Diễn đàn chủ nhật

Chuyên nghiệp hóa lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật

Đời sống văn học, nghệ thuật Việt Nam hiện nay đang thiếu người làm công tác lý luận, phê bình và các tài năng lý luận, phê bình chuyên nghiệp. Những khó khăn từ nhiều phương diện, khiến lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật hiện phải đối diện với nguy cơ tụt hậu trước yêu cầu từ giới sáng tác và công chúng.

Ðang có sự phân bố không đồng đều giữa các loại hình, các cấp và vùng miền. Trong khi lĩnh vực văn học tập trung một lực lượng bảo đảm về số lượng và chất lượng thì các lĩnh vực nghệ thuật (sân khấu, điện ảnh, mỹ thuật, âm nhạc, nhiếp ảnh, kiến trúc, múa, văn nghệ dân gian, văn nghệ các dân tộc thiểu số...) thiếu cả về số lượng và chất lượng; tính chuyên nghiệp không cao và bị hẫng hụt về đội ngũ kế cận. Thậm chí chưa có cả đội ngũ phê bình âm nhạc chuyên nghiệp, dù Hội Nhạc sĩ Việt Nam có hẳn Ban lý luận-phê bình.

Dưới sức ép của "thương mại hóa", không ít các trang báo chí văn nghệ liên tục có những bài viết thiếu khách quan, thậm chí "o bế" các cây bút cực đoan, quảng bá cho các sản phẩm văn nghệ rẻ tiền... Trong hơn 1.000 hội viên Hội Nhạc sĩ Việt Nam, số người nghiên cứu âm nhạc chỉ chưa đầy 100 người.

Lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật dường như không phát triển mà ngày càng đi theo chiều hướng "nghiệp dư hóa", khen theo phong trào, phê kiểu "nói khẽ". Báo chí văn nghệ đang thiếu các nhà phê bình chuyên nghiệp.

Dưới sức ép của "thương mại hóa", không ít các trang báo chí văn nghệ liên tục có những bài viết thiếu khách quan, thậm chí "o bế" các cây bút cực đoan, quảng bá cho các sản phẩm văn nghệ rẻ tiền... Trong hơn 1.000 hội viên Hội Nhạc sĩ Việt Nam, số người nghiên cứu âm nhạc chỉ chưa đầy 100 người.

Việc ngại dấn thân vào đời sống âm nhạc của các nhà lý luận, phê bình tạo thành một khoảng trống lớn từ nhiều năm nay. Một nhà phê bình cho biết: Lẽ nào bạn mình, chiến hữu mình ra mắt một bộ phim, một vở diễn mời mình đến xem, mà mình lại "chơi" bạn bằng một bài viết chê, "nhặt sạn" trên mặt báo! Vì một bài báo mà đánh mất quan hệ với cả một ê-kíp thì không phải người viết lý luận, phê bình nào cũng dám làm. Vậy là đành ve vuốt nhau trên công luận; còn lời chê thì chỉ diễn ra ở các buổi gặp gỡ nội bộ khi "trà dư tửu hậu".

Việc ngại dấn thân vào đời sống âm nhạc của các nhà lý luận, phê bình tạo thành một khoảng trống lớn từ nhiều năm nay.

Trong khi đó, tình trạng giới trẻ thờ ơ với việc lựa chọn trở thành nhà lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật cũng đang đặt ra nguy cơ về đội ngũ kế cận.

5 năm qua, chuyên ngành lý luận, phê bình về múa, sân khấu, nhiếp ảnh của Trường đại học Sân khấu Ðiện ảnh Hà Nội không có nổi một bộ hồ sơ dự tuyển; khoa lý luận phê bình của Trường đại học Sân khấu Ðiện ảnh TP Hồ Chí Minh cũng đã "đóng cửa" nhiều năm vì không có sinh viên.

Chưa kể, lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật là lĩnh vực khó và mang tính đặc thù. Viết phê bình, lý luận phải là chuyên gia, phải đầu tư công sức, chất xám rất nhiều để dẫn dắt, định hướng dư luận, và trước hết là với chính người trong nghề.

5 năm qua, chuyên ngành lý luận, phê bình về múa, sân khấu, nhiếp ảnh của Trường đại học Sân khấu Ðiện ảnh Hà Nội không có nổi một bộ hồ sơ dự tuyển; khoa lý luận phê bình của Trường đại học Sân khấu Ðiện ảnh TP Hồ Chí Minh cũng đã "đóng cửa" nhiều năm vì không có sinh viên.

Thế nhưng thù lao đãi ngộ cho người viết lý luận, phê bình (kể cả sách về lý luận, phê bình, nghiên cứu văn học, nghệ thuật) lại quá thấp so với mặt bằng thu nhập của các ngành nghề khác và hoàn toàn không giúp người viết sống được bằng nghề chứ chưa nói đến nuôi dưỡng dũng khí dám nói, dám viết, dám phê bình. Ðó là chưa tính với các chuyên ngành hẹp, công trình lý luận, phê bình được công bố thường rất ít người quan tâm.

