Ngày 4/3, Thủ tướng Chính phủ ký ban hành Công điện số 21/CÐ-TTg về việc điều hành bảo đảm cân đối cung cầu lúa gạo trước diễn biến thị trường thế giới và trong nước nhằm thúc đẩy hoạt động sản xuất, kinh doanh, xuất khẩu lúa gạo bền vững, nâng cao hiệu quả, tăng thu nhập cho nông dân, tranh thủ cơ hội xuất khẩu, bảo đảm hài hòa lợi ích cho người sản xuất và các doanh nghiệp.
Nguồn cung tăng, nhu cầu giảm
Ông Nguyễn Văn Minh, xã Bình Xuân, thành phố Gò Công (tỉnh Tiền Giang) trồng 0,6 ha lúa OM 380, năng suất đạt gần 6 tấn lúa tươi và bán với giá 5.100 đồng/kg, thấp hơn 2.000 đồng/kg so với vụ trước. Nhìn về phía ruộng vừa thu hoạch lúa xong, ông Minh chia sẻ: “Ðầu vụ, thương lái vào đặt cọc 2 triệu đồng để thu mua với giá 6.800 đồng/kg nhưng đến ngày thu hoạch, thương lái giảm xuống còn 5.100 đồng/kg.
Nếu không bán, thương lái bỏ tiền cọc; do đó, chúng tôi buộc phải giảm giá”. Theo Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Tiền Giang, vụ đông xuân 2024-2025, toàn tỉnh xuống giống hơn 42.200 ha. Ðến nay, nông dân đã thu hoạch khoảng 30.000 ha, năng suất 6,7 tấn/ha (lúa khô), sản lượng gần 200.000 tấn.
Không chỉ ở Tiền Giang mà thời điểm này, nông dân toàn vùng Ðồng bằng sông Cửu Long đang bước vào giai đoạn nước rút để thu hoạch dứt điểm vụ lúa đông xuân 2024-2025; tuy nhiên, giá lúa giảm ở hầu hết tỉnh, thành khiến các hộ nông dân đều chung một nỗi buồn lo.
Là doanh nghiệp kinh doanh lúa gạo, Giám đốc Công ty TNHH Vinh Hiển Huỳnh Văn Danh cho biết: Giá lúa giảm sâu từ trước Tết Nguyên đán 2025 đến nay là do giá gạo giảm và đầu ra gặp nhiều khó khăn. Ðiều này cũng khiến một số doanh nghiệp xay xát, chế biến thua lỗ nặng, nhất là đối với những doanh nghiệp mua lúa, gạo trước đó với giá cao nhưng khi vào cao điểm thì giá lại giảm mạnh nên buộc phải bán xả, chịu lỗ.
Theo dự báo của Bộ Nông nghiệp Mỹ (USDA), sản lượng gạo toàn cầu năm 2025 ở mức cao kỷ lục, dự kiến đạt 532,7 triệu tấn. Tổng cung gạo toàn cầu đạt 712,15 triệu tấn, cao hơn 9,2 triệu tấn so với năm 2024. Thương mại gạo năm 2025 đạt 58,5 triệu tấn, thấp hơn năm 2024. Tồn kho cuối kỳ dự báo đạt 181,6 triệu tấn, ở mức cao hơn năm 2024. Trong khi nguồn cung gạo dồi dào thì nhu cầu nhập khẩu gạo của nhiều quốc gia trên thế giới lại chững lại.
Thông tin từ Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA) cho thấy, sản lượng gạo trong nước của Indonesia dự kiến đạt 35 triệu tấn vào năm 2025 và nước này có thể không cần nhập khẩu gạo trong năm nay. Những tác động này đã khiến 2 tháng đầu năm 2025, giá gạo giảm trên toàn cầu; trong đó giá gạo Thái Lan giảm từ 10-11%; giá gạo Việt Nam giảm 6%.
