Niêm yết quốc tế, phép thử nội lực doanh nghiệp

Ngược dòng thời gian, ngày 15/8/2023, Công ty TNHH Sản xuất và kinh doanh VinFast (VinFast) chính thức niêm yết trên sàn Nasdaq Global Select Market với mã VFS và giá trị vốn hóa hơn 23 tỷ USD. Đây là sự kiện được nhiều ý kiến đánh giá là truyền cảm hứng, giúp các doanh nghiệp lớn tại Việt Nam có thêm động lực, kinh nghiệm để vươn tầm quốc tế.

Hành trình nhiều chông gai

Thực tế, VinFast không phải doanh nghiệp Việt Nam đầu tiên xuất hiện trên sàn chứng khoán Mỹ. Năm 2006, Công ty CP Xây dựng và Đầu tư Việt Nam (Cavico) từng niêm yết “cửa sau” thông qua hình thức SPAC trên bảng Pink Sheets, sau đó chuyển sang sàn OTC.BB vào năm 2008. Đến tháng 9/2009, Cavico chính thức giao dịch trên sàn Nasdaq, song chỉ hai năm sau, mã cổ phiếu CAVO bị hủy niêm yết do vi phạm quy định về công bố thông tin.

Nhiều doanh nghiệp lớn của Việt Nam như Công ty cổ phần Hàng không Vietjet (Vietjet Air), Công ty cổ phần VNG (VNG) hay Công ty cổ phần Sữa Việt Nam (Vinamilk) từng ấp ủ kế hoạch IPO (chào bán lần đầu ra công chúng) và niêm yết cổ phiếu ở nước ngoài, song phần lớn vẫn chưa đi đến kết quả. Năm 2008, Vinamilk (HoSE: VNM) từng được Sở Giao dịch chứng khoán Singapore (SGX) chấp thuận cho phép niêm yết một phần vốn, nhưng đến năm 2011, doanh nghiệp quyết định hủy kế hoạch này và tập trung phát hành trong nước. Đáng chú ý, giá cổ phiếu VNM giảm vào thời điểm được chấp thuận niêm yết tại SGX nhưng lại tăng mạnh trở lại khi công ty tuyên bố hủy niêm yết.

Năm 2017, VNG cũng từng ký biên bản ghi nhớ với sàn Nasdaq để chuẩn bị IPO, song đến nay vẫn dừng lại ở việc giao dịch cổ phiếu trên sàn UPCoM trong nước. Một trường hợp khác là Hoàng Anh Gia Lai (HoSE: HAG), từng niêm yết chứng chỉ lưu ký (GDRs) tại sàn London vào năm 2011, nhưng sau bảy năm đã rút khỏi thị trường do quy mô giao dịch nhỏ và không còn nhu cầu niêm yết.

Theo các chuyên gia, nguyên nhân khiến nhiều doanh nghiệp Việt chưa thể thành công hoặc duy trì niêm yết trên thị trường nước ngoài chủ yếu xuất phát từ các rào cản pháp lý và giới hạn sở hữu của nhà đầu tư nước ngoài. Ở một số ngành nghề, tỷ lệ sở hữu nước ngoài chỉ được phép ở mức 35% hoặc 49%, khiến doanh nghiệp khó thực hiện phát hành cổ phiếu và niêm yết trên sàn quốc tế.

Ngoài ra, theo quy định tại thời điểm đó, doanh nghiệp chỉ được phép niêm yết phần cổ phiếu phát hành cho nhà đầu tư nước ngoài, trong khi phần vốn huy động trong nước vẫn phải tuân thủ theo quy định của thị trường chứng khoán Việt Nam, thêm khó khăn cho việc triển khai niêm yết song song.

