Cảnh báo nguy cơ lây lan toàn cầu
Virus chikungunya, được truyền qua muỗi Aedes aegypti và Aedes albopictus, gây ra các triệu chứng như sốt cao, đau khớp dữ dội, phát ban, đau đầu và mệt mỏi. Mặc dù hiếm khi gây tử vong, căn bệnh này có thể để lại hậu quả lâu dài, đặc biệt là đau khớp kéo dài hàng tháng hoặc thậm chí hằng năm.
Đợt bùng phát này không chỉ là vấn đề nội tại của Trung Quốc mà còn thu hút sự chú ý quốc tế, khi các tổ chức y tế như Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa dịch bệnh (CDC) của Mỹ và Tổ chức Y tế thế giới (WHO) đưa ra cảnh báo về nguy cơ lây lan toàn cầu. Giới chuyên gia cho rằng, biến đổi khí hậu, đô thị hóa nhanh chóng và sự di chuyển toàn cầu là những yếu tố chính thúc đẩy sự lan rộng của virus này.
Theo TASS, đến nay, các cơ quan y tế Trung Quốc báo cáo đã có hơn 8.000 ca nhiễm chikungunya tại tỉnh Quảng Đông, với 98,5% số ca tập trung tại Phật Sơn và một trung tâm sản xuất lớn gần Hong Kong (Trung Quốc). Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa dịch bệnh Trung Quốc (China CDC), đợt bùng phát bắt đầu từ một ca nhập cảnh được phát hiện vào ngày 8/7/2025 tại quận Shunde, Phật Sơn. Từ đó, virus nhanh chóng lan rộng, với gần 3.000 ca mới được ghi nhận chỉ trong tuần cuối tháng 7.
Các ca nhiễm cũng đã xuất hiện ở ít nhất 12 thành phố khác trong tỉnh Quảng Đông, cũng như ở Hong Kong, Ma Cao và tỉnh Hồ Nam - cách Phật Sơn hơn 600 km về phía bắc. Cesar Lopez-Camacho, nhà nghiên cứu tại Trường đại học Oxford, nhận định: “Điều khiến đợt bùng phát này đáng chú ý là chikungunya chưa từng được thiết lập ở Trung Quốc đại lục trước đây. Điều này cho thấy phần lớn dân số không có miễn dịch từ trước, tạo điều kiện cho virus lây lan nhanh chóng”.
Chikungunya là bệnh do virus gây ra, được truyền qua muỗi Aedes, vốn cũng là vật trung gian truyền các bệnh như sốt xuất huyết và Zika. Triệu chứng thường xuất hiện từ 3-7 ngày sau khi bị muỗi nhiễm virus cắn, gồm sốt cao (lên tới 40°C), đau khớp nghiêm trọng, phát ban, đau đầu, đau cơ, sưng khớp và mệt mỏi. Mặc dù hầu hết bệnh nhân hồi phục trong vòng một tuần, một số trường hợp có thể bị đau khớp kéo dài, ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống. Những nhóm nguy cơ cao bao gồm trẻ sơ sinh, người trên 65 tuổi và những người có bệnh nền như tiểu đường hoặc bệnh tim.
Theo WHO, tỷ lệ tử vong do chikungunya rất thấp, nhưng các biến chứng nghiêm trọng, như tổn thương cơ quan, có thể xảy ra ở những người có sức khỏe yếu. Tại Quảng Đông, các báo cáo cho biết, hầu hết các ca nhiễm đều ở mức nhẹ, với 95% số bệnh nhân được xuất viện trong vòng bảy ngày. Tuy nhiên, việc nhập viện bắt buộc và các biện pháp kiểm soát nghiêm ngặt đã gây ra nhiều tranh cãi.
Nguyên nhân bùng phát
Các chuyên gia quốc tế đồng thuận rằng, biến đổi khí hậu là một trong những yếu tố chính thúc đẩy đợt bùng phát này, theo Interfax. Tiến sĩ Krutika Kuppalli từ Trường đại học Y khoa Texas Southwestern (Mỹ) nhận định: “Nhiệt độ ấm hơn và lượng mưa gia tăng đang giúp muỗi Aedes mở rộng phạm vi sinh sống sang các khu vực mới”. Quảng Đông, với khí hậu cận nhiệt đới ẩm, đã trở thành môi trường lý tưởng cho muỗi Aedes sinh sôi, đặc biệt trong mùa mưa lũ năm 2025. Lũ lụt và mưa lớn đã tạo ra nhiều vũng nước đọng - nơi muỗi đẻ trứng - từ chậu hoa, máy pha cà-phê đến chai lọ bỏ không.
Robert Jones, Trợ lý Giáo sư tại Trường Vệ sinh và Y học Nhiệt đới London (Anh), nhấn mạnh: “Kể từ năm 2000, số lượng các vụ dịch chikungunya, sốt xuất huyết và Zika đã tăng đáng kể. Biến đổi khí hậu và đô thị hóa đang làm tăng nguy cơ các đợt dịch ở những khu vực có khí hậu ẩm và đô thị đông đúc như miền nam Trung Quốc”. Phật Sơn, với dân số gần 10 triệu người, là một trong những trung tâm đô thị hóa nhanh của Trung Quốc. Các khu vực đô thị đông đúc, kết hợp với cơ sở hạ tầng chưa hoàn thiện, tạo điều kiện cho muỗi sinh sản. Hơn nữa, sự di chuyển toàn cầu cũng góp phần vào sự lây lan của virus.
