Những năm gần đây, thực hiện chủ trương phát triển năng lượng tái tạo tại Việt Nam, Chính phủ đã ban hành nhiều cơ chế, chính sách khuyến khích phát triển điện mặt trời mái nhà. Nhờ đó, điện mặt trời mái nhà đã có bước phát triển vượt bậc với hàng trăm nghìn hệ thống, tương đương hàng nghìn Mwp, góp phần giảm áp lực cho hệ thống điện quốc gia, đặc biệt là vào các giờ cao điểm nắng nóng; bảo vệ môi trường; góp phần thực hiện xu hướng chuyển dịch năng lượng, giảm phát thải ròng vào năm 2050.
Tuy nhiên, bên cạnh những lợi ích, điện mặt trời mái nhà phát triển quá nóng cũng sẽ gây ra những hệ lụy không đáng có như quá tải lưới phân phối, nguy cơ cháy nổ và các nguy cơ ảnh hưởng đến chất lượng điện… nếu không có biện pháp quản lý. Vì vậy, giai đoạn 2024-2025, Bộ Công thương đã tham mưu Chính phủ ban hành các quy định mới, trong đó Nghị định 58/2025/NĐ-CP yêu cầu hệ thống điện tự sản, tự tiêu phải đăng ký/thông báo với cơ quan chức năng.
Chia sẻ tại Tọa đàm "Vì sao bắt buộc đăng ký điện mặt trời mái nhà?" do Báo Công Thương tổ chức ngày 18/9, Trưởng Ban Kinh doanh, Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) Nguyễn Quốc Dũng cho biết, từ năm 2020 đến nay, lượng công suất điện mặt trời mái nhà lắp đặt đã đạt khoảng 1.300MW, nhưng con số được người dân, doanh nghiệp chủ động thông báo đến EVN lại rất hạn chế, phần lớn số liệu mà EVN có được là nhờ tự đi khảo sát, thu thập, chứ chưa hình thành được cơ chế báo cáo, cập nhật thường xuyên từ phía người dân.
Hệ quả là số liệu thống kê không đồng bộ, thiếu chính xác, ảnh hưởng trực tiếp đến công tác dự báo phụ tải và bảo đảm nguồn cung.
Cùng quan điểm, Phó phòng Năng lượng tái tạo Công ty Vận hành hệ thống điện và thị trường điện quốc gia (NSMO) Nguyễn Bá Hoài cho biết, việc có đầy đủ thông tin về điện mặt trời mái nhà tự sản, tự tiêu là vô cùng quan trọng.
Nếu thiếu dữ liệu cơ bản này, độ chính xác của các mô hình dự báo sẽ bị hạn chế, dẫn tới những sai số trong tính toán huy động nguồn, đáp ứng nhu cầu sử dụng điện của người dân, ảnh hưởng đến tính an toàn, ổn định của toàn hệ thống điện quốc gia nói chung.
Phó Viện trưởng Viện Năng lượng, Bộ Công Thương Lê Việt Cường chia sẻ thêm: thiếu số liệu điện mặt trời mái nhà tự sản tự tiêu gây khó khăn trong dự báo và xây dựng kịch bản cân đối cung cầu điện trong trung và dài hạn; xây dựng phương án phát triển lưới phù hợp cũng như việc đánh giá đúng về tỷ trọng, đủ về vai trò của điện mặt trời nói chung và điện mặt trời mái nhà tự sản, tự tiêu nói riêng để điều chỉnh chính sách phát triển điện lực.
Ông Cường nhấn mạnh, trong thực thi và điều chỉnh chính sách, việc đánh giá đúng vai trò, tỷ trọng của điện mặt trời mái nhà là điều kiện cần để đưa ra cơ chế hỗ trợ, khuyến khích hay điều tiết hợp lý. Nếu thiếu thông tin, chính sách có thể chậm phản ứng hoặc thiếu hiệu quả trong thực tế.