Đặc biệt, các doanh nghiệp Việt Nam khó đáp ứng các tiêu chuẩn khắt khe về kế toán, kiểm toán và quản trị doanh nghiệp. Trong nước vẫn áp dụng chuẩn mực kế toán Việt Nam (VAS). Hầu hết các sàn quốc tế yêu cầu chuẩn IFRS cùng quy định nghiêm ngặt về lợi nhuận, cơ cấu cổ phần, thanh khoản và minh bạch tài chính.

Theo TS Nguyễn Trung Kiên, Viện trưởng Chiến lược công nghệ và đổi mới sáng tạo (STI), niêm yết trên sàn chứng khoán quốc tế mang lại hai lợi ích lớn cho doanh nghiệp Việt như mở rộng khả năng huy động vốn với chi phí thấp hơn và nâng cao uy tín, hình ảnh nhờ tuân thủ các chuẩn mực công bố thông tin quốc tế.

Tuy vậy, đi kèm cơ hội là không ít thách thức. Doanh nghiệp phải đáp ứng các yêu cầu minh bạch nghiêm ngặt, chịu sự giám sát chặt chẽ của cơ quan quản lý và giới phân tích nước ngoài, những bên có thể chưa hiểu sâu đặc thù kinh tế Việt Nam, dễ dẫn đến những đánh giá chưa toàn diện về tiềm năng doanh nghiệp.

Ngoài ra, sự khác biệt về chuẩn mực văn hóa và quy định ESG (môi trường, xã hội, quản trị) cũng có thể khiến một số hoạt động hợp pháp trong nước bị xem là chưa phù hợp ở thị trường quốc tế. Vì vậy, việc xây dựng đội ngũ tư vấn am hiểu cả môi trường trong nước lẫn quốc tế là yếu tố then chốt giúp doanh nghiệp Việt vượt qua rào cản và tận dụng hiệu quả cơ hội niêm yết toàn cầu.

Phía sau giấc mơ lớn

Dù còn nhiều khó khăn nhưng khát vọng vươn ra thị trường quốc tế của các doanh nghiệp Việt vẫn chưa bao giờ nguội lạnh. Mới đây, tại lễ kỷ niệm 21 năm thành lập, Chủ tịch VNG Lê Hồng Minh lại tiếp tục nhắc đến kế hoạch niêm yết trên thị trường quốc tế. Theo đó, VNG đang trong quá trình “làm mới chính mình” để hướng tới mục tiêu trở thành công ty toàn cầu, hội tụ đủ ba yếu tố.

Cụ thể, sở hữu sản phẩm có sức ảnh hưởng quốc tế, tạo ra doanh thu đáng kể từ thị trường nước ngoài và tham gia vào thị trường vốn toàn cầu. Đó cũng là lý do VNG kiên định theo đuổi mục tiêu niêm yết trên sàn Nasdaq, bước đi được xem là then chốt trong hành trình vươn ra thế giới.

Hay như mới đây, Công ty CP Tập đoàn MeeyLand (Meey Group) - một startup công nghệ bất động sản (proptech) thu hút sự chú ý khi công bố định hướng chuẩn bị cho kế hoạch niêm yết trên sàn Nasdaq khi chỉ mới ra đời cách đây sáu năm. Doanh nghiệp cho biết đang đầu tư mạnh vào hạ tầng công nghệ, mô hình quản trị và tiêu chuẩn minh bạch nhằm đáp ứng yêu cầu của thị trường vốn quốc tế.

Tuy nhiên, bên cạnh tuổi đời còn non trẻ, kết quả kinh doanh của doanh nghiệp này vẫn tồn tại nhiều điểm chưa thật sự rõ ràng. Những nghi vấn xoay quanh năng lực tài chính và hiệu quả hoạt động đang khiến dư luận đặt câu hỏi về khả năng hiện thực hóa “giấc mơ Nasdaq” mà Meey Group theo đuổi.