Theo dõi sát sao, cập nhật kịp thời các biến động
Trước những diễn biến mới của thị trường xuất khẩu gạo, tại Công điện số 21/CÐ-TTg, Thủ tướng đã yêu cầu Bộ Nông nghiệp và Môi trường phối hợp với các bộ, ngành và địa phương theo dõi sát diễn biến thị trường gạo thế giới, nhất là sự điều chỉnh chính sách tại các nước xuất khẩu gạo lớn như Ấn Ðộ, Thái Lan…; nắm bắt nhu cầu nhập khẩu gạo tại các thị trường còn nhiều dư địa như Mỹ, Nhật Bản, châu Phi; từ đó cung cấp, cập nhật thông tin tới các địa phương, doanh nghiệp để có điều chỉnh kế hoạch sản xuất, xuất khẩu phù hợp.
Bên cạnh đó, Bộ Công thương tổng kết, đánh giá và rà soát, đề xuất Chính phủ sửa đổi Nghị định số 107/2018/NÐ-CP và Nghị định số 01/2025/NÐ-CP toàn diện trong quý II/2025, trong đó nghiên cứu đề xuất bổ sung các tiêu chí, điều kiện đối với doanh nghiệp kinh doanh, xuất, nhập khẩu gạo theo hướng ưu tiên, ưu đãi đối với các đơn vị có chuỗi liên kết sản xuất và bao tiêu sản phẩm có hệ thống kho chứa, logistics đồng bộ, hiện đại nhằm khắc phục tình trạng thương lái thu mua ép giá nông dân.
Ðề xuất xây dựng tiêu chí đánh giá mức độ tín nhiệm đối với doanh nghiệp xuất khẩu, nhập khẩu gạo hướng tới giảm đầu mối và minh bạch thông tin.
Theo Cục trưởng Chất lượng, Chế biến và Phát triển thị trường Ngô Hồng Phong, ngành nông nghiệp sẽ tiếp tục cải thiện cơ cấu sản xuất và chất lượng lúa gạo. Theo đó, giảm diện tích lúa năng suất thấp, tập trung vào các giống lúa chất lượng cao như Jasmine, ST24, ST25 và các giống lúa đặc sản khác; tăng cường chế biến sâu, đa dạng sản phẩm từ gạo như bột gạo, bún, phở khô…; xây dựng và phát triển các thương hiệu gạo thân thiện với môi trường để đáp ứng nhu cầu, thị hiếu mới của nhiều thị trường.
Ðối với khâu tiêu thụ, xuất khẩu, cần có sự chung tay của các bộ, ngành liên quan để tăng cường xúc tiến đầu tư thương mại nhằm thúc đẩy xuất khẩu vào các thị trường lớn, đặc biệt là mở rộng xuất khẩu sang các thị trường mới còn nhiều dư địa như Mỹ, EU, Nhật Bản, Trung Quốc, Trung Ðông, châu Phi…
Ngoài ra, tài chính phục vụ cho hoạt động thu mua lúa và xuất khẩu gạo là vấn đề mấu chốt và vô cùng quan trọng. Thủ tướng Chính phủ cũng đã yêu cầu Bộ Tài chính chỉ đạo, tạo điều kiện hoàn thuế xuất khẩu sớm cho doanh nghiệp kinh doanh, xuất khẩu gạo; Ngân hàng Nhà nước Việt Nam chỉ đạo nghiên cứu, tính toán mở rộng hạn ngạch, thời hạn cho vay đối với các doanh nghiệp có năng lực, có hệ thống kho chứa để mua gạo dự trữ trong giai đoạn thị trường có biến động và giá mua thấp.
Theo Hiệp hội Lương thực Việt Nam, việc tiếp cận được nguồn vốn hay kéo dài thời gian cho vay sẽ giúp doanh nghiệp có khả năng trữ hàng để chủ động hơn về thời điểm bán ra với mức giá tốt nhất, tránh tình trạng bán hàng ồ ạt để xả lỗ và trả nợ ngân hàng, dẫn đến những tác động tiêu cực đối với thị trường lúa gạo trong nước và ảnh hưởng nghiêm trọng đến thu nhập của nông dân.
