Còn gì thú vị hơn khi được hít hà hương rượu cần ủ men rừng, những làn khói bay lên cuốn theo hương vị những món ăn dân dã, là sản vật núi rừng được nướng trên bếp than hồng. Mùi thơm xôi nếp nương, thịt nướng, cá nướng, cà đắng nấu da trâu… quấn quyện, lan tỏa.
Từ bao đời nay, người Cơ Ho sống trong những buôn làng được bao bọc bởi núi rừng, vì thế, họ đã tự tìm kiếm những nguyên liệu từ rừng hay trong vườn nhà để chế biến món ăn. Sau khi có nguyên liệu, họ chế biến các món theo những “công thức” được lưu truyền kết hợp các loại gia vị từ núi rừng để tạo nên hương vị đặc trưng. Chị Tha Ri vừa chế biến món ăn, vừa giới thiệu với chúng tôi: “Buôn làng mình có món cá suối nướng, cùng món gỏi rau dớn hái trên rừng, đều là nguyên liệu tự nhiên.
Từ xa xưa, nguồn thực phẩm của dân tộc mình đều từ thiên nhiên, nên dân làng mình luôn muốn giữ đặc trưng văn hóa ẩm thực truyền thống”. Cá suối nướng là món ăn phổ biến của người Cơ Ho nói riêng và nhiều dân tộc khác ở Tây Nguyên, thường có trong các bữa cơm gia đình. Chị Tha Ri bảo, để món cá nướng có phong vị riêng phải để nguyên con và nướng. Những con cá suối được nướng bằng than củi với khoảng cách, độ lửa vừa phải thì phần thịt cá chín đều và có hương vị thơm ngon.
Gần không gian ẩm thực của Tha Ri, anh Rơ Ông Miel đang chế biến món xôi nếp nương cùng hạt dẻ rừng. Anh cho biết: “Xôi nếp nương không xa lạ với người Cơ Ho, nhưng nấu với hạt dẻ rừng thì trở thành món đặc biệt, có mùi thơm bùi, dẻo ngọt”. Cùng với món xôi nếp nương quen thuộc, người Cơ Ho còn có những món ngon lấy nguyên liệu từ nương rẫy, núi rừng, như đọt mây rừng nướng, hay lá bép tự nhiên trong rừng, chỉ những người có kinh nghiệm mới tìm hái được, không thì dễ lẫn lá độc.
“Lá bép có thể chế biến nhiều món, như lá non được nấu cháo xương, hoặc nấu trong ống tre; lá già thì thái sợi để nấu hoặc phơi khô để dành. Nhiều người dùng lá bép giã nát cùng ít gạo để tạo độ sệt, cách chế biến này mang lại hương vị độc đáo, nhất là khi ăn cùng với cá, tôm, tép được bắt từ suối”, anh Miel chia sẻ.
Dưới chân núi Lang Biang, cà đắng nấu da trâu là món ăn truyền thống của người Cơ Ho bản địa, thường được nấu nhiều vào dịp lễ trọng của gia đình, dòng họ, buôn làng hoặc để đãi khách quý. Nhạc sĩ, nhà nghiên cứu văn hóa Tây Nguyên, già làng Krajan Plin là người nổi tiếng với món ẩm thực truyền thống này. Ông cho biết, cách làm món này khá cầu kỳ và mất nhiều công sức. Da trâu để nguyên lông phơi thật khô, hoặc tiếp tục để trên gác bếp. Khi cần chế biến thì mang da trâu ra thui. Để có hương vị đặc trưng, da trâu phải được thui bằng bếp củi cho cháy đen, sau đó đập cho da bong hết phần cháy bên ngoài, vừa đập vừa cạo bỏ phần không cần thiết, đập làm sao cho da nở ra và cắt khúc vừa ăn. Trước khi chế biến, da trâu được ngâm vào nước lọc qua một đêm. Cuối cùng nấu cùng cà dẻo, cà đắng hái ở những cây mọc dại ven đồi và ớt sao cho da vừa nhừ tới… Tôi đã được thưởng thức món cà đắng nấu da trâu do già K’Plin chế biến và không thể quên vị đắng ngọt hậu, mát lành của món ăn đặc trưng này.
Tôi may mắn được đến xứ này nhiều lần vào mùa hội, được chiêm nghiệm thứ men rừng Lang Biang và ngả nghiêng cùng sơn nữ trong đêm nồng nàn cao nguyên. Ở vùng đất này, trong sinh hoạt cộng đồng đã có lửa thì thường có rượu cần. Khi ngọn lửa bùng lên và người ta cứ thế “vin cần uống núi rừng thiêng”. Để có ché rượu cần thơm nồng, dịu ngọt, uống vào lòng người nhẹ tênh cũng lắm công phu. Già K’Plin cho biết, phụ nữ ở đây phần đông đều biết làm rượu cần. Các loại gạo, nếp, bắp... đều làm được rượu. Nhưng, rượu cần Lang Biang có bí quyết riêng. Chính lúa rẫy và men rừng đã tạo ra mùi hương đặc trưng. Cái nắp ché cũng là sự công phu, được làm từ tro với nước. Khi rượu đến độ chín, hương thơm tỏa khắp nhà dài. Rượu cần Lang Biang say mà tỉnh, bồng bềnh như sương núi.
Công thức chế biến các món ăn truyền thống của người Cơ Ho hầu như không được ghi chép thành văn, mà việc chế biến dựa vào sự truyền dạy, kinh nghiệm, phong tục truyền thống. Song, tùy vào sự khéo léo, sáng tạo của người chế biến, sẽ tạo ra món ăn mang phong vị riêng. Giờ đây, những món ăn đặc trưng của người Cơ Ho dưới chân núi Lang Biang đã trở thành văn hóa ẩm thực hấp dẫn du khách. “Địa phương định hướng phát triển du lịch gắn với bảo tồn bản sắc văn hóa, làng nghề truyền thống và khai thác các giá trị cảnh quan, không gian núi Lang Biang. Cùng với nét đẹp cảnh quan thiên nhiên, chúng tôi muốn giới thiệu văn hóa ẩm thực của người bản địa để quảng bá hình ảnh vùng đất, con người và các giá trị văn hóa truyền thống của các dân tộc trên địa bàn”, Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân phường Lang Biang-Đà Lạt Cil Poh cho biết.
