Chiều xuống yên ả phía chân núi Mẹ Lang Biang, huyện Lạc Dương, Lâm Đồng. Tôi ngược núi để chứng kiến các "kỵ mã" chân trần, những người con sinh ra giữa buôn làng, lớn lên trên lưng ngựa tự do bay bổng với cuộc chơi bên sườn núi.
Đồi núi chiêng chao, cây rừng nghiêng ngã, mái tóc phiêu bồng… K’Truik đang cùng con tuấn mã Rambô tung vó, băng băng về đích trong ánh mắt đắm đuối của sơn nữ buôn làng. Bên chú ngựa vừa thắng cuộc chơi, K’Truik nói: "Ồ, ở xứ sở này, những đứa trẻ lên năm, lên bảy đã biết cưỡi ngựa cỏ rong chơi, biết ngã cùng ngựa. Ngựa cũng như người, phải biết vuốt ve nó từ nhỏ thì nó mới thích mình, nghe mình".
Ngày trước, ở buôn người Cơ Ho Lạch, Cơ Ho Cil dưới chân núi Mẹ nhà nào cũng phải có vài con ngựa. Ngựa được thả đi hoang trong rừng, mỗi tuần mới "thăm" một lần để xác định vị trí, lúc nào cần mới huýt sáo tìm về. Già Krajan Plin kể, thời Pháp thuộc, ở cao nguyên này thường xuyên tổ chức đua ngựa không yên. Dạy ngựa khó lắm, phải ngã bùn, ngã suối với nó nhiều lần thì mới thuần được. Còn đua ngựa không yên thì hai cái đùi là quan trọng, vì đó là bộ phận điều khiển ngựa, giữ thăng bằng.
Mỗi lần đi rẫy "thăm" trâu, đi rừng "thăm" ngựa là bọn trẻ tụ họp đua ngựa. Nói là cuộc chơi, nhưng con ngựa nào về đích trước là nổi tiếng khắp buôn, và người điều khiển cũng có giá "bắt chồng" cao ngất ngưỡng. K’Truik vinh dự được buôn làng nhiều lần gọi tên con tuấn mã của mình là Ơh sha pran kơ (con ngựa sức mạnh). Hãnh diện lắm! Bởi thế, nên đã tốt nghiệp Trường đại học Văn hóa nghệ thuật Quân đội, nhưng K’Truik vẫn trở về bên đàn ngựa của ông nội để lại, để cùng vui, cùng buồn trong những cuộc chơi với đám bạn "kỵ mã" trong buôn, như K’Hiêm, K’Tiến, Cil Bris…với những chú ngựa cưng Juli, Jiky, Biôli…
Ngựa là người bạn không thể thiếu đối với người dân miền thượng. Ngựa giúp con người qua đèo dốc hiểm trở, ngựa để cưỡi đi "thăm trâu, thăm bò", ngựa để đổi chác… "Người Lạch còn đi tán gái bằng ngựa. Hồi xưa, vùng Păng Tiêng, Đam Rông nghe tiếng vó ngựa người Lạch là nể rồi", già Krajan Plin nói. Bởi thế, nên dân gian người Lạch có câu: Con ngựa Păng Tiêng tôi đã cưỡi/ Bông hoa Păng Tiêng tôi đã ngửi…
Đua ngựa không yên chinh phục đỉnh núi Lang Biang là trò chơi dân gian, hình thành một cách hồn nhiên như để thể hiện sức mạnh, sự phóng khoáng, bay bổng của những người con nam Tây Nguyên. Từ thú chơi dân gian, năm 2022, huyện Lạc Dương "nâng tầm" thành sản phẩm du lịch mới, bằng việc tổ chức giải đua ngựa không yên lần thứ nhất, giúp du khách và người dân địa phương được thưởng thức sự hấp dẫn của môn thể thao kỳ thú này.
Vỗ nhẹ vào lưng chú ngựa vừa về nhất trong giải đua, Krajan Công Quân nói: "Em thích cưỡi ngựa từ nhỏ, bọn trẻ trong làng cũng thường rủ nhau phi ngựa dạo quanh triền núi và hứng chí thì đua với nhau. Em tham gia giải đua để thỏa đam mê và thử sức ở giải đua mang tính chuyên nghiệp".
Đây là lần đầu gia đình chị Ngọc Mai (TP Nha Trang, Khánh Hòa) được hòa vào không khí cuộc đua ngựa không yên trên cao nguyên Lang Biang. Chị Mai chia sẻ: "Thật thú vị, những tay đua người dân tộc bản địa ở đây quá tài, họ vững vàng trên lưng ngựa không yên, không bàn đạp, chỉ nắm dây cương vẫn điều khiển ngựa như ý. Xem hồi hộp lắm, nhất là trên cung đường đua quanh co đồi dốc như thế. Có dịp, tôi sẽ cùng gia đình, bạn bè tiếp tục thưởng thức cuộc đua thú vị này".
Phó Chủ tịch UBND huyện Lạc Dương Cil Poh cho biết, địa phương hướng tới xây dựng môn thể thao đua ngựa không yên của đồng bào dân tộc Cơ Ho trở thành di sản văn hóa phi vật thể quốc gia và là sản phẩm du lịch mới trên cao nguyên Lang Biang hùng vĩ.