Tình trạng thiếu vắng dần những bài viết phê bình sâu sắc, có giá trị định hướng và tầm nhìn cao... là nguyên do không ít bộ phim, vở diễn chất lượng thấp nhưng lại được đồng loạt khen theo "phong trào" trên báo chí. Các nhà báo viết về âm nhạc mặc nhiên trở thành lực lượng "gánh vác" mảng lý luận, phê bình đời sống âm nhạc, dẫn đến hiện tượng phiến diện, đôi khi lệch lạc; bình luận âm nhạc trở thành bài giới thiệu "đánh bóng" tên tuổi hoặc khai thác chi tiết đời tư của một vài nhân vật mà tài năng chưa xứng đáng, làm nhiễu loạn hệ giá trị tác phẩm trong công chúng.

Tình trạng thiếu vắng các nhà lý luận, phê bình điện ảnh giỏi cũng đang đặt ra nguy cơ thương mại hóa các giá trị của điện ảnh (trong đó có tư tưởng, thẩm mỹ và nghệ thuật) bành trướng vào các tác phẩm ngày càng nhiều, kéo theo sự lệch chuẩn, đánh mất đi định hướng phát triển.

Trước thực trạng trên, những năm qua Hội đồng Lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật Trung ương và các cơ quan, đơn vị liên quan đã có nhiều giải pháp nỗ lực hỗ trợ, động viên các nhà phê bình bằng việc trao giải thưởng, tổ chức lớp bồi dưỡng, hội thảo, tọa đàm để đưa ra những nhận xét đánh giá và giải pháp... nhằm nâng cao chất lượng công tác lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật.

Mới đây nhất, tại tọa đàm "Ðội ngũ lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật Việt Nam hiện nay: Thực trạng và định hướng phát triển", nhiều giải pháp đề xuất, kiến nghị về chính sách, hành lang pháp lý, chế độ đãi ngộ tài năng, đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn, tạo lập văn hóa phê bình, đạo đức nghề nghiệp và ý thức trách nhiệm của các nhà nghiên cứu, phê bình… đã được đưa ra nhằm chuyên nghiệp hóa hoạt động lý luận, phê bình đáp ứng đòi hỏi của thực tiễn ở giai đoạn mới.

Mới đây, tháng 5/2023, Thủ tướng Chính phủ đã ký phê duyệt Chương trình tổng thể về phát triển văn hóa Việt Nam giai đoạn 2023-2025 (trong đó có chỉ tiêu đào tạo, bồi dưỡng 100 chuyên gia, cán bộ chuyên môn về biên kịch, lý luận, phê bình, giám tuyển nghệ thuật, giám định viên, thuộc các lĩnh vực: điện ảnh, mỹ thuật, nghệ thuật biểu diễn và cổ vật...).

Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch - cơ quan quản lý nhà nước chuyên ngành cao nhất trong lĩnh vực văn hóa, văn học, nghệ thuật- đã và đang xây dựng các nghị định, quy định về đào tạo đặc thù đối với các lĩnh vực văn học, nghệ thuật, đặc biệt về công tác tuyển sinh và chế độ, chính sách đãi ngộ nhằm tháo gỡ những điểm nghẽn, nút thắt.

Bộ cũng đã trình Thủ tướng Chính phủ dự thảo Ðề án "Xây dựng đội ngũ trí thức ngành văn hóa, thể thao và du lịch đến năm 2030". Những bước đi này hy vọng sẽ từng bước giải quyết được các vấn đề cơ bản, phát triển đội ngũ lý luận, phê bình.

Ðời sống văn học, nghệ thuật đang vận động hết sức phong phú, đa dạng, rất cần vai trò định hướng của công tác phê bình. Ðiều này đang đòi hỏi bên cạnh việc nỗ lực, quyết liệt triển khai các định hướng, giải pháp đã đặt ra cần tiếp tục đổi mới, nâng cao tính chuyên nghiệp đội ngũ làm công tác lý luận, phê bình, đáp ứng yêu cầu mà thực tiễn đời sống văn học, nghệ thuật đang đặt ra ■

Có thể bạn quan tâm

Du khách thích thú xem "cá lóc bay" ở làng du lịch cộng đồng cồn Sơn.

Đặc sắc Lễ hội Văn hóa sông nước Cần Thơ và các sản phẩm du lịch đặc thù thu hút du khách

Sau sáp nhập, thành phố Cần Thơ mở ra không gian phát triển mới, với hệ sinh thái đa dạng và nét văn hóa độc đáo. Để phát triển du lịch, Cần Thơ tổ chức các lễ hội quy mô lớn đặc trưng vùng sông nước; chủ động liên kết các doanh nghiệp, đơn vị lữ hành, điểm du lịch… phát triển các sản phẩm mới, đặc thù nhằm thu hút du khách.

Một chương trình biểu diễn nghệ thuật quy mô tại Sa Pa. (Ảnh LỮ MAI)

Điểm đến vùng cao và nghệ thuật thực cảnh

Sa Pa (Lào Cai) vừa biểu diễn thành công hai chương trình nghệ thuật thực cảnh quy mô lớn với sự tham gia của đông đảo nhân dân các dân tộc cùng diễn viên chuyên nghiệp, bồi đắp thêm hệ sinh thái du lịch văn hóa cộng đồng ở vùng cao.