Bởi lẽ, một kỳ lân công nghệ như VNG với nhiều sức mạnh về sản phẩm, cũng như nhân lực, nguồn lực cũng còn đang khá chật vật với “giấc mơ Mỹ”. Trong khi đó, theo báo cáo tài chính đã kiểm toán cho năm tài chính từ ngày 1/4/2024 - 31/3/2025, Meey Group ghi nhận doanh thu thuần 122,152 tỷ đồng, giảm nhẹ so với năm trước đạt 127,655 tỷ đồng; lợi nhuận gộp ghi nhận hơn 24,9 tỷ đồng, giảm hơn 48% so với năm trước (gần 48,3 tỷ đồng), trong đó lợi nhuận đến từ hoạt động kinh doanh vỏn vẹn… gần 1,4 tỷ đồng.

Chi phí quản lý doanh nghiệp “ăn mòn” lợi nhuận với hơn 18,7 tỷ đồng, khiến lợi nhuận sau thuế của Meey Group chỉ còn gần 1,4 tỷ đồng, nhưng đã tăng gần gấp đôi so với năm ngoái chỉ gần 763,2 triệu đồng. Tính đến ngày 31/3, tổng tài sản của Meey Group đạt 1.111 tỷ đồng, tăng 26,4% so với cùng kỳ, trong đó nợ phải trả chiếm gần 56%, tương ứng 621,2 tỷ đồng, chủ yếu là nợ ngắn hạn với 620 tỷ đồng.

Theo TS Lê Trung Kiên, việc doanh nghiệp Việt hướng tới niêm yết trên sàn chứng khoán quốc tế là một tầm nhìn đáng ghi nhận, thể hiện khát vọng hội nhập và nâng tầm vị thế quốc gia. Tuy nhiên, đây không nên là mục tiêu phải đạt được bằng mọi giá. Niêm yết ở thị trường nước ngoài không phải “tấm vé vàng” bảo chứng cho thành công, mà là một quá trình đòi hỏi năng lực quản trị, minh bạch và khả năng thích ứng với các chuẩn mực toàn cầu khắt khe.

“Thực tế cũng cho thấy, có trường hợp việc niêm yết quốc tế được thúc đẩy bởi động cơ cá nhân, hướng tới danh tiếng hoặc lợi ích ngắn hạn hơn là giá trị bền vững của doanh nghiệp”, ông Kiên cho biết.

Nhận định của TS Lê Trung Kiên là có cơ sở, khi thực tế đã xuất hiện những trường hợp lợi dụng “giấc mơ” niêm yết quốc tế để thu lợi bất hợp pháp. Tháng 8 vừa qua, Công an tỉnh Phú Thọ triệt phá một đường dây tội phạm có tổ chức xuyên quốc gia, hoạt động dưới danh nghĩa đầu tư tiền ảo Paynetcoin (PAYN), thực chất là mô hình kinh doanh đa cấp trái phép. Người tham gia được hứa hẹn mức lãi suất từ 5% đến 9% mỗi tháng, qua đó đường dây này đã huy động trái phép hàng tỷ USD từ người dân trong và ngoài nước.

Đáng chú ý, người cầm đầu là Nguyễn Văn Hạ (sinh năm 1980, trú tại Gia Lai), nhà sáng lập, Tổng Giám đốc Công ty cổ phần Mạng xã hội du lịch Hahalolo. Khi ra mắt năm 2019, ông Hạ từng công bố mục tiêu đầy tham vọng đạt hai tỷ người dùng toàn cầu và đưa Hahalolo niêm yết trên sàn Nasdaq vào năm 2024 hoặc 2025.

Vì vậy, các chuyên gia cho rằng, điều quan trọng nhất của các doanh nghiệp vẫn là củng cố nền tảng trong nước: nâng cao năng lực quản trị, bảo đảm minh bạch và thiết lập hệ thống kiểm soát chất lượng thực chất. Giống như xuất khẩu, chỉ khi “sản phẩm” đủ tốt, doanh nghiệp mới có thể tự tin bước ra thế giới và giữ vững uy tín của thương hiệu Việt.