nghệ thì "chúng ta mãi làm công xưởng".
Dự thảo quy định ưu đãi đặc biệt đối với dự án có vốn từ 3.000 đến 6.000 tỷ đồng là bước tiến nhưng chưa ràng buộc cam kết chuyển giao công nghệ.
Đại biểu đề nghị bổ sung điều kiện tối thiểu: dự án hưởng ưu đãi đặc biệt phải chuyển giao công nghệ đạt cấp độ hai trở lên và đào tạo ít nhất 200 lao động bậc cao cho Việt Nam mỗi năm. Nếu không hoàn thành cam kết, cần thu hồi ưu đãi và có thể xử lý phạt bội hoàn gấp đôi số tiền ưu đãi đã được hưởng.
Có chung quan điểm, đại biểu Nguyễn Hoàng Bảo Trân cho rằng phải làm rõ tiêu chí của các dự án đặc biệt. Tiêu chí hiện nêu trong dự thảo còn quá khái quát, dễ dẫn đến tình trạng mỗi địa phương hiểu theo một cách.
Nữ đại biểu đề nghị quy định bốn tiêu chí cốt lõi ngay trong luật, gồm: quy mô vốn và độ phức tạp của công nghệ; tác động lan tỏa đối với chuỗi cung ứng trong nước; mức đóng góp ngân sách, việc làm chất lượng cao; cam kết chuyển giao công nghệ hoặc R&D tại Việt Nam.
Đồng thời, bổ sung điều khoản: "Trước khi áp dụng ưu đãi đặc biệt, cơ quan nhà nước phải tổ chức đánh giá chi phí - lợi ích, làm rõ hiệu quả đối với nền kinh tế so với mức hỗ trợ dự kiến". Cùng với đó, phải ràng buộc trách nhiệm nhà đầu tư, ưu đãi đặc biệt phải đi đôi với cam kết đặc biệt.
Nhà đầu tư cần cam kết tiến độ giải ngân; tạo việc làm chất lượng cao; hoạt động R&D; tỷ lệ nội địa hóa hoặc liên kết doanh nghiệp trong nước. Nếu không hoàn thành, phải thu hồi ưu đãi hoặc bồi hoàn.
