Tạo dựng môi trường văn hóa trong lễ hội

Hà Nội là một trong những địa phương triển khai đồng bộ, bài bản Bộ Tiêu chí vào công tác tổ chức, quản lý. Kết hợp với ứng dụng số hoá, đẩy mạnh tuyên truyền, kiểm tra, giám sát…, việc thực hiện Bộ tiêu chí đang góp phần làm lễ hội tại Hà Nội ngày một văn minh hơn.

Những lễ hội lớn như: Ðền Sóc, chùa Hương, đền Cổ Loa, gò Ðống Ða… thu hút hàng chục nghìn khách du lịch mỗi ngày. Nhưng thay vì chen lấn xô bồ, không gian lễ hội được sắp xếp gọn gàng, mọi người đi lễ trong tâm thế an vui.

Triển khai bài bản, sáng tạo

Mùa lễ hội xuân Ất Tỵ năm 2025 bắt đầu từ sau Tết Nguyên đán, nhưng từ cuối năm 2024, thành phố Hà Nội đã tích cực chuẩn bị cho công tác tổ chức. Theo Trưởng Phòng Văn hóa-Thông tin huyện Thanh Trì Nguyễn Thị Thanh Bình, địa bàn huyện có 45 lễ hội truyền thống, trong đó, tiêu biểu là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia Lễ hội Triều Khúc (xã Tân Triều), một lễ hội nổi tiếng, thu hút đông đảo người dân trong vùng.

Từ tháng 12/2024, UBND huyện Thanh Trì đã tổ chức tập huấn các nội dung của Bộ Tiêu chí cho 200 học viên là lãnh đạo, chuyên viên không chỉ ngành văn hóa mà cả lãnh đạo một số ngành liên quan khác, và đặc biệt là có đại diện các Ban quản lý di tích trên địa bàn.

Quận Ba Ðình cũng triển khai nhiều hội nghị tập huấn, trao đổi về việc triển khai Bộ tiêu chí. Phó Chủ tịch UBND quận Ba Ðình Phạm Thị Diễm cho biết: “Trên địa bàn quận hiện có 56 lễ hội được tổ chức hằng năm. Tháng 1/2025, trước khi bước vào mùa lễ hội, UBND quận cũng tổ chức cho các ban quản lý di tích của 14 phường và 54 di tích lịch sử-văn hóa ký cam kết tổ chức lễ hội theo đúng quy định của Bộ tiêu chí”.

Ðối với những địa bàn có lễ hội lớn, ngoài thực hiện Bộ tiêu chí, các quận, huyện, thị xã còn triển khai nhiều biện pháp tăng cường công tác quản lý. Ðiển hình như lễ hội chùa Hương (xã Hương Sơn, huyện Mỹ Ðức), UBND huyện Mỹ Ðức còn tổ chức tập huấn ứng xử văn minh du lịch cho những người vận chuyển khách, hoạt động dịch vụ ăn uống, cung cấp dịch vụ tâm linh; kiểm tra an toàn vệ sinh thực phẩm, an toàn thuyền đò…

Tại lễ hội Gióng đền Sóc (huyện Sóc Sơn), Ban Tổ chức vào cuộc từ sớm, phân định rõ khu vực hoạt động văn hóa tâm linh, khu vực được phép tổ chức kinh doanh dịch vụ, tổ chức trông giữ xe, huy động lực lượng bảo đảm an ninh trật tự, nhất là ngăn chặn hành vi tranh giành lộc, cướp lễ vật.

Trưởng Phòng Xây dựng Nếp sống văn hóa và gia đình (Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội) Bùi Minh Hoàng cho biết: “Bộ Tiêu chí đã bao quát toàn bộ những vấn đề đặt ra trong lễ hội lâu nay. Theo đó, Bộ Tiêu chí vừa là công cụ, vừa là thước đo công tác tổ chức lễ hội.

Một điều rất thuận lợi của Hà Nội là thành phố đã ban hành và thực hiện Quy tắc ứng xử nơi công cộng từ năm 2017 với những quy tắc chung và tám quy tắc riêng dành cho các cơ sở tín ngưỡng, tôn giáo. Các quy tắc đều trùng, hoặc mang tinh thần tương tự tinh thần của Bộ Tiêu chí. Do đó, khi triển khai Bộ Tiêu chí về môi trường văn hóa trong lễ hội, chính quyền địa phương, người dân đều tiếp nhận và triển khai hiệu quả trên thực tế”.

Mùa lễ hội 2025, những lễ hội lớn đều áp dụng lắp đặt hệ thống camera giám sát nhằm bảo đảm an ninh trật tự tại các di tích tổ chức lễ hội; áp dụng mã QR code để giới thiệu về di tích và các nhân vật được thờ phụng; áp dụng mã QR code để quản lý hoạt động của người tham gia dịch vụ lễ hội; ứng dụng hệ thống vé điện tử...

Hệ thống camera giám sát giúp Ban Tổ chức lễ hội kịp thời giải quyết những bất cập trong hoạt động lễ hội như: Giải tỏa ùn tắc; xử lý những hành vi đánh bạc, mê tín; xử lý những trường hợp đốt vàng mã không đúng quy định nhất là trộm cắp, móc túi…

Tại Phủ Tây Hồ (phường Quảng An, quận Tây Hồ), ngoài bố trí lực lượng an ninh, Công an phường Quảng An còn phối hợp Ban Quản lý di tích phủ Tây Hồ thường xuyên kiểm tra, giám sát hoạt động nghi lễ qua hệ thống camera an ninh.