Các bạn trẻ hào hứng xem phim "Tổ quốc trong tim: The concert film"

Lan tỏa mạnh mẽ tinh thần yêu nước trong các thế hệ

Tổ quốc trong tim: The Concert Film" đã chính thức phát hành rộng rãi, tạo nên sức hút mạnh mẽ đối với công chúng. Tác phẩm điện ảnh âm nhạc này chinh phục khán giả không chỉ bằng chất lượng nghệ thuật, mà còn bằng khả năng truyền tải cảm xúc thiêng liêng về Tổ quốc, khơi dậy sâu sắc niềm tự hào và tình yêu đất nước.

Liên hoan phim Nhật Bản tại Việt Nam 2025

Liên hoan phim Nhật Bản tại Việt Nam 2025

Theo thông tin từ Quỹ Giao lưu Quốc tế Nhật Bản (The Japan Foundation) tại Việt Nam, Liên hoan phim Nhật Bản 2025 sẽ diễn ra từ ngày 12/12/2025 đến 25/1/2026 tại Hà Nội, Hải Phòng, Thành phố Hồ Chí Minh và Đà Nẵng.

Bìa tác phẩm "Huyền thoại thổ thần".

"Huyền thoại thổ thần" - dấu ấn mới của văn học fantasy Việt Nam

Công ty Cổ phần Sách điện tử Waka phối hợp Appota vừa giới thiệu tới bạn đọc tiểu thuyết "Huyền thoại thổ thần" của tác giả Nguyễn Thái Duy. Đây là một trong những dự án fantasy hiếm hoi của văn học Việt được xây dựng như một "vũ trụ" độc lập, kết hợp thần thoại, thổ dân và công nghệ ở quy mô lớn.

Tọa đàm góp phần thúc đẩy giao lưu văn hóa, củng cố quan hệ hợp tác Việt-Pháp, đồng thời khẳng định tiềm năng phát triển mạnh mẽ của điện ảnh Việt Nam trong giai đoạn mới.

Thúc đẩy hợp tác và đầu tư điện ảnh Việt Nam-Pháp

Tại tọa đàm “Điện ảnh Việt Nam và Pháp: Tiềm năng và cơ hội hợp tác” ở Paris ngày 4/12, các nhà quản lý điện ảnh cũng như nhà sản xuất và nghệ sĩ hai nước đã trao đổi về chiến lược phát triển và hội nhập quốc tế của điện ảnh Việt Nam trong bối cảnh mới và triển vọng hợp tác để phục vụ công chúng, đi tranh giải quốc tế.

Các đại biểu tham quan triển lãm.

Kỷ niệm 65 năm ngoại giao Việt Nam-Cuba: Khai mạc triển lãm “Nghĩa tình thủy chung”

Triển lãm “Nghĩa tình thủy chung” kỷ niệm 65 năm thiết lập quan hệ ngoại giao giữa Việt Nam và Cuba là sự kiện ý nghĩa, là lời tri ân sâu sắc dành cho mối quan hệ lịch sử giữa hai dân tộc, mối quan hệ đã được hun đúc qua nhiều thế hệ và luôn được gìn giữ như một báu vật vô giá, trở thành tấm gương sáng cho tình đoàn kết quốc tế.

Cảnh trong phim "Nhà hai chủ". (Ảnh: Galaxy Studio)

Phim “Nhà hai chủ” dự kiến ra rạp ngày 26/12

“Nhà hai chủ” là bộ phim do bộ đôi đạo diễn Trần Duy Linh và Phạm Trung Hiếu thực hiện, dựa trên quan niệm dân gian về xây nhà, đã chính thức ra mắt trailer và dự kiến ra rạp vào ngày 26/12 tới.

Tượng voi đá được phụng thờ trong Đền A Sào.

Theo dấu voi chiến về “Đệ nhị sinh từ A Sào”

Lưu giữ dấu tích về thân thế và sự nghiệp của anh hùng dân tộc Hưng Đạo đại vương Trần Quốc Tuấn, khu di tích lịch sử-văn hóa quốc gia Đình, Đền, Bến Tượng A Sào còn gắn với câu chuyện cảm động về chú voi chiến trung nghĩa và câu ca truyền tụng “Đệ nhất sinh từ Kiếp Bạc-Đệ nhị sinh từ A Sào”.

Sở Giáo dục và Đào tạo Hà Nội phát động Tuần lễ hưởng ứng học tập suốt đời năm 2024. (Ảnh: QUỲNH NGUYỄN)

Thủ đô Hà Nội được UNESCO công nhận là thành viên “Mạng lưới các Thành phố học tập toàn cầu”

Sau quá trình xét duyệt hồ sơ với nhiều tiêu chí rất cao, ngày 4/12, Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hợp quốc (UNESCO) đã chính thức công bố 72 thành phố của 46 quốc gia được công nhận là thành viên Mạng lưới các Thành phố học tập toàn cầu của UNESCO, trong đó có Thủ đô Hà Nội của Việt Nam.