Nghề thêu ghép vải truyền thống được hồi sinh và vượt ra khỏi bản làng nhờ sự đồng hành của Craff Link- một tổ chức phi lợi nhuận về công bằng thương mại ở Việt Nam.
Bất cứ cô gái Mông trắng nào ở Phà Sắc cũng lớn lên cùng sợi chỉ. Từ khi mới mười tuổi, họ đã được bà và mẹ chỉ cách dệt vải, cắt hoa văn, khâu tay. “Có biết thêu ghép vải mới lấy được chồng” - câu nói tưởng như giản đơn nhưng là cột mốc đánh dấu sự trưởng thành: cô dâu Mông trắng phải tự tay làm trang phục để mặc trong ngày về nhà chồng.
Những bộ trang phục mang vẻ ngoài mộc mạc nhưng chứa đựng kỹ thuật thủ công tinh vi. Điểm nhấn nằm ở cổ áo, tay áo và chiếc thắt lưng với các mảng hoa văn trổ thủng. Người thợ phải đặt hai lớp vải lên nhau, vạch hình, khâu cố định, cắt thủng, gấp mép, rồi dùng những mũi chỉ giấu kín để tạo đường viền sắc gọn. Một bộ trang phục hoàn chỉnh mất từ một đến hai năm để hoàn thành với công phu mà ít nghề thủ công hiện nay còn giữ được.
Thế nhưng đã có lúc nghề thêu đứng trước nguy cơ phai nhạt. Cuộc sống còn bấp bênh, phụ nữ hằng ngày tập trung mưu sinh trên nương, nghề truyền thống dần bị đẩy lùi.
Sự xuất hiện của Craft Link đã tạo bước ngoặt. Năm 1999, nhóm thêu Mông Kỳ Sơn được thành lập với sự hỗ trợ của Craft Link và Chương trình phòng chống ma túy của Liên hợp quốc, nhằm giúp cộng đồng tìm sinh kế thay thế và giữ lại nghề thêu truyền thống. Đến năm 2017-2018, nhóm tiếp tục được củng cố thông qua các chương trình tập huấn mới của Craft Link. Nhiều đợt đào tạo được tổ chức: khảo sát tay nghề, hướng dẫn quản lý nhóm, ghi sổ sách, cắt vải, phối màu, khâu tay, may hoàn thiện. Các chương trình đi từ dễ đến khó, phù hợp khả năng từng thành viên. Nhờ vậy, nhóm có thể tự vận hành sản xuất, xây dựng bộ sản phẩm hoàn chỉnh tại địa phương và phát triển nhiều mẫu mới: túi, ví, bao kính, gối ghép vải, vòng tay…
Đối với phụ nữ Phà Sắc, Hội chợ hàng thủ công truyền thống Craft Link năm 2017 ở Hà Nội là dấu mốc quan trọng, nơi họ có cơ hội giới thiệu sản phẩm cho lượng khách lớn và đa dạng chưa từng có. Gian hàng nhỏ của họ thu hút đông đảo khách tham quan; doanh thu đạt 52 triệu đồng - số tiền không chỉ có giá trị kinh tế, mà còn là sự tự tin khi lần đầu sản phẩm được quảng bá rộng rãi.
Bà Trần Tuyết Lan, Tổng Giám đốc Craft Link khẳng định: “Craft Link sẽ tiếp tục đồng hành và hỗ trợ nhóm tại bản và từ xa bằng cách duy trì đơn đặt hàng, tiêu thụ sản phẩm, gửi mẫu thiết kế mới để làm phong phú mặt hàng. Chúng tôi luôn giữ liên lạc với Ban quản lý nhóm để kịp thời tháo gỡ khó khăn, đồng thời hỗ trợ việc đặt mua nguyên liệu và phụ liệu cho sản xuất. Mục tiêu là giúp phụ nữ Mông duy trì sinh kế bền vững và bảo tồn giá trị văn hóa của dân tộc mình”.
Sau hơn 20 năm đồng hành, Craft Link đã giúp những sản phẩm tưởng chừng chỉ quanh quẩn nơi bản làng vươn tới các thị trường xa hơn, thậm chí sang châu Âu, châu Mỹ, châu Úc. Trong câu chuyện giữ nghề, mỗi người phụ nữ Phà Sắc giờ đây vừa là nghệ nhân, vừa là người kể chuyện văn hóa.