Chị Nguyễn Thanh Hương (du khách đến từ Ninh Bình) cho biết: “Ðến lễ phủ Tây Hồ vào dịp cuối tuần, dòng người nườm nượp ra vào rất đông. Thông thường khi đông đúc, những tiêu cực dễ xảy ra, nhất là trộm cắp, móc túi. Nhưng với việc xuất hiện của lực lượng an ninh, nhiều camera giám sát được lắp đặt ở khắp các không gian di tích, chúng tôi cảm thấy yên tâm hơn khi đi lễ”.

Tiến tới hình thành nếp văn hóa bền vững

Thực hiện Công điện số 09/CÐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về bảo đảm thực hiện nếp sống văn minh, an toàn, tiết kiệm trong các hoạt động lễ hội sau Tết Nguyên đán Ất Tỵ và Lễ hội xuân năm 2025, năm nay, toàn thành phố có 1.504 lễ hội đăng ký tổ chức, giảm hơn 100 lễ hội so với năm 2024, nhiều địa phương chỉ thực hiện phần lễ, giảm hoạt động hội nhằm hạn chế phiền hà, tốn kém.

Tính đến hết tháng Giêng, gần 600 lễ hội đã được tổ chức. Những lễ hội lớn, dễ xảy ra phức tạp như: Lễ hội gò Ðống Ða (quận Ðống Ða), Lễ hội Gióng đền Sóc (huyện Sóc Sơn), lễ hội Cổ Loa (huyện Ðông Anh), lễ hội chùa Hương (huyện Mỹ Ðức)… đều diễn ra an toàn, văn minh, không xảy ra bất cập lớn.

Lễ hội chùa Hương là một trong những lễ hội lớn nhất cả nước, kéo dài đến cuối tháng 3. Trưởng ban Quản lý Khu di tích và thắng cảnh Hương Sơn Bùi Văn Triều cho biết: “Hợp tác xã Dịch vụ du lịch chùa Hương được giao nhiệm vụ xây dựng phương án đưa công nghệ số vào quản lý, sử dụng mã QR để đánh giá sự hài lòng của du khách cũng như tiếp nhận ý kiến phản ánh.

Các mã QR được gắn ngay trên thuyền để khách có thể phản ánh về chủ thuyền đò ngay tức thì. Nếu xảy ra việc làm phiền du khách, vòi vĩnh hay có các hành vi không chuẩn mực, Ban Quản lý di tích, Ban Tổ chức lễ hội sẽ nhắc nhở, xử lý nghiêm”. Nét đổi mới này khiến hiện tượng người vận chuyển khách bằng thuyền đò “gạ gẫm” khách bồi dưỡng thêm cũng gần như không còn.

Việc tích hợp vé thắng cảnh và vé xuồng đò thành vé điện tử thống nhất vừa giảm thời gian xếp hàng, hạn chế tình trạng chen lấn, vừa giúp kiểm soát giá cả thuyền đò. Các bến, bãi đỗ xe được quy hoạch chặt chẽ, bảo đảm chất lượng dịch vụ và giá cả theo quy định. Công tác quản lý an ninh trật tự, an toàn giao thông, phòng cháy, chữa cháy được siết chặt, bảo đảm môi trường lễ hội an toàn và thân thiện…

Công tác quản lý và tổ chức lễ hội chùa Hương năm nay có nhiều chuyển biến tích cực. Công tác tuyên truyền về giá trị lịch sử văn hóa của di tích, lễ hội được tập trung, đặc biệt chú trọng tuyên truyền thực hiện Quy tắc ứng xử, đẩy lùi mê tín dị đoan; phân luồng giao thông, trang trí cảnh quan, vệ sinh môi trường có nhiều chuyển biến rõ nét”.

Ông Phạm Xuân Tài, Phó Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội

Do nằm giáp ranh với địa phận tỉnh Hà Nam nên Lễ hội đền Ðức Thánh Cả (xã Hồng Quang, huyện Ứng Hòa) dễ xảy ra những tiêu cực trong mùa hành hương. Nơi đây từng là điểm nóng về hoạt động bói toán, chèo kéo khách, bán hàng lộn xộn…

Nhưng nhờ sự vào cuộc của chính quyền, Ban Quản lý di tích, nhờ tuyên truyền, vận động thực hiện Bộ Tiêu chí về môi trường văn hóa trong lễ hội… nên không gian bán hàng được sắp đặt gọn gàng, không còn những lời chèo kéo, vàng mã được đốt đúng nơi quy định…

Mặc dù có nhiều chuyển biến tích cực, nhưng vẫn còn những “hạt sạn” trong lễ hội như tình trạng rải tiền lẻ bừa bãi gây phản cảm vẫn khá tràn lan ở nhiều lễ hội; một số di tích, điển hình như Bia Bà (quận Hà Ðông) vẫn còn tình trạng đốt vàng, mời chào xem bói khá lộn xộn; tại chùa Hương, việc treo bán động vật chỉ chấm dứt khi đoàn kiểm tra đến nhắc nhở…

Trưởng Phòng Xây dựng Nếp sống văn hóa và gia đình (Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội) Bùi Minh Hoàng cho biết, thực hiện nếp sống văn hóa, văn minh trong lễ hội đòi hỏi sự vào cuộc tích cực của các cấp, các ngành, chính quyền địa phương và bản thân người đi lễ hội. Khi văn hóa ứng xử nói chung được nâng cao, văn hóa ứng xử trong lễ hội tất yếu sẽ được cải thiện.