![[Video] Lắp điện mặt trời mái nhà không đăng ký có thể bị phạt](https://cdn.nhandan.vn/images/e120e3ef32e2629fcc9fb9da9cdb3398bee89352f4bd41031e5646ffbe3224f19146562b4da33d90749b84834e24efdc43313a37993e9ca5ab86f2a561726753/dein-mt.jpg.webp)
Theo chuyên gia năng lượng Hà Đăng Sơn, với mô hình điện mặt trời mái nhà hiện có hai loại là điện mặt trời mái nhà doanh nghiệp và điện mặt trời mái nhà hộ gia đình, trong đó mô hình hộ gia đình thì phức tạp hơn. Hiện nay, việc quản lý chặt chẽ các đơn vị cung cấp dịch vụ thiết kế, lắp đặt điện mặt trời mái nhà còn hạn chế. Chưa có quy định cụ thể về tiêu chuẩn thiết bị, dẫn đến tình trạng xuất hiện hàng trôi nổi, nhà thầu thiếu kinh nghiệm, thiết bị kém chất lượng. Điều này tiềm ẩn nguy cơ sự cố cháy nổ, ảnh hưởng đến chính hộ gia đình và kéo theo trách nhiệm của cơ quan quản lý nhà nước khi sự cố xảy ra.
Chính vì vậy, việc đăng ký cũng là công cụ để Bộ Công Thương kiểm soát chất lượng hàng hóa, nhà thầu lắp đặt, hạn chế rủi ro từ hàng kém chất lượng. Như thực tế đã từng xảy ra, một số hệ thống lắp đặt bằng dây dẫn, thiết bị không đạt chuẩn, sau thời gian ngắn đã xuống cấp, gây chập điện, cháy nổ. Việc quản lý chặt chẽ từ khâu đăng ký sẽ giúp phòng ngừa các sự cố như vậy.
Ông Sơn cũng nhấn mạnh thêm: các quy định hiện hành vẫn chưa rõ thông tin đăng ký cụ thể với ai, thủ tục như thế nào, mẫu biểu ra sao. Đây là yêu cầu cấp thiết đặt ra cho các cơ quan quản lý khi ban hành hướng dẫn chi tiết thi hành Nghị định 58.
Phát triển điện mặt trời không chỉ là hoạt động kinh tế thông thường, mà là hoạt động có điều kiện, luôn gắn liền với vận hành hệ thống điện quốc gia. Dù người dân lắp đặt phục vụ tự dùng, họ vẫn có quyền đấu nối, sử dụng lưới điện quốc gia. Điều này đồng nghĩa lưới điện đóng vai trò như một nguồn dự trữ khổng lồ cho các hộ gia đình và khi cần, họ lấy điện ngược từ lưới để dùng. Do đó, các rủi ro về chất lượng hệ thống, an toàn kỹ thuật, phòng nổ, tiêu chuẩn vận hành… vẫn đặt ra.
Khi Nhà nước đã tạo điều kiện tối đa, thì người dân và doanh nghiệp cũng cần hợp tác, chia sẻ thông tin minh bạch. Chỉ như vậy, chúng ta mới có thể phát triển điện mặt trời bền vững, vừa khuyến khích tự sản tự tiêu, vừa bảo đảm vận hành an toàn hệ thống điện quốc gia.
Điện mặt trời mái nhà đang trở thành giải pháp năng lượng tái tạo được ưa chuộng hiện nay, góp phần giảm áp lực cho hệ thống điện quốc gia và tiết kiệm chi phí cho người dân, doanh nghiệp. Tuy nhiên, sự phát triển nhanh chóng của loại hình này cũng đặt ra nhiều thách thức về quản lý và an toàn hệ thống điện. Vì vậy, việc đăng ký lắp đặt điện mặt trời mái nhà không chỉ là yêu cầu pháp lý mà còn là trách nhiệm chung.