Liu Qiyong, chuyên gia hàng đầu về kiểm soát bệnh truyền nhiễm tại China CDC, cho biết: “Với sự lây lan toàn cầu của virus, các ca nhập cảnh vào Trung Quốc là không thể tránh khỏi. Sự hiện diện của các hướng truyền bệnh nội địa, đặc biệt là muỗi Aedes, đã thúc đẩy chu kỳ lây truyền cục bộ kéo dài”. Một ca nhập cảnh được ghi nhận tại Phật Sơn vào ngày 8/7 đã kích hoạt chuỗi lây truyền cục bộ. Mặc dù chính quyền Trung Quốc không công bố nguồn gốc cụ thể của ca nhập cảnh này, các chuyên gia cho rằng, nó có thể bắt nguồn từ các khu vực đang có dịch như các đảo ở Ấn Độ Dương hoặc Nam Mỹ, nơi ghi nhận hơn 240.000 ca nhiễm và 90 ca tử vong trên toàn cầu trong năm 2025.
Tăng cường biện pháp kiểm soát
Theo The New York Times, chính quyền Trung Quốc triển khai chiến dịch quy mô lớn để kiểm soát sự lây lan của chikungunya, sử dụng cả các biện pháp truyền thống và công nghệ tiên tiến. Các nhân viên y tế đeo khẩu trang phun thuốc diệt côn trùng tại các công viên và đường phố, trong khi máy bay không người lái (UAV) được sử dụng để phát hiện các ổ sinh sản của muỗi. Hơn 5.000 con cá ăn ấu trùng muỗi đã được thả vào các hồ nước ở Phật Sơn.
Ngoài ra, các đội y tế đã tiến hành kiểm tra nhà cửa và nơi công cộng, yêu cầu người dân loại bỏ nước đọng trong chậu hoa, máy pha cà-phê hoặc chai lọ. Theo BBC, những người không tuân thủ có thể bị phạt tới 10.000 NDT (1.400 USD), trong một số trường hợp nghiêm trọng, có thể đối mặt cáo buộc hình sự vì “cản trở phòng chống bệnh truyền nhiễm”. Ngoài ra, bệnh nhân nhiễm chikungunya được yêu cầu phải nhập viện ít nhất một tuần, ngủ trong giường có màn chống muỗi. Theo CCTV, số giường cách ly chống muỗi tại Phật Sơn đã tăng gần gấp đôi lên 7.220 để đáp ứng nhu cầu. Một số bệnh nhân cho biết, họ không có lựa chọn và phải tự chi trả chi phí bệnh viện.
Các biện pháp này gợi nhớ đến chiến lược “zero Covid” của Trung Quốc, vốn áp dụng các hạn chế nghiêm ngặt trong đại dịch Covid-19. Tuy nhiên, nhiều ý kiến cho rằng, biện pháp này chưa cần thiết, bởi virus chikungunya không lây từ người sang người. Will Irving, Giáo sư danh dự về virus học tại Trường đại học Nottingham (Anh) nhận định các biện pháp cách ly nghiêm ngặt có thể không hiệu quả bằng việc tập trung vào kiểm soát muỗi. Tiến sĩ Todd Ellerin, Trưởng khoa bệnh truyền nhiễm tại South Shore Health, Massachusetts (Mỹ) nhấn mạnh: “Du khách đến khu vực có dịch cần tuyệt đối thực hiện các biện pháp phòng ngừa như mặc áo dài tay, sử dụng thuốc xịt côn trùng và sử dụng màn chống muỗi”.
Sự gia tăng nhanh chóng các ca nhiễm chikungunya khiến CDC Mỹ ban hành cảnh báo hạn chế du lịch cho tỉnh Quảng Đông vào ngày 1/8, khuyến nghị du khách thực hiện các biện pháp phòng ngừa tăng cường như sử dụng thuốc xịt côn trùng, mặc quần áo dài và ở trong các khu vực có điều hòa hoặc màn chống muỗi. Cảnh báo tương tự cũng được áp dụng cho các quốc gia khác đang có dịch như Bolivia, Kenya, Madagascar và Sri Lanka. WHO cảnh báo, chikungunya có nguy cơ trở thành một đại dịch toàn cầu nếu không có hành động khẩn cấp. Với hơn 240.000 ca nhiễm và 90 ca tử vong trên toàn cầu năm 2025, Nam Mỹ (đặc biệt là Brazil với 185.553 ca) và các đảo Ấn Độ Dương (như La Reunion với hơn 54.000 ca) là những khu vực bị ảnh hưởng nặng nề nhất.
Theo WHO, virus này đã được ghi nhận tại hơn 110 quốc gia kể từ khi được xác định lần đầu tại Tanzania năm 1952. Các đợt bùng phát lớn trước đây như tại các đảo Ấn Độ Dương năm 2005, Pakistan năm 2017, cho thấy virus có thể lan rộng nhanh chóng khi được truyền qua các quần thể muỗi địa phương.
